واکاوی جایگاه تجدیدپذیرها درایران در گفتگوی جهان اقتصاد با سید هاشم اورعی

فریده خدادادی- امروزه استفاده از سوخت های فسیلی اثرات جبران ناپذیری بر محیط زیست و زندگی بشر به همراه دارد و به نحوی عمر این نوع انرژی به پایان خود نزدیک شده است و در جوامع پیشرفته استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر به سرعت در حال گسترش است.

انرژی های تجدیدپذیر به انواعی از انرژی می‌گویند که منبع تولید آن ها قابلیت آن را دارد که توسط طبیعت در یک بازه زمانی کوتاه، مجدداً به وجود آمده یا به عبارتی تجدید شود. برخی انواع انرژی های تجدیدپذیر که گاهی انرژی های نو نیز نامیده می شوند، عبارتند از انرژی خورشیدی، بادی، هیدروالکتریک، زمین گرمایی و... است.

با توجه به اینکه این نوع از انرژی نیاز ضروری در جامعه کنونی محسوب می شود این سوال مطرح است که در کشور چه میزان به استفاده از این انرژی توجه شده است و آیا سازمانها، نهادها و دستگاه های متولی در بخش های مختلف جامعه نقش خود را برای توسعه این صنعت به خوبی انجام دادند؟ جهان اقتصاد برای پاسخ به این سوالات و بررسی وضعیت انرژی های تجدیدپذیر به گفتگو با «سیدهاشم اورعی»، رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران پرداخته است؛ از مجموع اظهارات وی می توان دریافت عقب ماندگی در حوزه انرژی های تجدیدپذیر به دلیل نگاه کم لطف به این صنعت و سلطه گری افکار کهنه ای است که جسارت سرمایه گذاری فکری و مالی در این حوزه را ندارند. ماحصل این گفتگو هم اکنون پیش روی شماست.

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد، اظهار کرد: در سال های اخیر، تبلور مرحله جدیدی در صحنه انرژی را شاهد هستیم؛ با پیدایش بشر از یکصدهزار سال پیش تاکنون روی کره زمین، میزان مصرف انرژی جهانیان تقریبا متناسب با جمعیت بوده است یعنی با افزایش دوبرابری جمعیت، مصرف انرژی نیز دوبرابر بوده است، این اتفاق تا انقلاب صنعتی (دهه 1850 تا اواسط قرن نوزدهم میلادی ) تداوم داشته است.

سیدهاشم اورعی افزود: در آن دوران اتفاق جدیدی مبنی بر پیدایش سوخت های فسیلی مانند نفت و انقلاب صنعتی رخ داد و موجب شد که مورخین و محققین به اجماعی دست یابند که در این 1/5 قرن اخیر، مصرف انرژی جهان به 15 برابر افزایش یافته، این درحالی است که جمعیت جهان به 15 برابر نرسیده است بنابراین یک تحول عظیم در ارتباط با میزان مصرف رخ داد که به آن گذار انرژی گفته می شود.

وی افزود: در سال های اخیر شاهد گذار انرژی دیگری هستیم، به طوری که ویژگی بارز این گذار حرکت از سمت سوخت های فسیلی به سمت انرژی تجدید پذیر است و یکی از عوامل بروز این اتفاق مسائل زیست محیطی است و در نتیجه به  پایان عمر سوخت های فسیلی نزدیک شده ایم و به شدت به سمت انرژی تجدید پذیر حرکت می کنیم.

 رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران با بیان اینکه حرکت به سمت استفاده از انرژی تجدیدپذیر به تازگی آغاز شده است، گفت: در سال 2020 در 12 ماه، متوسط سهام شرکت های نفتی-گازی آمریکا 50 درصد کاهش یافته است در حالی که در همان دوره، متوسط ارزش سهام شرکت هایی که در ارتباط با انرژی تجدید پذیر فعالیت می کنند،45 درصد افزایش پیدا کرده است.

اورعی ادامه داد: در حال حاضر بزرگترین سوخت و انرژی برگرفته از سوخت فسیلی است اما این موضوع به شدت درحال تغییر است.

وی عنوان کرد: براساس پیش بینی ها در اواسط سال2050 حدود 55الی 60درصد از کل انرژی مصرفی جهان از تجدید پذیرها خواهد بود، البته این عدد الان کمتر بوده و به 10 درصد رسیده است.

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران با اشاره به افزایش سهم انرژی الکتریکی در جهان از کل انرژی بیان کرد: پیرو این موضوع مصرف نفت و گاز کاهش و برق افزایش می یابد به همین دلیل قرن بیستم،دولت های نفتی (petro state) و قرن بیست و یکم متعلق به دولت های برقی (Eletreo state) است این بدین معناست که اگر در جهان روزی 100 واحد انرژی مصرف می شود، هر روزی که به جلو می رویم سهم برق از سبد انرژی جهان افزایش پیدا می کند که در نوع خود یک تحول خواهد بود.

اورعی درباره تحول دوم در بخش برق خاطر نشان کرد: در این بخش انرژی تجدید پذیر به شدت در حال افزایش است. به طور مثال در کشور دانمارک که مهد انرژی تجدید پذیر است، حدود 50 درصد از کل برق مصرفی توسط توربین های بادی تامین می شود.

منتظر یکه تازی تجدیدپذیرها باشیم!

وی افزود: روز جمعه 28 آذرماه، سهم برقی که از توربین های بادی مستقر در دریا که در بریتانیا تامین شده بود، برای نخستین بار از 40 درصد عبور کرد درحالی که  پیش بینی می شود در نیمه قرن جاری بیش از دو سوم کل برق مصرفی جهان توسط نیروگاه های بادی و خورشیدی تامین خواهد شد.

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران تصریح کرد: با توجه به این پیشرفت های چشمگیر جهانی اما به هیچ عنوان نمی توان گفت تحولات قابل تاملی درصنعت انرژی تجدید پذیر کشورمان شکل گرفته است.

اورعی بیان کرد: 83 هزار مگاوات ظرفیت منصوبه  نیروگاهی در کشور است و کل ظرفیت تجدید پذیر نصب شده در کشور 800 مگاوات یعنی یک درصد است. به دلیل این که ضریب ظرفیت در نیروگاه های بادی و خورشیدی پایین است، اما آن ها درصد اندکی از ظرفیت را تولید می کنند و اگر به جای ظرفیت روی انرژی تحویلی کار کنیم و بسنجیم که از ابتدای سال جاری تاکنون چند درصد از انرژی الکتریکی مصرفی در کشورتوسط سوخت های فسیلی تولید شده یا چند درصد تجدید پذیر بوده است به عدد کمتر از 0.5 درصد  خواهیم رسید.

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران گفت: با وجود وعده ها و حرف و حدیث های فراوانی که نسبت به انرژی تجدید پذیر براساس آمار وزارت نیرو و ارگان های مختلف شنیده می شود، هنوز دارای  سهم قابل توجهی در انرژی تجدید پذیر در کشورنیستیم.

اورعی تاکید کرد: تا مادامی که سهم انرژی تجدید پذیر تا این اندازه اندک و ناچیز باشد، نمی توان شاهد توسعه صنعت انرژی تجدید پذیر بود و این مساله بسیار مهم است. در این بخش تنها موضوع مورد بررسی، بخش برق نیست بلکه ایجاد اشتغال و نقش آفرینی در تولید ناخالص داخلی است.

وی گفت: در حال حاضر در بسیاری از کشور ها از جمله اروپا، آمریکا و چین حتی در ترکیه، صنعت انرژی تجدد پذیر در تولید ناخالص داخلی، اقتصاد و ایجاد اشتغال مولد در آن کشورها نقش آفرینی می کند اما تمامی موارد اشاره شده در کشورایران  نزدیک به صفر و ناچیز است.

انرژی تجدید پذیر در ایران بدون برنامه است

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران اظهار کرد: به عقیده بنده نه تنها تاکنون به جایگاه مناسب درباره انرژی تجدید پذیر دست پیدا نکردیم بلکه در این زمینه فاقد برنامه هستیم.

اورعی عنوان کرد: ایران را نمی توان با  کشورهای دانمارک و سوییس مقایسه کرد اما با کشور ترکیه از نظر اقلیم، جمعیت و فرهنگ مشابه می توان مقایسه کرد.

 وی با اشاره به 250 مگاوات نیروگاه بادی نصب شده در کشور افزود: ترکیه پس از کشور ایران نسبت به نصب نیروگاه های بادی اقدام کرده است به طوری که ظرفیت آن ها به 7 هزار نیروگاه بادی رسیده است.

اورعی گفت: امروز ترکیه دارای صنعت انرژی توربین بادی است به طور مثال، سال گذشته مناقصه ای برگزار کرد و زیمنس هزار مگاوات برنده  شد یعنی حدود چهار برابرکل ظرفیت ایران! نکته جالب در این مناقصه این بود که برنده مناقصه، سالی 5 میلیون دلار یا یورو اعتبار اختصاص دهد تا مرکز تحقیقاتی برای تدوین فناوری ساخت داخل توربین های بادی ایجاد کند، یعنی این مساله نشان دهنده این است که در ترکیه نه تنها از 7 هزار مگاوات  توربین بادی برخوردارند بلکه به دنبال «صنعت» انرژی بادی هستند اما در کشور ما می توان گفت صنعت انرژی بادی وجود ندارد، زیرا تقاضای قابل توجهی برای این بخش نیست؛ مادامی که در سال 2 الی 3هزار نیروگاه بادی در کشور ایجاد نشود، چرا باید بخش خصوصی، در ساخت توربین های بادی سرمایه گذاری کند؟ یعنی میزان تقاضا، پایین تر از حداقل اقتصادی است که سرمایه گذاردر این صنعت سرمایه گذاری کند.

تعارفات، سیاسی کاری و تبلیغات، آفت صنعت است

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران تصریح کرد: اگر تعارفات، سیاسی کاری و تبلیغات را کنار بگذاریم و با ارقام و عدد صحبت کنیم، هیچ کسی در این کشور نمی تواند ادعا کند که توسعه انرژی تجدید پذیر قابل قبول بوده است و به هیچ عنوان نمی توان چنین ادعایی کرد.

اورعی با بیان اینکه دولت امکان سرمایه گذاری مستقیم در توسعه انرژی تجدید پذیر را ندارد، گفت: دولت باید فضا را برای جذب سرمایه گذار در این حوزه فراهم سازد اما دولت نه تنها این کار را انجام نمی دهد، بلکه، خود تبدیل به «مانع» شده است، یعنی پول افرادی که در حوزه سرمایه گذاری کردند و قرارداد خرید تضمینی دارند را با تاخیر پرداخت می کند یا اصلا پرداخت نمی کند و به موجب این مساله، این افراد قراردادهای سرمایه گذاری را بایگانی کردند و هنگامی که سرمایه گذاران جدید نیز مشکلات ایجاد شده از سوی وزارت نیرو را مشاهده می کنند از ورود به  این حوزه امتناع می کنند بنابراین باید در این بخش انگیزه لازم برای سرمایه گذاری ایجاد شود.

وی گفت: مجلس در برنامه پنجم و ششم توسعه، مصوب کرده بود، یک بار به میزان 5درصد و بار دیگر 10هزارمگاوات به انرژی تجدید پذیر دست پیدا کنیم. این در کل اقدام خوبی از سوی مجلس بود اما اجرایی نشد بنابراین این پرسش مطرح می شود که نقش نظارتی مجلس کجاست؟ هنگامی که همین آقای وزیر برای رای اعتماد به مجلس رفت، وعده رسیدن به عددی قابل توجه درباره ایجاد انرژی تجدیدپذیر در کشور ارایه کرد که اکنون آن را نمی بینیم و نکته قابل توجه این است که اصولا انرژی و به ویژه انرژِی تجدیدپذیر، یک شبه به دست نمی آید بلکه به برنامه بلند مدت پنج الی 10 ساله نیاز دارد.

اورعی عنوان کرد: اولین گام در مجلس و دولت تدوین یک برنامه مدون پنج الی 10 ساله نه تنها برای تولید برق، بلکه برای سرمایه گذاری در این حوزه است.

وی با بیان اینکه یکی از کوچک ترین مزایای انرژی تجدید پذیر، برق است، گفت: مزایای اصلی آن شکل دهی صنعت آینده ایران و ایجاد اشتغال برای مهندسان آینده است و البته تحقق این اهداف به برنامه ریزی نیاز دارد اما مادامی که در وزارت نیرو به روزمرگی کامل پرداخته شود، این موارد به تنهایی رشد پبدا نمی کند و به برنامه نیازمند است و با این روش پیش گرفته شده محال است به درستی ادعا کنیم چیزی تحت عنوان صنعت انرژی تجدید پذیر در کشور وجود دارد.

رییس انجمن علمی انرژی بادی ایران تصریح کرد: با توجه به ظرفیت قابل توجه باد و خورشید در کشور و اینکه امروزه در دنیا انرژی بادی مستقر در خشکی ارزان ترین نوع انرژی است، اما اکثر مسئولان امر به اشتباه  فکر می کنند که انرژی تجدیدپذیر گران و لوکس است و برای ما مفید نیست به دلیل این که این انرژی را با برق حرارتی مقایسه می کنند. مادامی که ارزش واقعی انرژی فسیلی نیروگاه را حساب نکنیم و قیمت تمام شده برق حرارتی را با تجدید پذیر مقایسه کنیم، به نوعی قیاس مع الفارق متوسل شده ایم، در صورتی که اگر قیمت مواد تحویلی به نیروگاه را به ارزش واقعی محاسبه کنیم متوجه ارزان قیمت بودن انرژی تجدید پذیر خواهیم بود.