مهدی نظیفی-تحلیلگر اقتصادی
سالهایی بسیاری، دولتهای مستقر در ایران، بینیاز از بررسیهای دقیق کارشناسی بر حسب ضرورتهای روزمره، بدون تنظیم راهبرد دقیقی برای مقابله با کمبود آب در کشوری که درمنطقه کم آب قرار دارد، منابع مالی را صرف توسعه نامتوازن اقتصادی، ایجاد صنایع آببر در مناطق کم آب، ساخت سدها بدون توجیه فنی و اقتصادی کامل و هدردادن منابع آبی کشور برای صنایع آببر و تولیدات محصولاتی که نیاز به آب فراوان داشتند، صرف میکردند و طبق معمول به هشدارهای کارشناسان دلسوز وقعی نمیگذاشتند. اکنون بهویژه در استانهای خوزستان، چهارمحال و بختیاری و یزد از سال ۹۳ تنگناهای آبی سالهای ترسالی، در سالهای خشکسالی به اوج ورشکستگی آبی رسیده است. با ادامه بیتوجهی، تشدید تدریجی شرایط تغییرات اقلیمی، خشک شدن زمینهای کشاورزان در پی توقف حقابه آنها، به استان اصفهان گسترش پیدا کرد. بهعلاوه نابودی اقلیم طبیعی، فرونشست زمینها و تاثیر مخرب آن روی آثار تاریخی اصفهان آشکارتر شده و ریزگرد حاصل از گاوخونی خشک شده، باعث تخلیه بعضی نقاط شد و تنشهای اجتماعی جدیدی را بوجود آورد. هر چند از سال ۹۳ وزرا وعده های بیعملی داده بودند، مجددا وزیرنیرو با عذرخواهی از کشاورزان اصفهانی وعده داد ماههای آینده کمبودهای کنونی را جبران کند. چون رفع تعارضات پیشآمده بین درخواستهای آبی کشاورزان با نیازهای آبی صنایعی با نیاز آبی زیاد در مناطق خشک و کم آب مرکزی احداث شده اند و مشکلات محیطزیستی و تغییرات اقلیمی نیاز به راهحلهای کارشناسانه در درازمدت دارد میتوان پیشبینی نمود وعدههای اخیر هم خیلی زود عدم کارایی خود را نشان دهند. هر چند به عنوان راه حل فوری شاید توقف بهرهبرداری از چاههای غیرمجاز بخصوص که بسیاری از این بهرهبرداری غیرمجاز توسط صنایع بویژه صنایع متعلق به بلوکهای قدرت صورت میگیرد که در زمان تشدید خشکسالی بطور کامل سهم آب خود را دریافت میکردهاند ومسئولان مربوطه قدرت توقف آنها را نداشتند، بتواند بخش اندکی از مشکل را رفع کند. ولی در نبود راهحلهای اساسی، عوارض طبیعی برداشتهای بیرویه از آبهای زیرزمینی که در برخی از استانها تا بیش از ۲۰تا ۳۰برابر حالت طبیعی و در دشت تهران حتی تا ۹۰برابر حالت نرمال سایراستانها برآورد میشود در آینده آثار تخریبی عمیق خود را در توقف فعالیت صنایع، نابودی کشاورزی و تشدید مهاجرتها در مناطق بیشتری آشکارتر خواهد کرد و تبعات اجتماعی آن به تعمیق هر چه بیشتر بحرانهای اخیر خواهد انجامید.
پس از سپری شدن 100 روز از استقرار دولت، خاندوزی برنامه دوساله را برای رونق غیرتورمی بدون توجه به تغییرات اساسی در نظام اقتصادی اعلام کرد. اساس این برنامه که مدعی اتکا به تولید و مهار تورم است، تورمهای بالاتر را نامحتمل نمیداند. ولی این نقشه راه، برای رفع ابهامات، فاقد یکی از الزامات اصلی بود چون برای ایجاد رونق اقتصادی و افزایش سرمایهگذاری، اولین کار کنترل تورم و هدفگذاری انتظارات تورمی برای تنظیم دقیق برنامهها و تضمین موفقیت آن است. هر چند هدفگذاری تورم در دولتهای گذشته هیچگاه موفق نبود و عزم جدی برای تغییراساسی نظام اقتصادی رانتمحور به اقتصادی رقابتی مشاهده نشده، هنگامی که بودجه در حدود 450 هزار میلیارد تومان کسری دارد و دولت فاقد درآمدهای پایدار است، رویاهای اقتصادی برای بهبود اوضاع قابل تعبیر نیست ولی دولت به عنوان کلید اصلی راهحلها به عمومی شدن انتصابات نظامیان در کابینه، در راس استانها و سایر مناصب راهبردی تکیه دارد. البته میتوان پیشبینی کرد که این رویکرد، با تعارض منافع بین بلوکهای قدرت و ثروت، شکافهای جدیدی را بوجود خواهد آورد که در نهایت مانند دیگر رویکردهای دولتی، بزودی عدم کارایی خود را نشان خواهد داد.
دیگر رویکردهای جدید اقتصادی دولت شامل: فروش ۴۴ هزار میلیارد تومان اوراق تا پایان سال، افزایش 47 درصدی عرضه دلار در بازار آبان ماه درعین حال صعود قیمت دلار، حذف ارز ترجیحی در سکوت خبری و ارائه پیش از موعد لایحه حذف ارز ترجیحی، لایحه عدم اعلام مناقصات بزرگ دولت به مجلس، افزایش جلسات غیرعلنی مجلس، شایعه توقف فروش ارز با کارت ملی، بازی با افزایش قیمت کالاها، تنشهای جزئی در دریای عمان، افزایش سهمیههای دانشگاهی نشان میدهد که ضعفهای کارگزاران دولت در مقابله با مشکلات پیچیده چندوجهی کنونی کشور بسیار بیشتر از آن است که به راه حلهای اساسی توجه کنند. اکنون عدم موفقیت دولت در کاهش انتظارات تورمی، عدم توفیق در بازار سرمایه، مقاومت دلار در کانال ۲۸ هزار تومان همچنین میل صعود به کانال بالاتر، رسیدن به رکورد هشتمین کشور دنیا از نظر تورم بالا(معادل 9برابر تورم افغانستان جنگزده)، افزایش ۳۰۰درصدی بعضی قبوض گاز صنایع، بازگشایی مدارس همزمان با تلفات سه رقمی شیوع کرونا، ناترازی بودجه و زیاندهی 323 شرکت از 398 شرکت دولتی، صعود ادامه دار قیمت مواد غذایی و دارو حتی با تزریق ارز ترجیحی، افزایش مهاجرتهای نخبگان و پزشکان، بحران گازرسانی در کشور، موج ششم کرونا، دستور قطع گاز ادارات، اوجگیری مصرف مازوت به بهانه کمبود گاز و رسیدن تهران به رتبه ششمین شهر آلوده جهان با رسیدن به درجه آلودگی 1۶۵، تشدید ترافیک شهرها، قوت گرفتن شایعه استیضاح وزیر اقتصاد، حمله تصنعی به دفترنماینده مجلس، ادامه گفتاردرمانی، نشاندهنده آشکار تشدید این ضعفهاست.
درحالیکه ایالات متحده بر عدم حضور فیزیکی در خاورمیانه تاکید دارد تا بر رقابت استراتژیک با چین و مهار صعود این کشور متمرکز شود، همزمان با ساخت مخفیانه یک تأسیسات نظامی چین در بندری در 50 مایلی شمال ابوظبی، قرارداد 25 ساله ایران با چین با افزایش فروش نفت، منابع مالی اندکی را برای ایران تامین کرده که بتواند اندکی از هزینههای خود را پوشش دهد. از سوی دیگر تلاشهای وزارت خارجه ایران برای تمدید قرارداد مشابه آن با روسیه ادامه دارد که میتواند بخش اندک دیگری از منابع مالی برای دولت تامین نماید. در شرایط جدید خاورمیانه، امریکا روزبروز خود را از موقعیتهای تنش نظامی کلاسیک با ایران دورتر میکند در عین حال شرایط را برای تشکیل اتحادهای نظامی جدیدی علیه ایران آماده میکند که در آینده میتواند شرایط پیچیدهای از دور جدید تنشهای نظامی را با پشتیبانی خود برای ایران تهیه ببیند. از سوی دیگر حاصل هماهنگی عملیاتی ایران با روسیه بویژه در مناطق درگیر در زمانی که روسیه برای انجام عملیات نظامی در دریای سیاه بویژه در اکراین آماده میشود، به سود روسیه، میتواند هزینههای غیرقابل تحمل جدیدی برای ایران ایجاد و تنشهای نظامی را هم در مرزها بویژه در شمالغرب ایران تشدید نماید.
مجموعه این شرایط برای ایران که اکنون در ناپایدارترین شرایط اقتصادی بهسر میبرد در نهایت حاصلی جز زیان در قمارهای ماجراجویانه و تسریع در فروپاشی اقتصادی سپس فروپاشی نظم موجود اجتماعی ندارد. تیم اقتصادی دولت در این شرایط حساس با تکیه بر منابع محدود مالی تلاش میکند با حذف ارز ترجیحی، تشدید فروش اوراق بدهی، فروش اموال دولتی و افزایش یارانه بخشی از مردم و در آینده افزایش حاملهای انرژی، با افزایش فشار معیشتی بر مردم، پایداری حداقلی در اقتصاد فراهم نماید، با شروع دوباره مذاکرات هستهای هفته آتی در وین، برغم داشتن کارتهای جدیدی از نوع اورانیوم با غلظتهای بالا، شدت پیچیدگی شرایط بهنظر نمیرسد بتواند موقعیت برتری را برای مذاکرهکنندگان ایرانی ایجاد کرده باشد که بتوانند امتیازهایی در این دور از مذاکرات بدست بیاورند بهخصوص که مذاکرهکنندگان همسابقه موفقیتآمیزی در دورههای قبل نداشتهاند. بعلاوه به دليل تفاوت در دستوركارهای ايران و آمريكا، اميد چنداني نسبت به موفقيت فوری مذاکرات وجود ندارد. در غیاب اخبار غیررسمی مذاکره مستقیم با امریکا، اگر گزينه جايگزين برجام بررسی شود شامل: ادامه اعمال فشار بيشتر بر ایران یا توافقی موقت بر مبنای صلحی موقت خواهد بود كه بیشترین منافع روسیه و چین تامین خواهد کرد. شاید بعد از مدتها گفتگو همراه با تنشهای جدید احتمالا نظامی بين ایران و متحدان امریکا، طرفین به يك توافق موقت بهاضافه اعتمادسازی اندک خواهند رسید كه امید رضایت درازمدتی برای آن وجود نخواهد داشت.
از شعر رهی معیری یادی کنیم:
در پیش بی دردان چرا، فریاد بیحاصل کنم
گر شکوهای دارم ز دل، با یار صاحبدل کنم
اول کنم اندیشهای، تا برگزینم پیشهای
آخر به یک پیمانه می، اندیشه را باطل کنم
-
دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
-
افزودن دیدگاه