علیرضا امامی فرد-در سلسله گزارش های جهان اقتصاد برای معرفی صنایع دستی مختلف کشورمان، بعد از پته دوزی و رشتی دوزی این بار به سراغ تکه دوزی می رویم. هنری که در زمان های قدیم در ایران به نام چهل تکه دوزی میشناختند. چهل تکه دوزی ساخته دست مادربزرگانی بود که از پارچه های دورریز هنری بی بدیل خلق می کردند. حال امروز با پیشرفت تکنولوژی این هنر هم رو به جلو حرکت کرده و به تکه دوزی مشهور شده است. در ادامه برای آشنایی بیشتر مخاطبان با این هنر با خانم سحر عبداللهی هنرمند و مدرس تکه دوزی در صدا و سیما و خانم سهیلا سیفی از هنرمندان با سابقه تکه دوزی هستند مصاحبه ای ترتیب داده شده است.
توضیحی کلی در رابطه با هنر تکه دوزی به مخاطبان بدهید و بگویید که اصالت این هنر به چه تاریخی بر می گردد؟
عبداللهی: « نام این هنر تکه دوزی است و اصالتش به زمانی که سوزن نخ و چرخ خیاطی ساخته شد بر می گردد، به عبارتی بهتر است بگوییم اصالتش برای دوران مادربزرگهای ماست که با تکه پارچه هایی که دم دستشان بوده شروع به استفاده مفید می کردند. البته این هنر در حال حاضر حرفه ای تر شده و با پارچه های درجه یک انجام می شود، پارچه هایی که دوام بالا و رنگ بندی خاصی دارند و تنوع آن بسیار زیاد شده است. می توان گفت عملا دیگر با پارچه های قدیمی کار نمی شود ولی تقریبا همان چهل تکه دوزی در زمان قدیم بوده، اما حالا آن هنر مقداری گسترده تر شده است و به آن تکه دوزی گفته می شود. تکه دوزی به قدری پیشرفت کرده که حتی روی لباس هم کار می کنند و بسیار مدرن شده است.»
سیفی: «والا این طور که من می دانم اصل این هنر به روسیه تزاری باز می گردد. می گویند آن موقع ها تکه های پارچه را که از آن استفاده می کردند و این هنر از آن زمان شروع شد. ولی تا آنجا که من به خاطر دارم در ایران هم مادربزرگ ها و دیگران قدیمی ها فعالیت داشتند. اسم اصلی آن هم آجیده دوزی بوده است. در توصیف این هنر باید بگویم که تکه دوزی جزو رودوزی های سنتی محسوب می شود. چهل تکه دوزی با آجیده دوزی تکمیل و در حال حاضر هم به شکلی کاربردی تر و تکنیکی تر کارها انجام می شود. به نظر من که این کار از اصالت در ایران برخوردار است و تا آنجا که من می دانم در دوره قاجار و یا حتی قبل از آن چیزهایی پیدا شده است که برخی را خودم دیده ام. ولی نمی توانم بگویم برای ایران بوده اما بهتر است این طور گفته شود که سال های زیادی است در ایران به آن پرداخته می شود.»
به نظر می رسد این رشته به سمت کارهای کاربردی رفته است، به نظر شما این قضاوت درست است؟
عبداللهی: « بسیار زیاد، الان در دانشگاه ها کسانی که طراحی دوخت می خوانند خیلی توجه شان به این رشته خاص زیاد شده است. ولی هنوز استادهایی که بخواهند تکه دوزی را تدریس کنند نیستند و متاسفانه هنوز اساتید دانشگاهی در این زمینه نداریم. هر از گاهی اساتیدی هستند که از کشور آلمان می آیند و تدریس می کنند و می روند، اما چون بحث سرمایه گذاری و یا اطلاع رسانی و آموزش کامل نیست، به این شکل است.»
سیفی: « بله، تقریبا همین طور شده و حالت بازار را به خودگرفته است. به عنوان مثال ده سال پیش که من این کار را شروع کردم شاید پانصد نفر از تهران و اهواز و شهرستان ها که می شناختم این کار را می کردند اما الان می توان گفت به پنج هزار نفر و شاید بیشتر هم رسیده باشد. این را هم باید اضافه کنم که این کار در حال فراموشی بود. شاید ۱۵ تا ۲۰ سال گذشته در ایران کم کم در حال نابودی بود. من یادم می آید مادربزرگ مادر شوهرم چنین کاری را می کرد. برای هر نفر یک رو تختی با تکه های پارچه ای که در خانه اش داشت می دوخت. ولی با همین وجود ترکیب رنگهایش رارعایت می کرد و طبق اصول می دوخت. ولی خب خیلی از آن خیلی استقبال نمی شد. زحمت کشیده بود ولی خیلی به عنوان یک کار هنری شناخته نمی شد.»
آیا می شود گفت که تکه دوزی سوغات شهر خاصی است؟
عبداللهی: « نه اصلا، سوغات شهر خاصی نیست. در تهران می توانند مانور بدهند زیرا که مردم شهر تهران بیشتر هزینه می کنند، هم برای خریدش و هم برای آموزشش»
سیفی: « به نظر می رسد سوغات شهر خاصی نیست. »
این هنر برای ایران است یا خارج از کشور؟
عبداللهی: « من فکر می کنم برای ایران است چون بعضی وقتها کارهایی از مادربزرگها پیدا می شود یا یک تکنیکهایی از زمانهای دور پدیدار می شود که به ایرانی بودنش را قوت می بخشد. زمانی کارها از اینترنت دیده نمی شد ولی ایرانی ها از مادربزرگهایشان این کارها را داشتند که خودشان آن ها را دوخته بودند»
سیفی: « اصل این چهل تکه دوزی که می بینید برای یک خانم فرانسوی بوده است. او یک خانم انگلیسی به نام میشل گریدر را در ایران آموزش می دهد و می گوید دوست دارم خانم های ایرانی توانمند باشد و بتوانند با این شیوه جدید هنر تکه دوزی را انجام بدهند که ساده تر هم هست.»
آیا تا به حال برای استفاده از تکه دوزی فرهنگ سازی صورت گرفته است ؟
عبداللهی: « در حال حاضر بسیاری به یادگیری این کار علاقه مند شده اند. چند وقت پیش در موسسه ای بودم و یک همایشی داشتم برای خانم هایی که می خواستند کارآفرینی کنند ما هم رفتیم و به آنها رایگان آموزش دادیم تا بتوانند اشتغال زایی کنند، کار کنند و بتوانند نمایشگاه بگذارند. الان هم رسانه ها بیشتر به این هنر پرداخته اند و می توان گفت در این دو سال اخیر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.»
سیفی: « خیلی خیلی، فکر می کنم از حدود سال ۸۰ دوباره رونق گرفته بود و این رونق تا به امروز روز به روز بهتر رشد پیدا کرده است. ببنید به نظر من خانم ها به این سمت رو آوردنده اند. واقعیت این است که برای خانمها راه درآمدی است. من خیلی ها را می بینم که در اطرافم چه از لحاظ تولید خط کش و ابزار تکه دوزی که بازار خوبی بین خانمها ایجاد شده است و آموزش و فروش خود کالا، مشغول به کار شده اند.»
آیا این هنر، هنر گرانی است؟
عبداللهی: « اگر با پارچه درجه یک استفاده شود هنر گرانی است ولی اگر از پارچه های داخل خانه هایشان استفاده کنند می تواند خیلی ارزان باشد.»
سیفی: «بله گران است. چون هم پارچه هایش گران است و هم زحمت بسیاری روی آن کشیده می شود. علت گرانی پارچه این است که باید پارچه خاصی استفاده شود و از دبی وارد می شود زیرا باید طوری باشد که با شست و شو از بین نرود و ماندگار باشد.»
مراحل کار چگونه است؟
عبداللهی: « پارچه ها باید قبل از هر کاری شسته شوند و اتو کشیده شوند که اگر بخواهد رنگ بدهد یا آب برود قبل از آن ثابت شود. و این نکته هم ضروری است که پارچه ها حتما باید از یک جنس باشند به این علت که ضخامت کارها اگر متفاوت باشد کمی مشکل پیش می آید. بعد از اتو کردن شروع به الگو کشیدن می کنیم و بعد از آن می دوزیم و کنار هم قرار می دهیم و در نهایت پشم شیشه و آستر می زنیم.»
سیفی: « بعد از اینکه پارچه را گرفتیم طبق الگویی که داریم آن را برش می زنیم، بعد دوخت را انجام می دهیم و در مرحله بعد روی پشم شیشه و آستر تکمیلش می کنیم. بعد از آن آجیده دوزی انجام می شود و این مرحله آخر کار است. ترجیحا هم پارچه ها باید از یک جنس و نخی باشد و دلیل اصلی آن این است که آب نرود و رنگ هم ندهد. اما می شود ترکیبی کار کرد و از ترمه و یا جنس های دیگر استفاده کرد.»
دوختن یک رومیزی یک در یک چقدر درست کردنش زمان میبرد؟ و بازه قیمتی آن چقدر است؟
عبداللهی: « کارها خیلی متنوع هست، هر چه برش ها ریز تر باشد زمان بیشتر می برد و در نتیجه ارزش کار بالاتر می رود اما به طور معمول من یک ساعته چنین کاری را دوخته ام، دو روزه هم دوخته ام. بسته به کار و مهارت هنرمند دارد. اگر با پارچه درجه یک بدوزیم می تواند چنین ابعادی از صد هزار تومان باشد به بالا »
سیفی: « اگر بخواهم با آجیده دوزی تکمیل شده بگویم سه روز ولی بدون آجیده دوزی یک روزه هم تمام می شود. اما بازه قیمتی آن از سیصد هزار تومان شروع میشود ولی اگر کار خاصی روی آن انجام گرفته باشد تا ششصد، ششصد و پنجاه هزار تومان هم می رسد.»
چه راهکارهایی برای پایین آوردن قیمت تمام شده این محصول وجود دارد؟
عبداللهی: « واردات پارچه را یک مقدار آزاد بگذارند که پارچه راحت تر وارد شود. ما الان پارچه ای را که به عنوان مواد اولیه استفاده می کنیم باید متری چهل هزار تومان بخریم. آن هم فقط و فقط از دو مغازه. این هم به این خاطر است که پارچه های خاصی هستند و مخصوص کار ماست. پارچه تولید ایران نیست و وارد می کنند.»
سیفی: « ببیند اگر قیمت این کار پایین بیاید تا مردم بتوانند راحت تر بخرند، به نظر من آن ارزشی که در حال حاضر دارد را از دست خواهد داد. منظور من ارزش هنری آن است. اما اگر بخواهد بازاری تولید شودکه برخی ها الان این کار را می کنند مثلا رومیزی ای که من به قیمت ۶۰۰ هزار تومان می دوزم خانمی را دیده ام که با ۲۰۰ هزار تومان هم می دوزد ولی مطمئنم کسی که آن کار را خریده و این کار را ببیند اطمینان دارم آن کار را نمی پسندد یعنی آن یک کار بازاری است و این یک کار هنری و من صلاح نمی دانم ارزان شود. و من با همین قیمت سفارش دارم.»
واکنش توریست ها نسبت به چهل تکه دوزی ایرانی چطور است؟
عبداللهی: « من یک نمایشگاهی در ترکیه داشتم ، فوق العاده علاقه مند بودند و دوست داشتند و استقبال خوبی کردند. با اینکه کشورهای اروپایی این هنر را انجام می دهند ولی اروپا می تواند مقصد خوبی برای صادرات باشد. به عنوان مثال همین نمایشگاهی که در ترکیه داشتم نزدیک به ۶۰ خانم از ۳۰ کشور حضور داشتند که من به عنوان نماینده از ایران رفتم. ۳ کشور به خاطر شلوغی های ترکیه نبودند ولی ۲۷ کشور دیگر حاضر بودند. بدون اغراق می توانم بگویم کارهایی که من در دست خانمهای ایرانی دیده ام در بقیه کشورها مشاهده نکردم. واقعا ما خانم های هنرمندی داریم که کارهای منحصر به فردی انجام می دهند. اروپایی ها خیلی شسته رفته و در یک چهار چوب خاصی کار می کنند ولی ما نه.»
سیفی: « حقیقتا من خیلی با توریست ها مواجه نداشتم که ببینم چه عکس العملی نشان می دهند ولی برای ایرانی هایی که در خارج از کشور زندگی می کنند فرستادم خیلی استقبال کردند ولی کسانی که از خارج از کشور آمده بودند، گفته بودند که از این کارها در خارج از ایران فراوان است مخصوصا در آمریکا، اما به نظر من این کالا می تواند یک کالای صادراتی مخصوصا برای کشورهای عربی باشد. من هم ندیدم کسی به صورت مستمر در کشورهای حوزه خلیج فارس برای فروش این کالا کاری کرده باشه واقعیت کارهای خودم را که با اروپایی ها مقایسه می کنم از لحاظ هنری می توانم نمره بهتری به خودم بدهم تا کارهای کشورهای دیگر.»
در آخر اگر صحبتی دارید بفرمایید؟
عبداللهی: «در آخر می گویم که متاسفانه آنقدر کار چینی داخل بازار و مغازه ها آمده که کمتر کارهای خانمهایی که در حال تولید هستند به چشم می آید به خاطر اینکه مغازه دارها دوست دارند روی کارها سود خوبی بکشند و جنس چینی این موقعیت را برایشان راحت تر فراهم می کند تا اجناس دست‌دوز ایرانی.»
سیفی: « دوست دارم برای بازارهای خارجی و نمایشگاه های خارج از کشور راهی پیدا کنم.»
