زهرا سلطانی-کارشناس اجتماعی شرکت مدیریت منابع آب ایران-رودخانه زایندهرود، يکي از مهمترين رودخانه هاي حوضه فلات مركزي ایران و اصليترين رودخانه حوضه آبريز گاوخوني است که از دامنههای خاوری ارتفاعات زاگرس سرچشمه گرفته و پس از گذشت حدود 400 كيلومتر مسير رودخانهاي، در انتها به تالاب گاوخونی ميرسد. حوضه آبریز رودخانه زاینده رود با مساحتي حدود 27 هزار کيلومترمربع، در حال حاضر، آب مورد نیاز حدود 200 هزار هکتار از اراضي کشاورزی، آب شرب بيش از پنج ميليون نفر جمعیت در استانهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد و آب مورد نیاز برخی صنايع ملی نظیر ذوب آهن، فولاد مبارکه و ده ها صنعت بزرگ و کوچک ديگر را در منطقه تأمین مینماید. همچنین طبیعت زیبای حاشیه رودخانه زایندهرود، نقش مهمی را در توسعه جاذبههای گردشگری موجود در هر دو استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان ایفا میکند و وجود برخی پلهای تاریخی احداث شده بر این رودخانه نظیر «سی و سه پل»، «پل خواجو» و «پل زمان خان» نیز جاذبه گردشگری رودخانه زایندهرود را دوچندان کرده است. افزون بر موارد یادشده، نباید از نظر دور داشت که رودخانه زایندهرود، تأمین کننده اصلی آب تالاب بینالمللی گاوخونی است که در فهرست کنوانسیون رامسر نیز به ثبت رسیده است. بنابراین، گستره وسیع نیازهای آبی که در این حوضه آبریز تأمین میشود، زایندهرود را به يكي از حساسترين حوضههای آبريز كشور به لحاظ سياسي، اجتماعي و اقتصادی، تبدیل کرده است.
علیرغم این نیازهای گسترده، محدودیت های منابع آبی همواره یکی از چالشهای اصلی حوضه آبریز رودخانه زاینده رود بوده است. هرچند در برخی متون تاریخی نظیر سفرنامه ناصرخسرو و روایت مرتضی راوندی از تاریخ اجتماعی ایران، سوابق برخی دورههای کمآبی (و به دنبال آن قحطی گسترده) در رودخانه زایندهرود به چشم می خورد، اما به نظر می رسد که عمده محدودیت های منابع آبی در این حوضه، به واسطه توسعه بی رویه مراکز صنعتی و جمعیتی و اراضی کشاورزی طی سده اخیر رخ داده باشد که به بارگذاری مصارف آب به میزان بیش از ظرفیت طبیعی استحصال آب در حوضه زاینده رود انجامیده است. این بارگذاری ها به اندازه ای است که حتی با وجود احداث برخی تأسیسات آبی نظیر سد زایندهرود برای توزیع و تنظیم بهینهتر منابع آب رودخانه زایندهرود و اجرای طرحهای انتقال آب کوهرنگ یک و دو و تونل چشمه لنگان، همچنان چالش جدی عدم تعادل بین منابع و مصارف آب در حوضه به شدت وجود داشته و این عدم تعادل برخی پيامدهاي سوء اقتصادي، زیستمحیطی و اجتماعی را براي ساکنين اين منطقه به دنبال داشته است. اصولاً همین چالش جدی (در کنار مسائل مرتبط با حفاظت کیفی و کمی منابع آب)، سبب شده است که وزارت نیرو و سایر دستگاهها و نهادهای ذیربط ملی و محلی برای مدیریت بهینه منابع آب محدود این حوضه، در شرایط بسیار دشواری قرار بگیرند و تلاش نمایند تا در دهه اخیر با تدبیر راهکارهای مختلفی در سطوح مختلف راهبری، تصمیمگیری و اجرا که در ادامه بیان می شود، گامی برای تعدیل مسائل حوضه آبریز زایندهرود بردارند.
راهبری: راهبری مسائل حوضه آبریز زایندهرود در دهه اخیر عمدتاً در جلسات شورای عالی آب، به عنوان عالیترین نهاد هماهنگی سیاستگذاری در زمینه تأمین، توزیع و مصرف آب کشور، انجام شده است. تاکنون در 6 جلسه (دهم، سیزدهم، شانزدهم، بیست و چهارم، سی و نهم و چهلم) شورای عالی آب به مسائل حوضه آبریز زاینده رود، پرداخته شده است و طی جلسات یادشده، برخی سیاستهای راهبردی در خصوص نحوه تأمین مصارف آب حوضه زاینده رود و شیوه مدیریت منابع آب حوضه اتخاذ شده است.
تصمیمگیری: ساز و کار نظام تصمیم گیری مشارکتی در حوضه آبریز زاینده رود نیز طی مصوبات دهمین و شانزدهمین جلسات شورای عالی آب، تدوین شد. بر اساس مصوبات یادشده، شورای هماهنگی مدیریت به هم پیوسته منابع آب حوضه آبریز زاینده رود، از اسفند ماه سال 1392 آغاز به کار کرد و تا سال 1398، 19 جلسه شورای هماهنگی زاینده رود به ریاست وزیر نیرو و با مشارکت فعال مسئولین ارشد ملی و منطقهای دستگاههای اجرایی مختلف و نمایندگان اصناف کشاورزی استانهای ذینفع برگزار گردید. در سال 1398 تغییراتی در نظام تصمیمگیری مشارکتی حوضه آبریز زایندهرود به وجود آمد و طی سی و نهمین جلسه شورای عالی آب، مصوب شد که کارگروه احیای رودخانه زاینده رود به ریاست معاون اول ریاستجمهوری، تشکیل شود. تشکیل این کارگروه، زمین های را برای تهیه نقشه راه مدیریت حوضه آبریز زاینده رود با مشارکت اعضای کار گروه مذکورفراهم نمود که کلیات این نقشه راه، طی دومین جلسه کارگروه احیای رودخانه زایندهرود مورد تأیید قرا گرفت.
اجرا: مصوبات دهمین جلسه شورای عالی آب، همچنین بستری برای تدوین چارچوب اجرایی تعدیل مشکلات حوضه آبریز زاینده رود بود. در همین راستا، دفتر مدیریت به همپيوسته منابع آب حوضه های آبریز فلات مرکزی، قره قوم و مرزشرقی در دهه 1390 در شرکت مدیریت منابع آب ایران (ستاد آب کشور) تشکیل شد و حجم زیادی از فعالیتهای این دفتر به پیاده سازی مديريت به هم پیوسته منابع آب در حوضه آبریز رودخانه زاینده رود اختصاص یافت. فعالیت این دفتر در حوضه زاینده رود، طی سالهای اخیر متمرکز بر تدقیق وضعیت حوضه آبریز زاینده رود و شناسايي تمامي عوامل به وجودآورنده مسائل و چالش های این حوضه، نظارت بر حسن اجرای مصوبات حاکمیتی حوضه آبریز رودخانه زاینده رود و جلب همراهي و همكاري كليه سازمانها و دستگاهها و نهادهاي ذينفع و ذيربط و هموطنان ذینفع در منطقه حوضه آبريز رودخانه زايندهرود، برای کاهش تعارضات بر سر منابع آب حوضه زاینده رود، بوده است.
-
دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
-
افزودن دیدگاه