واکاوی مسائل زیست محیطی انتقال آب در گفتگوی جهان اقتصاد با کارشناس آب

مهناز اسماعیلی-چندی پیش انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی ایران با هدف تامین آب مورد نیاز صنایع بزرگ در هرمزگان، کرمان و یزد آغاز شد. زیان‌ این طرح برای مردم و محیط زیست کم نیست، اما مسیر آن را قرارگاه خاتم‌الانبیا پنج سال پیش هموار کرد.

با آغاز به کار فاز اول پروژه «انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی ایران» هدف عمده طرح، شیرین ‌سازی و انتقال آب نمک‌زدایی شده از خلیج فارس به سه استان‌ هرمزگان، کرمان و یزد است تا بخشی از نیازها و مصارف آب مجتمع‌های تولیدی و طرح‌های توسعه مجتمع‌های معدنی و صنعتی این سه استان تامین شود.

با تکمیل فاز نخست این پروژه قرار است سالانه ۱۸۰ میلیون متر مکعب از آب خلیج فارس با هزینه‌ای هنگفت شیرین و به فلات مرکزی انتقال داده شود. از این حجم کم‌تر از یک سوم (تنها ۵۰ میلیون متر مکعب)  برای تامین آب شرب هرمزگان در نظر گرفته شده و مصارف کشاورزی هم جزو اهداف آن نیست.

در همین رابطه، خبرنگار جهان اقتصاد با علي قنادی اسلامي، کارشناس آب و فاضلاب به گفتگو پرداخت.

قنادی اسلامي با بیان اینکه من با شیرین سازی آب دریا کاملا موافقم اما با انتقال آب حوضه به حوضه مثل انتقال آب از سرچشمه های کارون به فلات مرکزی موافق نیستم، تاکید کرد: من با بحث شیرین سازی آب موافقم حتی از دریای خزر اما با شرط اينكه كليه الزامات زيست محيطي آن رعايت گردد.از جمله مشكل پروژه شيرين سازي آب خزر به نقاط مركزي كشور عبور خطوط لوله از زمينهاي كشاورزي و شاليزارها و نيز مناطق جنگلي ميباشد و همجنين بحث مربوط به مشكلات دفع آب شور و پساب حاصل از سامانه هاي شيرين سازي ميباشد كه بايد برسي هاي بيشتري روي آن صورت گيرد تا مشكلات كمتري ايجاد كند .درياي خزر عليرغم بزرگي آن يك درياچه بوده و تغييرات هر چند كوچك ميتواند تبعات بزرگي روي اكوسيستم منطقه ايجاد نمايد.

این کارشناس آب و فاضلاب ادامه داد:به دليل اينكه كشور ما جزء مناطق خشك و نيمه خشك است و متوسط بارندگي در كشور از ميانگين بارش جهاني كمتر است  لذا بحث شيرين سازي آب دريا اجتناب ناپذير بوده ولي بايد ملاحظات زيست محيطي آن حتما در نظر گرفته شود.

در حال حاضر با تكنولوژیِ هاي اسمز معكوس فعلي در دنيا هزينه هاي شيرين سازي آب دريا با مشخصات دمايي و شوري خليج فارس حدودا يك دلار به ازاي هر متر مكعب ميباشد كه اگر اين آب پس از شيرين سازي انتقال يابد هزينه هاي انتقال بالغ بر دويست كيلومتري آن هم تقريبا نزديك به يك دلار است كه در مجموع هزينه اي اينكار حدودا دو دلار است.البته به جز چند مورد نادر كه هزينه هاي شيرين سازي آب دريا را به حدود پنجاه سنت دلار رسانده اند ساير كشورهاي منطقه و حوزه جنوبي خليج فارس حدودا همين يك دلار است.

این ۲ دلار، مبلغ كمي نيست اگر هدف از شیرین سازی آب برای مصرف شرب باشد، بسیار کار خوبی است  زيرا يكي از شاخصهاي توسعه از قديم تاكنون دسترسي به آب آشاميدني سالم بوده است كه قيمتي نميتوان بر آن تعيين كرد.

قنادی اسلامي افزود: اما اگر انتقال آب برای کشاورزی باشد، کار غلط و اشتباهی است و تحت هیچ شرایطی به صرفه نیست، حتی اگر ازروشهاي آبياري بهبود يافته استفاده گردد باز مقرون به صرفه نخواهد بود و فقط باعث بالا بردن یارانه هاي غير مستقيم به كشاورزي زيان ده مي شويم.

این کارشناس آب و فاضلاب ادامه داد: به جز این دو، بحث تامین آب صنعت هم مطرح است که در ابندا لازم بود  به بحث آمایش سرزمینی توجه کنیم که متاسفانه اين بحث در كشور  ابتر مانده است. آمایش سرزمینی به ما می گوید که باید یک رابطه معقول و متوازن بين جامعه –اقتصاد با محيط زيست پيرامون خود بر اساس پتانيسل موجود محيط اطراف  و نه بيشتر از حد توانايي و ظرفيت آن ايجاد شود.

قنادی اسلامي با بیان اینکه آمایش سرزمینی به شما می گوید که در کدام قسمت ها می توان صنایعی را راه اندازی کرد، در کدام قسمت ها نمی توان، اظهار کرد: اینجا شاید این بحث پیش بیاید که مثلا ما معادن مس سرچشمه را داریم و باید صنایع مربوط به آن در نزدیکی معادن ایجاد کنیم اما به دلايل مختلف از جمله ضعف در مسايل ترافيكي و حمل نقل امكان انتقال سنگ معدن  در گذشته به نقاط ديگرو نزديك به دريا  وجود نداشته است ولي بايد اين صنايع را مجبور به استفاده مجدد از پساب و بازچرخاني مجدد اّب كرد تا مصرف آب به حداقل ممكن كاهش يابد. و همچنين نبايد انتقال آب به نقاط مركزي زمينه تاسيس صنايع جديد در آن مناطق را ايجاد نمايد زيرا با اينكار فقط با ايجاد صنايع گلخانه اي(صنايع با حمايت هاي مالي مستقيم و غير مستقيم دولت) سعي در پايين آوردن قيمت محصولات آنها مي كنيم در حالي كه قيمت واقعي محصولات آنها بدون در نظر گرفتن سوبسيد هاي مستقيم و غير مستقيم مقرون به صرفه نخواهد بود و توان رقابت در بازرهاي جهاني را نخواهد داشت.

يكي از نكات مهم استفاده از آب دريا علاوه بر هزينه هاي آن مربوط به اثرات زيست محيطي بوده كه لازم است به منطقه برداشت آب از دريا و نيز نقطه يا محدوده تزريق پساب آب شور حاصل از سامانه هاي اسمز معكوس اشاره كرد.

بنده از جزييات طرح اطلاعي ندارم ولي طبق شنيده ها برداشت آب در اين طرح از سمت غرب بندرعباس ميباشد كه اگر صحت داشته باشد بنظر ميرسد فقط ملاحظات اقتصادي در طرح در نظر گرفته شده است ولي اگر اين طرح در سمت شرق بندر عباس اجرا مي شد به دليل نزديكي به درياي عمان و اقيانوس هند؛ هم منطقه برداشت آب دريا منطقه مناسبي ميتوانست انتخاب گرددو هم منطقه مناسبي براي تزيق آب شور حاصله ايجاد مي شد. ذكر اين نكته مهم است كه طبق محاسباتي كه در كنفرانسهاي مختلف خارجي صورت گرفته است مدت زمان بازچرخاني آب در خليج فارس حدودا بين پنج تا هفت سال محاسبه شده است و به دليل برداشت آب در نقاط جنوبي خليج فارس و بطورر مثال كشور عربستان حدود سيزده ميليون متر مكعب در روز آب برداشت مي كند ( آب مصرفي تهران بالغ بر دو و نيم ميليون مترمكعب در روز است) و به دليل اين برداشت هاي زياد در نقاط جنوبي خليج فارس ميزان شوري آب از چهل و دو هزار واحد شوري به بالاي پنجاه هزار واحد شوري طي بيست سال اخير رسيده است. اين يك هشدار جدي در خصوص آينده خليج فارس بوده و بنظر مي رسد برداشت آب اگر در سمت مسير منتهي به دريا ي عمان صورت گيرد اثرات محيط زيستي كمتري دارد.مطالعه روي نقاط برداشت آب از دريا بايد حداقل چهار سال و در تمامي فصول صورت گيرد و اين كار به دليل جلوگيري از اثرات منفي برچرخه حيات برخي موجودات دريايي است .