واکاوی «نقش نفت و گاز در جدال جهانی مسکو-کی‌یف» در گفت‌وگوی جهان اقتصاد با محمود خاقانی

با توجه به تحریم‌های بانکی ودیگر تحریم‌هاعلیه روسیه در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و احتمال قطع گاز طبیعی روسیه به اروپا برای جلوگیری از افزایش قیمت‌های جهانی نفت، کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت خام در غرب تصمیم به رهاسازی ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر نفتی راهبردی خود گرفتند.

 این میزان حجم نفت خام به طوری که خبرگزاری‌ها گزارش کرده‌اند، معادل ۱۰ روز صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی روسیه است. آژانس بین‌المللی انرژی روز سه‌شنبه دهم اسنفدماه 1400  گزارش داد که ۳۱ عضو این نهاد بین‌المللی تصمیم گرفتند ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفت را وارد بازار کنند تا جلوی اوج‌گیری قیمت نفت خام گرفته شود.

 قیمت نفت خام شاخص برنت روز سه‌شنبه  دهم اسفندماه 1400  در ششمین روز از شروع عملیات نظامی روسیه در اوکراین علی رغم  مذاکرات صلح بین دو کشور، با افزایشی ۹ درصدی به نزدیک ۱۰۷ دلار رسید که بالاترین رقم طی هشت سال گذشته است. روسیه نیمی از نفت صادراتی خود را به اروپا و ۲۰ درصد را به چین صادر می‌کند.

اجلاس اضطراری روز سه شنبه دهم اسفندماه  آژانس بین المللی انرژی  در سطح وزیران به رهبری جنیفر گرنهولم وزیر انرژی آمریکا برگزار شد. آژانس بین‌المللی انرژی با انتشار گزارشی اعلام کرد که در اجلاس روز سه‌شنبه  دهم اسفندماه 1400 وزیران کشورهای عضو، ضمن اظهار همبستگی با دولت و مردم  اوکراین از حق حاکمیتی و تمامیت ارضی اوکراین حمایت کردند.

اعضای آژانس بین‌المللی انرژی هم‌اکنون یک و نیم میلیارد بشکه ذخایر استراتژیک نفت خام در اختیار دارند و رهاسازی ۶۰ میلیون بشکه، معادل چهار درصد از کل ذخایر نفت این کشورها است.

**وحشت و نگرانی دولت بایدن و متحدان غربی آمریکا

محمود خاقانی، کارشناس بین المللی انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: ماجرای اقدامات و عملیات نظامی روسیه در اوکراین مطلبی نبود که غرب از برنامه ریزی آن توسط روسیه بی اطلاع باشد، در واقع  رئیس سازمان اطلاعاتی آمریکا و مقامات نظامی آمریکا علاوه بر روسای دول اروپایی در دیدارهایی که با دولت روسیه و یا شخص پوتین داشتند از خواسته و برنامه دولت پوتین مطلع شده بودند.

 وی با اشاره به اینکه برخی از کارشناسان حتی معتقدند که غرب روسیه را تشویق به حمله نظامی به اوکراین از طرق مختلف کرده است گفت: درهرحال پس از ماه‌ها آمادگی برای شروع جنگ در اوکراین به نظر می رسد که دولت بایدن و دول متحد غربی آمریکا نگرانی عمده‌ای که داشتند کم کم دارد به وقوع می پیوندد و علی رغم تبلیغات روانی و رسانه‌ای که علیه روسیه به کار بسته‌اند و سعی دارند نشان دهند که ولادیمیرپوتین در دام بزرگ اوکراین گیر کرده است ممکن است خلاف آن ثابت شود.

**مقایسه پوتین با هیتلر

خاقانی عنوان کرد: آمریکا و دول اروپائی متحد آمریکا فراموش کرده اند که در برنامه های تغییر رژیم در کشورهای مختلف نقش‌های مهم و عمده‌ای بازی کرده‌اند و نمونه‌های معاصر افغانستان، عراق و... ادعای تلاش برای تغییر نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است، دررسانه‌های خود اقدام نظامی پوتین علیه اوکراین را با اقدام نظامی هیتلر در ماه اوت سال 1939 علیه لهستان مقایسه می کنند.

 وی در ادامه افزود: اما، ناگهان تحلیل گران رسانه‌های غربی این نکته را مورد توجه قرار داده‌اند که بزرگترین خطری که اروپا را  از زمان پایان جنگ جهانی دوم تاکنون تهدید می کند، اختلال در تامین امنیت انرژی اروپا است.

وی خاطرنشان کرد: درواقع اقتصاد شکننده کشورهای اروپایی که انتظار می‌رفت بعد از بحران همه گیری کرونا شروع به رشد کند درحال حاضر با خطرقطع جریان صادرات انرژی از روسیه به اروپا مواجه شده است.

**بازار انرژی دراروپا

خاقانی بیان کرد: روسیه درحال حاضر سومین مقام تولیدکننده و صادرکننده نفت خام و دومین تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی در جهان را دارد و ده درصد نفت خام جهان را تولید می کند و بزرگترین تامین کننده امنیت گاز طبیعی اروپا است.

وی تصریح کرد: اقتصاد اروپا و حتی آمریکا علاوه بر سایر کشورها از سه طرف با مشکل دست به گریبان است. یکم : افزایش نرخ تورم. دوم: کاهش رشد اقتصادی. سوم: افزایش درصد احتمال رخدادهای غیرمنتظره در جهان است و شوری سابق (روسیه)  همواره عرضه کننده قابل اعتماد انرژی به اروپا بوده است.

وی گفت: شوروی سابق و جانشین شوروی سابق،(فدراتیو روسیه) درتمام طول جنگ به اصطلاح سرد بین شرق و غرب قابل اعتمادترین تولیدکننده وعرضه کننده نفت خام و گاز طبیعی به اروپا بود و اروپا هم بهترین و نقدترین مشتری برای روسیه بود و تاکنون است.

به گفته خاقانی واقعیت این است که درحال حاضر بازار با کمبود عرضه نفت خام و یا گاز طبیعی مواجه نیست و افزایش قیمت‌ها به دلیل نگرانی‌ها در بازار است.

**غرب چه خواهد کرد؟

وی با اشاره به اینکه برای کاهش نگرانی‌ها در بازار و جلوگیری از افزایش نرخ تورم در آمریکا و اروپا غرب تا کنون از تحریم صنعت نفت و گاز روسیه خودداری کرده است گفت: اما، محدویت‌های بانکی و غیره ممکن است که بازرگانان و واسطه‌های خرید و فروش نفت و گاز روسیه را متقاعد کند که از میزان خرید و فروش نفت خام و فرآورده‌های انرژی روسیه کم کنند.

وی خاطرنشان کرد: با طولانی شدن عملیات نظامی روسیه در اوکراین و حمایت نظامی غیر آشکار غرب از اوکراین علیه روسیه به امید اینکه روسیه در اوکراین شکست بخورد، بسیاری از کارشناسان را متقاعد کرده است که به زودی مسیر عبور گاز روسیه از اوکراین به اروپا قطع خواهد شد و درنتیجه بسیاری از کشورهای اروپای شرقی و مرکزی با افزایش ناگهانی قیمت های گاز طبیعی دست به گریبان خواهند شد.

 **بسته شدن شیرهای ورودی گاز طبیعی روسیه به اروپا

این کارشناس حوزه انرژی عنوان کرد: اروپا ناگهان با این واقعیت تلخ روبرو شده است که اگر آقای پوتین به دلیل تحمل تلفات سنگین ارتش روسیه در اوکراین با سلاح‌های ساخت غرب و عملیات اطلاعاتی و راهبری ارتش‌های غربی در اوکراین برای زمین گیر کردن ارتش روسیه تصمیم به بستن شیرهای گاز طبیعی به اروپا بگیرد چه خواهد شد؟

وی با بیان اینکه تاکنون علی‌رغم عملیات نظامی روسیه در اوکراین جریان عبور گاز طبیعی روسیه به اروپا تداوم داشته است گفت: درهمین حال روسیه متهم بوده است که برای فعال سازی خط لوله نورث استریم دو بطور عمدی قیمت گاز طبیعی در بازار اروپا را بالابرده است.

وی افزود: در نتیجه سیاست‌مداران اروپایی روسیه را متهم کرده اند از گاز طبیعی به‌عنوان یک سلاح برای پیشبرد اهدافی که دراوکراین دارد استفاده می‌کند واروپا حدود چهل درصد از گاز طبیعی مورد نیاز مصرف کنندگان اروپائی را از روسیه و از طریق اوکراین وارد می کند.

**روسیه هزینه‌های نظامی در اوکراین را قبلا از طریق افزایش بهای انرژی تامین کرده است

وی اظهار داشت: برخی از کارشناسان آشنا با اهداف غرب در اوکراین و نگرانی‌های روسیه از توسعه ناتو و حضور درمرزهای روسیه معتقدند که ولادیمیر پوتین به خوبی برای آنچه امروز دراوکراین شاهد هستیم برنامه ریزی کرده و سعی کرد که با غرب معامله کند.

خاقانی با بیان اینکه اشتباه غرب دراین بود که علی‌رغم اینکه پوتین به غرب گفته بود که چنانچه توسعه ناتو به اوکراین و گرجستان را متوقف نکند چه خواهد کرد، حرف‌های پوتین را باور نکردند عنوان کرد: قیمت گاز طبیعی روسیه دربازارهای فروش مقطعی (قرارداد های کوتاه مدت) مشهور به spot markets درماه ژوئن سال 2021 میلادی از رقم ده دلار درهریک میلیون بی تی یو (Million Metric BTUs )  واحد اندازه گیری تولید انرژی از گاز طبیعی به قیمت سی دلار درهریک میلیون بی تی یو افزایش یافت درنتیجه ذخائر ارزی روسیه افزایش بالائی پیدا کرد و به ششصد و سی میلیارد دلار یعنی معادل 42 درصد از یک ونیم تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP)  روسیه رسید.

**شکست آمریکا در طرح تسلط بر بازار جهانی انرژی

وی اظهار کرد: دولت ترامپ در ماه ژوئن 2017 بعد از روی کار آوردن بین سلیمان دریک کودتای آرام و بی سرو صدا رسما اعلام کرد که هدف آمریکا تسلط و رهبری بربازار جهانی انرژی است. برخی از کارشناسان انرژی در آن زمان گفتند که هدف دولت آمریکا نجات دلار با تعریف یک پشتوانه نفتی برای دلار است.

 به گفته خاقانی هدف دولت ترامپ هنوز توسط دولت بایدن پیگیری می شود. درواقع آمریکا و اروپا از جنگ اوکراین سود می برند و امیدوارند که نبرد اوکراین موجب کاهش قدرت نظامی روسیه و به مخاطره انداختن قدرت اقتصادی چین از طریق کنترل بازار جهانی انرژی توسط آمریکا خواهد شد.

 وی ادامه داد: درواقع الیگارشی (اصحاب ثروت و قدرت) حاکم در اوکراین فریب آمریکا و متحدان اروپائی آمریکا را خوردند و مردم اوکراین را فدای طرح حاکمیت و تسلط  آمریکا بربازارهای انرژی جهان کردند.

وی تصریح کرد: به نظر بسیاری از کارشناسان اقتصاد انرژی دولت چین و روسیه دراینکه دولت ترامپ تشویق به خروج از برجام شد به همراه کاسبان تحریم درمنطقه و تهران نقش داشتند. زیرا، اجرائی شدن برجام و بازگشت ایران به بازار جهانی انرژی به نفع روسیه و چین نبود و درحال حاضر هم عدم موفقیت مذاکرات وین به نفع روسیه و چین خواهد بود.

**تسلط روسیه بربازار جهانی انرژی-قطع صادرات گاز به اروپا

وی عنوان کرد: حالا دولت ولادیمیر پوتین یک منبع ارزی قابل توجهی دارد که به او قدرت تحمل تحریم های اقتصادی آمریکاو متحدان اروپائی آمریکا را می دهد. پوتین از مدتها قبل درآمدی‌های دلاری روسیه را به تدریج به یوآن چین، یورو و طلا تبدیل کرد. حالا اگر پوتین تصمیم بگیرد که صادرات گاز و نفت به اروپا را قطع کند چه خواهد شد؟

وی با اشاره به اینکه بدون تردید بازار جهانی گاز طبیعی دچار بحران و سردرگمی خواهد شد گفت: اگرچه آمریکا مدعی است قطع گاز روسیه را با گاز مایع طبیعی LNG آمریکا و قطر و سایر صادرکنندگان جبران خواهد کرد، اما کارشناسان اقتصاد انرژی از نظر  هزینه و امکانات فعلی دریافت گاز طبیعی مایع در اروپا معتقدند که تامین امنیت انرژی اروپا با مخاطره جدی مواجه خواهد شد.

وی تصریح کرد: قیمت‌ها به شدت افزایش خواهند یافت، صنایع ناگزیر تعطیل خواهند شد و نرخ تورم بشدت بالا خواهد رفت و درنتیجه رکود اقتصادی ممکن است محدود به اروپا نشود و سایر کشورها درجهان را هم گرفتار کند.

وی در پاسخ به اینکه چرا درطول سال‌هایی که شورای امنیت سازمان ملل مصوبه تحریم علیه ایران صادر می کرد چین و روسیه رای مثبت دادند؟ عنوان کرد: دراین تردیدی نیست برای اینکه چین و روسیه خواسته‌های آمریکا و متحدان آمریکا علیه ایران در سازمان ملل متحد را وتو نکنند از آمریکا امتیازات زیادی گرفتند. درهمین حال سرآمریکا هم کلاه گذاشتند و برخی هم در ایران فریب شعار تحریم‌ها کاغذ پاره بیش نیست را خوردند.

خاقانی گفت: به این معنی که پوتین در بازار انرژی اروپا رقیبی نظیر ایران را بیرون نگه داشت و چین با نفت ارزان ایران ذخایر راهبردی اش را پر کرد و کاسبان تحریم  درمنطقه و تهران ثروتمندتر شدند. درنتیجه ولادیمیر پوتین، اقتصاد اروپا را وابسته به اقتصاد روسیه کرده است .

 وی بیان داشت: بعد از اعلام تحریم ها علیه روسیه روبل روسیه حدود چهل درصد در برابر دلار آمریکا سقوط کرد و بازار سهام در روسیه و اروپا و آمریکا همزمان سقوط کردند و درست لحظه‌ای که ارزش سهام بانک‌ها وشرکت‌های نفتی روسی سقوط کردند، اما به همان نسبت هم ارزش سهام شرکاء اروپایی و آمریکایی آنها سقوط کرد.

وی افزود: کما اینکه شرکت انگلیسی بی پی در شرکت نفت روسی روزنفت حدود بیست درصد سهام دارد و سهام روزنفت حدود 58 درصد سقوط کرد و سهام شرکت نفتی بی پی درلندن هم چهار درصد سقوط کرد.

**فرصت برای ایران

وی عنوان کرد: بسیاری از کارشناسان آشنا به روابط خارجی و اقتصاد انرژی معتقدند که ایران می تواند بین شرق وغرب با توجه به موقعیت ژئو انرژی ایران بین دریای کاسپین و خلیج فارس و درواقع بین هفت دریا نقش مهمی ایفا کند.

 خاقانی در پایان اظهار داشت: ایران می تواند با تعریف دیپلماسی انرژی برای صلح و غیرسیاسی کردن صنعت نفت و گاز به عنوان پلی بین شرق وغرب تامین امنیت انرژی جهان و همکاری بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده انرژی و مصرف کنندگان عمده انرژی را تعریف و اجرایی کند.