دکتر هاشم اورعی - استاد دانشگاه صنعتی شریف - در پی سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا، او شیفته راه آهن شد و در نهایت اولین قطار ایران بین تهران و شهر ری در سال 1261 راه اندازی و به ماشین  دودی معروف شد. اعتمادالسلطنه در خاطرات خود از قول میرزا جواد آقا مجتهد تبریزی می نویسد«......کشیدن راه آهن برای اسباب و معاش خیلی خوب است، ولی به جهت مذهب و دین خوب نیست....». در آغاز کسی جرأت نداشت سوار ماشین دودی شود و ناصرالدین شاه برای ریختن ترس مردم همراه با جمعی از مقامات مملکتی با ماشین دودی به حضرت عبدالعظیم رفتند. برخی از همراهان وی زیر لب ذکر می گفتند و برخی  کفن به گردن انداخته بودند! خیلی جالب است. امروز هم پس از گذشت 140 سال هنوز وقتی می خواهیم سوار محصول صنعت خودروی کشورمان یعنی پراید شویم همان حس ترس را داریم و ذکر می گوییم.

بررسی های جامع در مورد تحولات پیش رو در صحنه انرژی جهان حاکی از آن است که از سال 2026 میلادی، تقاضای جهانی نفت رو به کاهش خواهد نهاد و کارشناسان انرژی دلیل اصلی آن را تحولات شگرف در حمل و نقل جاده ای می دانند.  استفاده از خودروی برقی به سرعت در حال افزایش است بگونه ای که در سال 2019 با ورود 2/1 میلیون خودروی برقی جدید، تعداد کل خودروهای برقی جهان به 7/2 میلیون رسید و رشد 40 درصدی نسبت به سال قبل داشت. به گزارش آژانس بین المللی انرژی، تا پایان دهه جاری میلادی تعداد خودروهای برقی جهان به 245 میلیون یعنی بیش از 30 برابر امروز خواهد رسید.

یکی از موانع اصلی توسعه استفاده از خودروهای برقی محدودیت ظرفیت ذخیره سازی انرژی در باطری است که در واقع گران ترین قطعه بوده و حدود 30% هزینه تولید خودروی برقی با اندازه متوسط را به خود اختصاص می دهد. تحقیقات گسترده در زمینه ذخیره سازی انرژی به محصول نشسته و باطری های دو میلیون کیلومتری در راهند.غول باطری سازی چین، شرکت تسلا معروف ترین سازنده خودروی برقی جهان و شرکت جنرال موتورز همه اعلام کرده اند که از سال آینده تولید باطری خودروی برقی با قابلیت پیمایش بیش از دو مسافرت رفت و برگشت به کره ماه و طی کردن مسافت 650 کیلومتر با هر شارژ را آغاز خواهند کرد.

تحول چشمگیر دیگری که در آینده نه چندان دور شاهد خواهیم بود این است که دارندگان خودروی برقی قادر خواهند بود وسیله نقلیه خود را به شبکه برق متصل کرده و در ساعات اوج تولید نیروگاه های بادی و خورشیدی انرژی الکتریکی ذخیره شود. در ساعات اوج مصرف، باطری خودرو انرژی ذخیره شده را به شبکه تحویل داده و از این طریق مالک خودرو کسب درآمد خواهد کرد.

خلاصه اینکه تحولات چشمگیر در صنعت خودرو در جهان از جمله تسخیر بازار توسط خودرو های الکتریکی، حتی معادلات بازار انرژی را به هم ریخته است. ماشین های برقی از قابلیت اطمینان بالا برخوردار بوده و ضمن عدم ایجاد آلایندگی از مزایای دیگری چون امنیت بالا برخوردارند و  لذا بعید است که نیازی به ذکر گفتن و همراه داشتن کفن باشد.

خوب، از ماشین دودی دیروز رسیدیم به ماشین برقی امروز. اما محصول ملی مان یعنی پراید در کجای این طیف گسترده قرار دارد. خودروسازان ما که چند دهه است ادعا می کنند قراردادهای تولید مشترک و انتقال فناوری با رنو، پژو، تویوتا، نیسان و حتی مرسدس منعقد کرده اند.

واقعاً در صنعت خودروی ما چه خبر است؟ شورای رقابت را که قرار بود قیمت خودرو را تعیین کند به شیر بی یال و دمی تبدیل کردند که از آن تنها دفتر و دستک باقی مانده است. تحقیق و تفحص مجلس را هم با روش های متداول خود از جمله فروش خودرو با شرایط ویژه (!) عقیم کردند. بر وزارت صنایع که مثلاً قرار است بر عملکردشان نظارت کند سوارند و خر خود می رانند. حتی با ورود به عرصه بانکداری، خود را به منابع مالی مردم متصل کرده  و هیچ اهمیتی به مصوبات بانک مرکزی نمی دهند. به یاد داریم چگونه در دولت قبل توانستند بسته حمایت از تولید را از مسیر خارج کرده و به حمایت از صنعت خودرو تبدیل کردند. 

در چنین شرایطی چطور می توان نام مافیا بر آن ننهاد و آن را «خودرو خوانده» به جای «پدرخوانده» ننامید. در واقع صنعت خودرو از جیب مردم ارتزاق می کند ولی  دریغ از اندکی پاسخگویی. مالکیت شرکتهای بزرگ خودروسازی و ارتباط آن با شبکه قطعه سازی به صورت پیچیده ای طراحی و اجرا شده که هیچکس از آن سر در نمی آورد. همان طور که کسی نمی داند منبع نفوذ این صنعت کجاست که این گونه بر گُرده مردم سوار است و یکه تازی می کند.

واقعیت تاسف بار این است که به دلیل انحصار موجود در بازار خودرو، جلوگیری از ورود خودروی خارجی و انواع رانت پیدا و پنهان دیگر صنعت خودروی کشور از قافله تحولات تکنولوژیکی جهان عقب مانده و در اثر ضعف مدیریت هر روز بیش از پیش دست به  جیب مردم می کند که نتیجه آن را در افزایش روزانه قیمت خودرو شاهدیم. اما آیا این شرایط مختص صنعت خودروی ماست؟ صنایع فولاد و پتروشیمی نیز با استفاده از رانت های متعدد از جمله مواد اولیه و انرژی، محصولات خود را صادر کرده و بانک مر‌‌کزی، یعنی همان ارگانی که مثلاً قرار است نبض اقتصاد کشور را در دست داشته باشد، باید برای بر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گشت ارز حاصل از صادرات گدایی کند. ضعف مدیریتی، فاصله گرفتن از فناوری روز و فضای غبارآلود و توام با فساد، صنعت کشور را اعم از خودرو و غیر خودرو به نفس انداخته و کار به جایی رسیده که سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی تنها 12% است. عزیزانی که سخت مشغول تدوین برنامه هفتم توسعه، افق چشم انداز و برنامه ریزی برای آینده اند باید توهمات را کنار نهاده و پا به دنیای واقعی بگذارند. صنعت نفت و گاز در جهان و به ویژه در ایران رو به افول است. تکیه بر توسعه فعالیت های کشاورزی نیز به دلیل محدودیت های اقلیمی از جمله کمبود آب و فرسایش خاک سرابی بیش نیست. بخش خدمات که امروز حدود نیمی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد به دلیل قطع ارتباط کشور با جهان نمی تواند توسعه یابد. از طرفی مساله اشتغال جوانان به ویژه فارغ التحصیلان دانشگاهی به ابر بحران تبدیل شده و باید برای آن چاره ای جست. بدین ترتیب قراردادن بار توسعه اقتصاد کشور بر بخش صنعت تنها راه است که با ایجاد اشتغال مولد، بحران بیکاری را نیز کاهش خواهد داد. اما آیا صنعت خودروی ما که به جای حرکت به جلو و در مسیر ماشین برقی به عقب و در جهت ماشین دودی در حال حرکت است می تواند ما را به هدف برساند؟

کلام آخر اینکه، بیش از این نمی توان قوانین اقتصادی را به شوخی گرفت و منافع ملی را زیر پا نهاد. امروز بازنگری اساسی در سیستم مدیریتی کشور که همه فعالیت های اقتصادی را تسخیر کرده و اجازه نفس کشیدن به بخش خصوصی واقعی نمی  دهد، امری کاملاً ضروریست. در غیر این صورت باید کفن بر گردن انداخته، ذکر کنان سوار همان ماشین دودی خودمان یعنی پراید شده، دو بار به کره ماه برویم و برگردیم و دعا کنیم که برای مذهب و دین بد نباشد.