درباره طلای سرخ کویر ایران

ساغر کوهستانی: ویژه//: زعفران گران ترین محصول كشاورزى خواستگاهی ایرانی دارد. ایران بیش از 90 درصد زعفران جهان را تولید می کند و به همین دلیل به گفته کارشناسان تنها رقیب ایران خود ایران است که می تواند در روند پیشرفت صادرات این محصول گرانبها خلل ایجاد کند!

هم اکنون در اواخر فصل برداشت زعفران به سر می بریم و در این میان اخبار ضد و نقیضی حواشی برداشت این طلای سرخ از سرتا سر کشور به گوش می رسد.

در این باره با فرشید منوچهری دبیر شوای ملی زعفران گفتگویی داشتیم. وی درباره اخبار کاهش محصول زعفران اینگونه توضیح داد: همانطور که می‏دانید بسیاری محصولات کشاورزی پس از یک سال پرمحصولی، سال کم‏آور را تجربه می‏کنند و در مورد زعفران میزان گل‏دهی امسال کمتر از سال گذشته بوده است.

وی افزود: همچنین شرایط جوی نیز مزید علت شده است. اما از طرف دیگر باید گفت امسال شاهد افزایش سطح زیرکشت زعفران در تمامی مناطق کشور هستیم که این اتفاق میزان کمبود محصول را جبران کرد. اگرچه بیشترین افزایش سطح زیرکشت در برخی استان‏ها همانند استان خراسان رضوی و جنوبی بیشتر بوده است. اما کشاورزان در سراسر کشور به تولید زعفران اقبال نشان داده‏اند. مسلما این افزایش سطح زیرکشت باعث تولید زعفران بیشتری در سال آینده خواهد شد.

اگر یک بار به سرزمین های کشت زعفران رفته باشید خواهید دید پرورش و برداشت زعفران، به نيروى انساني زيادى نياز دارد. رئیس شورای ملی زعفران در رابطه با اینکه آیا شیوه های مکانیزه برداشت و فرآوری زعفران در نظر گرفته می شود، توضیح داد: بیشترین نیروی انسانی مصرف شده در طی فرآیند تولید زعفران در مرحله جداسازی کلاله از گل (غنچه) است. ما با اطلاع‏رسانی به سازمان‏های زیربط، حمایت خود را از طراحی و ساخت دستگاه‏های جداسازی کلاله از غنچه اعلام کرده‏ایم.

وی افزود:همچنین برای کشت مکانیزه زعفران، نیازمند تغییر رویه در بخش جمع‏آوری گل زعفران نیز هستیم. معمولا بهترین زمان برداشت گل زعفران زمانی است که غنچه هنوز به صورت کامل باز نشده است و کلاله در این زمان از وضعیت مطلوب‏تری برخوردار است. بنابراین نیازمند طراحی و ساخت دستگاهی برای این بخش نیز هستیم. شورای ملی زعفران موافقت وزارت صنعت، معدن و تجارت را برای تأمین بودجه‏های تحقیقاتی اخذ کرده است.

در حال حاضر 78 درصد حجم تولید زعفران ایران محصول مزارع خراسان رضوی است. همان نقطه اى كه از دوران كهن كاشت زعفران در آنجا مرسوم بوده با این حال خبر می رسد زعفران کاران استان مرکزی امسال از 125هکتار زمین زیرکشت 300کیلوگرم زعفران برداشت کردند.

منوچهری در پاسخ به این سوال که آیا تولید زعفران در حال خارج شدن از منطقه باستانی خود است، گفت: مقدار تولید زعفران به دلیل قیمت نسبتاً مناسب و زحمت کمتری که نسبت به محصولات کشاورزی دارد، در حال افزایش است. زمانی که کشاورز زعفران را می کارد تا هفت سال نیازی به کاشت مجدد ندارد.همچنین زعفران به کمترین مراقبت و آب نیاز دارد و از طرف دیگر با وجود بازارهای جهانی، از قیمت مطلوبی برخوردار است.با این حال اما اقبال کشاورزان استان‏های دیگر نگرانی‏هایی در شورای ملی زعفران نیز به وجود آورده است.

وی درباره دلیل این نگرانی ها افزود: با سیاست‏های در پیش گرفته سازمان جهاد کشاورزی، که هر کسی می‏تواند در هر مکانی زعفران بکارد، شاهد به وجود آمدن هرج و مرج و نابسامانی در تولید زعفران خواهیم شد که این موضوع تاثیر خود را در آینده بر روی قیمت زعفران خواهد گذاشت.

چاره جویی برای تغییر مصارف جدید زعفران

باید توجه داشت مصرف زعفران در دنیا محدود و در شرایط فعلی میزان تولید زعفران به اندازه نیاز جهان است، به همین دلیل باید روش های دیگری برای استفاده از آن جستجو کرد.

دبیر شورای ملی زعفران ایران با اشاره به نکات فوق ادامه می دهد: اگر چه مصرف زعفران هر ساله در داخل و خارج از کشور درصدی رشد داشته است اما امیدواریم بتوانیم مصرف زعفران را از مصرف خوراکی به سوی مصرف دارویی، آرایشی و بهداشتی سوق دهیم که اگر این امکان محقق شود، مصرف زعفران افزایش چشمگیری خواهد داشت.

منوچهری با مطرح کردن این مسئله که شرایط قیمت گذاری در زعفران به نحوی شده است که هیچ صادرکننده‏ای به دلیل نوسانات قیمت قادر نیست قیمتی اعلام شده به خریدار را حتی برای مدت سه روز معتبر نگه دارد. گفت: این مشکل همه ساله پیش می‏آید و برای کشوری که بیش از 90 درصد زعفران را تولید می‏کند، بسیار کسر شأن است که نتواند قیمتی را مشخص کند که یک هفته اعتبار داشته باشد.

منوچهری گفت: در همین راستا شورای ملی زعفران پیشنهاد ایجاد بانک کالایی و یا صندوق توسعه صادرات زعفران را به وزارت جهاد کشاورزی و صندوق سازمان توسعه تجارت و وزارت صنعت و معدن ارایه کرده است.

وی درباره شیوه عملکرد این پیشنهاد توضیح داد: کار بانک کالایی (صندوق توسعه صادرات زعفران ) بدین گونه است که با ایجاد انگیزه از صادرکنندگان، آنان ملزم شوند، بدون واسطه محصول زعفران را از کشاورز بخرند. از طرف دیگر با توجه به حمایتهای بانکی، هر صادرکننده می تواند ذخیره زعفرانی داشته باشد که بر اساس آن بر روی قیمت اعلام کرده خود بماند.

منوچهری افزود: این روش باعث ایجاد انگیزه‏ در کشاورز می شود تا نواقص تولید زعفران برطرف کند.

ایران هم اکنون زعفران را به بیش از 54 کشور در دنیا صادر می‏کند. علاوه بر این موضوع چون هیچ ضابطه‏ اختصاصی برای صادرات زعفران تعریف نشده است هر فرد دارای کارت بازرگانی می‏تواند زعفران صادر کند.

منوچهری در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است برخی صادر کنندگان به صورت انحصارگرا عمل کنند؟ اظهار کرد: صادرکنندگان خوش نام و معتبری در کشور هستند که بخش عمده صادرات و فرآوری زعفران توسط آنان صورت می‏گیرد. در این میان صادرکنندگان گمنام و مقطعی به این رویه آسیب می‏زنند. صادرکنندگان معتبر هزینه‏ی زیادی برای تبلیغات و برندسازی می‏کنند اما صادرکنندگان گمنام برای صادر کردن چند ده کیلو زعفران، با پایین آوردن قیمت فروش این محصول به بازار و صادرکنندگان عمده و صادرکنندگان دارای برند صدمه می زنند.

وی افزود: قیمت زعفران بالاست برای مثال،ردر حالی که قیمت یک کیلو زعفران به طور متوسط 5 میلیون تومان است صادرکننده حدود 500 میلیون تومان سرمایه در گردش برای صادرات نیاز دارد که برای بسیاری کشاورزان تأمین این میزان سرمایه دور از انتظار است.

او ادامه داد: شورای ملی زعفران تلاش دارد، ارتباط میان کشاورز و صادرکننده را هر چه بیشتر نزدیک و دلالان را حذف کند. این نکته حائز اهمیت است که قیمت خریداری شده از کشاورز، برخلاف بسیاری محصولات (گوجه فرنگی) با قیمت صادرات بسیار نزدیک است.

عرضه زعفران یک گرمی یا یک کیلو گرمی ؟

تا مدتها زعفران ايران فقط در داخل توليد و مصرف مي شد. در دوران قاجاريه زعفران به صورت نامي آشنا و حالت تحفه و سوغات وارد بازار كشورهاى اروپايي شد و بدون آنكه مبداء آن معلوم باشد مورد مصرف اروپاييان قرار مي گرفت به عبارت ديگر زعفران ايراني به نام خارجي ها به فروش مي رفت ، اما از حدود چهل سال قبل بود كه زعفران ايران در بازارهاى اروپايي شناخته شد و هم اينك زعفران ايران به بیش از 50 کشور دنیا صادر می شود. اما همچنان شاهد آنیم که این زعفران با نام تجاری اروپایی به بازار عرضه می شود.

دبیر شورای ملی زعفران در این رابطه گفت: این موضوع به سیاست‏های وزارتخانه‏های کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت و در حالت کلی سیاست دولت باز می گردد. صادرکننده که منابع مالی محدودی دارد نمی‏تواند زعفران را در بسته‏بندی‏های 10 گرمی صادر کنند زیرا که این حجم در بازار اروپا جایگاه و خریداری ندارد.

وی ادامه داد: هنگامی که زعفران در بسته‏بندی‏های بزرگتر (یک کیلویی) باشد حدفاصل میان سفارش و فراهم کردن آن کمتر از 10 روز است و بنابراین در کمتر از یک ماه صادرکننده منابع مالی خود را به دست می آورد. در حالی که ممکن است برای بسته‏بندی‏های یک گرمی سه برابر زمان مصرف کنید که به سرمایه در گردش بیشتری نیاز دارد؛ با توجه به این موارد، این انگیزه در صادرکننده به وجود می‏آید که زعفران را به جای بسته‏بندی زیر 10 گرم، در بسته‏بندی‏های بزرگ به مشتریان تحویل دهد.

منوچهری اضافه کرد: برای حل مشکل صادرات زعفران ایران، باید بازاریابی و بازارسازی مناسبی صورت گیرد، این در حالی است که مشتری بین المللی خود، کار بازارسازی و بازاریابی زعفرانی که در حجم بالای یک کیلوگرم عرضه می شود را انجام می‏دهد.

با توجه به محدودیت منابع موجود ممکن است قدم‏هایی در جهت بهبود جایگاه ایران به عنوان اولین و اصلی‏ترین تولیدکننده برداشته شده است البته برخی از گام‏ها زمان بر و هزینه بر است.

منوچهری با اشاره با نکات بالا افزود: هم اکنون سه برند به نام زعفران ایران توسط شورای ملی زعفران در حال ثبت است، همچنین طرح بهبود کیفیت هم در حال اجرایی شدن در مناطق زعفران خیز به ویژه خراسان است و بعد از طی این دو مرحله ایران می‏تواند در دنیا ادعای برترین کیفیت را داشته باشد. طبیعتاً از این طریق ارزش افزوده تولید زعفران و به دنبال آن درآمد حاصله بالا خواهد رفت و بدین طریق زعفران به تدریج به شکل دائمی وارد سبد کالایی خانوار می شود. همچنین ثبت برند جغرافیایی و برند منطقه‏ای زعفران ایران در حال پیگیری است.

این نکته قابل ذکر است که ارگان های مرتبط با تولید و صادرات این محصول باارزش، در درجه اول وزارت جهاد کشاورزی، در درجه دوم سازمان تجارت و در درجه سوم نهاد ریاست جمهوری به عنوان متولی مسائل اقتصادی کشور، هستند. به گفته منوچهری شورای ملی زعفران ایران با دو متولی اول ارتباط بهینه و مستقیم دارد.

گفتنی است میزان صادرات زعفران در حال حاضر 70تن و 632کیلوگرم به ارزش حدود 100میلیون دلار است.