واکاوی «چشم‌بندی در ارقام درآمدهای نفتی بودجه 1400» در گفتگوی جهان اقتصاد با غلامحسین حسنتاش

اگر رقم 2.3 میلیون بشکه را در نظر بگیریم به نظر می رسد این میزان فروش غیرقابل تحقق است هم اکنون سه ماه از سال گذشته و هنوز مشکل تحریم‌های نفتی حل نشده است و 2.3 میلیون بشکه در روز سقف توان صادراتی کشور در بهترین شرایط است که از همین الان معلوم است که غیر قابل جبران خواهد بود اما در مورد قیمت جهانی نفت به نظر می رسد متوسط قیمت بالاتر از 50 دلار باشد که تا حدودی کاهش مقدار فروش را جبران خواهد کرد.

سید غلامحسین حسنتاش، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی، در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد، ضمن بیان مطلب فوق، در رابطه با محقق شدن بودجه 1400 با توجه به موقعیت کنونی کشور در بازار نفت جهانی اظهار کرد: ارقام رسمی قانون بودجه در مورد درآمد نفت چندان شفاف نیست برای این که اولا ارقام به ریال است و ثانیا مشخص نیست دقیقا با چه نرخ ارزی و با چه قیمتی برای نفت خام و چه میزان فروش محاسبه شده است؛ جمع مبلغ ریالی صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در قانون بودجه را بعضی حدود 200 هزار میلیارد تومان برآورد کرده‌اند که بر مبنای 650 هزار بشکه در روز صادارت نفت و فرآورده‌های نفتی تنظیم شده است .

وی تصریح کرد: در جدول شماره 5 بودجه سه آیتم دیگرهم در ردیف‌های بودجه هست که درآنها مازاد درآمدهای ناشی از گاز طبیعی و نفت و میعانات تجمیع شده است و بعضی همه اینها و قبلی‌ها را سر جمع کرده اند و به عدد 386هزار میلیارد تومان رسیده‌اند و بر مبنای آن برآورد کرده‌اند که 2.3 میلیون بشکه صادرات پیش‌بینی شده که با قیمت 40 دلار در بشکه و با نرخ تسعیر 11هزار و پانصد تومان در نظر گرفته شده است.

وی با اشاره به اینکه دقت در ارقام نشان می‌دهد که این محاسبه هم چندان دقیق نیست گفت: پس اولین مشکل این است که ارقام درآمدهای نفتی در بودجه بسیار غیرشفاف است و تفکیک روشنی بین درآمدهای نفت و میعانات و گاز و فرآورده وجود ندارد و این خیلی مهم است که جدول درآمدهای ارزی حاصل از هیدروکربن‌ها در بودجه اعطائی به مجلس شفاف شود تا کارشناسان و صاحب نظران بتوانند در این مورد نظر کارشناسی بدهند.

حسنتاش ادامه داد: تازه بین فروش داخلی و خارجی هم بعضی جاها خلط شده است همچنین در مورد نرخ تسعیر ارز هم ابهام وجود دارد گفته می‌شود که مجلس با مقدار صادرات مشکل داشته اما رقم ریالی آن را تغییر نداده بلکه رقم میزان صادرات و رقم درآمد ارزی را کم کرده‌اند و عدد ریالی را با نرخ تسعیر 17 هزار و 500تومان بالانس کرده‌اند.

به گفته وی به هر حال فقط می توانیم به این استناد کنیم که آقای رییس جمهور در یکی از جلسات دولت با اعتراض به مجلس گفته بود«ما گفتیم سال ‌آینده ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت می‌فروشیم ماحصل آن ۱۹۹ هزار میلیارد تومان بوده است. آقایان آمدند دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه را کردند یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه. بعد به جای ۱۹۹هزار میلیارد تومان شده ۲۳۰ هزار میلیارد تومان. چشم‌بندی عجیبی شد. نفت کم شد پول آن بالا رفت. این چطور چشم‌بندی بود که انجام گرفت. ما ۱۹۹ هزار میلیارد تومان گذاشتیم این‌ها در کمیسیون تلفیق ۲۳۰ هزار میلیارد تومان کردند و میزان وابستگی بودجه به نفت را  ۳۱ هزار میلیارد تومان اضافه کردند.»

وی تصریح کرد: واقعیت این است که با چشم بندی نمی شود کشور را اداره کرد و وقتی خود دولت و مجلس برایشان روشن نیست که اعداد واقعی چقدر است از من کارشناس چه توقعی می رود.

به اعتقاد وی، در سال 1400 احتمال غالب، عدم تحقق این درآمدها است که اثر و نتیجه آن بوجود آمدن کسر بودجه سنگین خواهد بود و اگر دولت نتواند متناسب با آن هزینه‌هایش را کاهش دهد که تجربه نشان داده که نمی تواند، شاهد تورم خواهیم بود، اما در شرایط تحقق درآمد بیش از برآورد بودجه هم تجربه نشان داده است که اقتصاد کشور وارد سیکل بیماریهای ناشی از پدیده نفرین منابع که مشهورترین آن‌ها بیماری هلندی است می‌شود.

وی با بیان اینکه قطعا رفع تحریم‌ها بیشترین اثر را خواهد داشت گفت: در صورت تداوم تحریم‌ها بعید است متوسط صادرات نفت خام و میعانات و فرآورده از 600 تا 700 هزار بشکه در روز تجاوز کند و شاید در صورت رفع تحریم‌های نفتی در نیمه دوم سال، این متوسط حداکثر  به 1 تا 1.1 میلیون بشکه در روز برسد که البته اگر تحریم‎های بانکی رفع نشود وجوه آن به راحتی در اختیار دولت قرار نخواهد گرفت.

وی عنوان کرد: متاسفانه تاکنون کشور فاقد برنامه بلندمدت جامعی بوده است که روند کاهش وابستگی به درآمد نفت در آن روشن باشد و به باور من این جز با یک برنامه توسعه همه جانبه ممکن نیست؛ اما در مورد نفت چشم اندازها نشان می‌دهد که نفت حداقل تا 20 الی 30 سال آینده در سبد انرژی جهان سهم قابل توجهی خواهد داشت، درست است که نفت دیگر اهمیت و محوریت گذشته را در سبد انرژی جهان ندارد ولی هنوز تا بی‌ارزش شدن آن خیلی فاصله هست، دوران سنگ گذشت یعنی دورانی که سنگ محور زندگی بود اما سنگ بی ارزش نشده و کاربردهای زیادی دارد، در این زمینه ها نباید دچار اغراق شد.

حسنتاش با اشاره به اینکه وابستگی بودجه به درآمد نفت بیشتر شده و این نوعی بازگشت به عقب است گفت: منابع ملی از نظر میزان کاربری در استخراج آنها متفاوت هستند استحصال بعضی منابع کاربرترهستند و اشتغال زائی بیشتری دارند و بعضی مثل نفت و گاز بیشتر سرمایه بر هستند، منابع طبیعی از نظر میزان رانت کمیابی یا غنی بودن هم متفاوت هستند مثلا  استخراج منابع نفتی در امریکا نسبت به خاورمیانه بسیار پر هزینه‌تر و اشتغالزاتر است که این موارد نیازمند تحلیل و بررسی دقیق تری است .

وی اظهار کرد: ولی در مورد منابع هیدروکربنی غنی و سرشار، به نظر می رسد تقدم و تاخر اکتشاف و بهره برداری از آنها نسبت و به توسعه یافتگی بسیار تعیین کننده بوده است که در ساختارهای توسعه یافته مانند هلند و نروژ که پس از رسیدن به درجه‌ای از توسعه یافتگی این منابع کشف شده‌اند این کشورها توانسته‌اند بر آثار منفی رانتی آن بر اقتصاد فائق شوند اما درساختار های توسعه نیافته این آثار بر مدارهای توسعه نیافتگی سوار شده و این مدارهای را تشدید کرده است.

به گفته این کارشناس حوزه انرژی، ما قدری نیازمند فناوری‌های مدرن و پیشرفته برای بهبود مدیریت منابع هیدروکربنی جهت بهره‌برداری بهینه و صیانتی و حداکثری از این منابع هستیم که بیشتر جنبه دانشی و نرم افزاری دارد و طبعا با رفع تحریم‌ها دسترسی به آنها تسهیل می شود.

وی ادامه داد: عقل حکم می کند که سرمایه باید فقط تبدیل به نوع دیگری از سرمایه شود؛ شما سپرده سرمایه‌گذاری در بانک دارید که غیرمولد است اگر آن را بیرون بکشید و با آن یک تولیدی البته یک تولیدی مطالعه شده و سودده، راه بیندازید این عقلائی است اما اگر سرمایه را مصرف کنید و از بین ببرید طبعا عقلایی نیست.

وی در پایان خاطرنشان کرد: تحقق درآمدهای نفتی بیش از هر چیز مستلزم رفع تحریم‌هاست و چندان کار دیگری نمی‌شود کرد و مورد دیگر اینکه باید برمبنای یک برنامه جامع توسعه همه جانبه که خط سیر قطع تدریجی وابستگی به نفت را ترسیم کرده باشد، تدوین شود.