محمدرضا اکبری جور، پژوهشگر اقتصاد بین الملل

با مشخص شدن برنده انتخابات پرحاشیه سال 2020 ایالات متحده و آغاز به کار دولت جو بایدن، زمزمه‌هایی از بازگشت آن دولت به برجام به گوش می رسد. دراین مقاله برآنیم عواملی که در تعیین زمان بازگشت ایالات متحده به برجام تاثیر دارد، شناسایی کنیم.

در گام اول، می توان بازگشت سریع و بدون قید و شرط ایالات متحده را به برجام منتفی دانست چراکه ریاست جمهور منتخب در روز اول کار در کاخ سفید، ده فرمان اجرایی را امضاء نمود که در میان هیچ کدامشان بازگشت به برجام نبود. این فرامین در واقع خط بطلانی بودند بر دستورات بی سرو ته دولت قبلی ایالات متحده و به بهانه عدم تامین منافع اقتصادی آمریکا، صادر گردیده بودند.

باید توجه داشت، در میان فرمان های اجرایی آقای بایدن، بازگشت به معاهده پاریس نیز وجود دارد. معاهده ای که زیر عنوان محیط زیست قرار دارد لیکن دارای آثار و تبعات اقتصادی زیادی برای کشور یاد شده می باشد. بازگشت به این معاهده  باعث بسته شدن صنایع سنتی و قدیمی آلاینده محیط زیست در ایالات متحده می شود و حذف چرخه تولید این صنایع با روش های قدیمی صورت می پذیرد. به عبارت دیگر ما در ده فرمان اجرایی آقای رییس جمهور، محاسبات و ملاحظات اقتصادی می بینیم لیکن از صدور فرمان بازگشت به برجام خبری نیست.

به نظر می رسد بازگشت به برجام توسط ایالات متحده و شرکایش، نیازمند برگزاری جلسات مشترکی است تا ذهنیت طرفین به یکدیگر نزدیک شود. در واقع می توان ادعا نمود، تلقی جمهوری اسلامی از اجرا شدن برجام، حذف بدون قید و شرط تحریم های یک جانبه ایالات متحده در گام اول می باشدو این کف درخواست های ایران می باشد، لیکن ایالات متحده و کشورهای نزدیک به او، برای بازگشت به برجام، موارد دیگری را مطرح می نمایند که حتی در دایره مذاکرات مربوط به برجام نیز نبوده است از این رو  رسیدن به نقطه مشترک زمانبر است.

شایان توجه است که این تنها دلیل برگزاری جلسات مشترک نیست، چراکه با گذشت زمان، ایران با بدعهدی هایی از طرف آمریکایی و اروپایی نیز مواجه گردیده است که جای اغماض ندارد. این بدعهدی ها موجب گردید که باوجود پایبندی ایران به تعهدات خود در برجام و همکاری های مستمر با بازرسان آزانس بین المللی اتمی، گشایش های اقتصادی وعده داده شده صورت نپذیرد و مسایل ایران در حوزه نظام بانکی بین المللی حل نشود. فراموش نکنیم گلایه های ایران، از زمان خروج آقای ترامپ از برجام شروع نشد و کارشکنی ها و عدم توجه به تعهدات در انتهای دوره اوباما وجود داشت.

به اینها باید اضافه نمود که حدود یکسال از شروع کاهش تعهدات برجامی جمهوری اسلامی در قالب توافقات برجام می گذرد، در این دوران ایران به میزان مشخصی از اورانیوم غنی شده دست یافته و غنی سازی بیست درصدی نیز در دستور کارش قرار دارد. در آغاز توافق، تکلیف اورانیم غنی شده ایران مشخص بود و فرآیندهای مربوط به آن نیز به صورت کاملاً دقیق مشخص گردیده بود در حالیکه به زعم آمریکا و متحدانش در این شرایط نیاز به مذاکره برای تعیین تکلیف دارد.

مجموعه مطالب یاد شده، منجر به تشکیل مولفه ای از جنس زمان می گردد که بازگشت به برجام و احتمالاً رفع تحریم ها به عقب اندازد.

مولفه یاد شده، تنها مساله قابل بررسی برای طرف های ایرانی و پنچ بعلاوه یک نیست، چراکه جمهوری اسلامی با مشکل دیگری به عنوان لیست سیاه FATF نیز مواجه است. در خصوص نظرات موافقان و مخالفان حضور در FATF مفصل بحث گردیده است لیکن تا به امروز در کشور یک اجماع مشخص مبنی برماندن یا نماندن در این سازمان شکل نگرفته است. طرفدارن حضور در گروه ویژه مالی اعتقاد دارند عدم حضور در این سازمان برای کشور مشکلات جدی  به همراه خواهد داشت در حالیکه مخالفان مثال‌هایی از سوء استفاده از اطلاعات ایجاد شده در این حوزه برای استفاده در تحریم های هوشمند علیه جمهوری اسلامی ذکر می کنند.

در نهایت رقابت بر سر بدست گرفتن دولت در خرداد 1400 و اینکه چه گروهی به نمایندگی از جمهوری اسلامی در مذاکرات شرکت نماید، می تواند بر زمان یاد شده تاثیر منفی بگذارد. در همین روزها شاهد آغاز رقابت های جناح های موجود در کشور هستیم. این رقابت در کلیه سطوح و طبقات اجتماعی با جدیت وجود دارد و از پایین ترین سطوح مدیریتی در دولت آغاز می شود و تا رییس دولت ادامه می یابد و در مقابل نیز نظیر به نظیر این رقابت دیده می شود.

درست است مساله برجام یک مساله ملی و فراجناحی است لیکن در اختیار داشتن سکان هدایت این مساله تا رسیدن به پاسخ نهایی برای هر یک از گروه ها و جناح های سیاسی کشور افتخار بزرگی محسوب می گردد از اینرو رقابت های گروه های فعال سیاسی در این حوزه نیز می تواند بر زمان اثر گذاشته و بازگشت به برجام را عقب بیاندازند.

در واقع سه مولفه جریان ساز موجب می گردد که زمان بازگشت به میز مذاکره و شکستن تحریم ها طولانی شود و در این شرایط همچنان مشکلات اقتصادی در کشور، گریبان آحاد جامعه را گرفته و موجبات ایجاد بحران های مختلف اقتصادی و اجتماعی گردد. از اینرو باید تلاش نمود مساله شکستن تحریم ها با همراهی و هماهنگی کلیه بخش های نظام صورت پذیرد.

و فراموش نکنیم دشمنان ما در روزهایی بسر می برند که در داخل کشورشان دودستگی و شکاف عمیقی اجتماعی ایجاد گردیده که ترمیم آن به راحتی امکان پذیر نیست و این مساله می تواند به عنوان یک فرصت استثنایی برای حاکمیت جمهوری اسلامی تلقی ودر دستور کار آحاد مسئولان نظام قرار گیرد.  به یاد داشته باشیم که افتخار بدست آوردن هر امتیازی به پای حاکمیت نظام نوشته خواهد شد.