امروز بخش بزرگي از نقاشي کهن ايراني، زينت‌بخش موزه‌هاي معتبر دنياست. نگارگري‌هاي زيباي "مکتب اصفهان" از پرتعدادترين آثار ايراني در اين موزه‌ها هستند؛ نقاشي‌هايي که صدها سال پيش دنيا را شيفته خود کردند.
به گزارش ايسنا، نقاشي قديمي ايران که از آن به عنوان نگارگري ياد مي‌شود، شامل بخش بزرگي از مشهورترين آثار هنرمندان اين سرزمين است. نگارگري ايران شامل آثاري از دوره‌هاي مختلف تاريخ اسلامي ايران است که بيشتر به صورت تصويرسازي کتاب‌هاي ادبي و تاريخي اختصاص داشت.
امروزه بخش بزرگي از باقي‌مانده هنر ايران در مکتب اصفهان در موزه‌هاي معتبر دنيا نگه‌داري مي‌شوند. اين آثار گوياي گوشه‌اي از تاريخ هنر مغفول مانده ايران است. بخشي که در زمان خود تاثير عميقي بر هنر دنيا گذشت و نام هنرمندان ايراني را بر سر زبان‌ها انداخت، اما امروز جز در تحقيقات و پايان‌نامه‌هاي دانشگاهي توجهي به آن نمي‌شود.
مکتب اصفهان؛ آغاز تحولي جديد در هنر ايران
مکتب اصفهان يکي از مهم‌ترين مکاتب هنر ايران است که هنرمندان مشهوري در اين مکتب به خلق اثر پرداخته‌اند. مکتب اصفهان به دليل مرکزيت اين شهر در زمان شاه عباس صفوي به اين نام خوانده مي‌شود. اين دوره، دومين دوره از مکتب نگارگري تبريز است. با شروع سلطنت شاه عباس اول (996 ه.ق) هنرهاي ايران از نو رونق يافتند. بي‌شمار نقاش، خوشنويس، معمار و صنعت‌کار به خدمت شاه جديد درآمدند و کار مرمت آثار ارزشمند گذشته و اجراي سفارش‌هاي تازه را بر عهده گرفتند. به طور کلي در اکثر دوره‌هاي حکومت شاه عباس اول، هنر بسيار مورد حمايت بوده است.
انتقال پايتخت به اصفهان در زمان شاه عباس صفوي، آغازي بر مکتب اصفهان بود. نقاشي‌هاي اين دوره ويژگي‌هاي خاص خودشان را داشتند و نسبت به مکاتب گذشته تحولات بزرگ‌تري را شامل مي‌شدند. نقاشان مکتب اصفهان از کشيدن تعداد زياد آدم‌ها در يک صفحه نقاشي خودداري کردند و به چهره‌ها و جزئيات آن‌ها بيشتر اهميت دادند. رنگ لباس‌ها با وجود محدود شدن، وضوح بيشتري يافتند.
مکتب اصفهان نسبت به مکاتب ديگر تاثير زيادي بر هنرمندان ساير کشورها داشت و بسياري از هنرمندان عثماني و قلمرو هندوستان را شيفته رنگ‌ها و زيبايي‌هاي خود کرد.
رضا عباسي، معين مصور، محمد قاسم مصور تبريزي و محمد زمان از معروف‌ترين هنرمندان اين دوره هستند.
"شاهزاده محمد بيک گرجي" اثر رضا عباسي
رضا عباسي از مهم‌ترين هنرمندان مکتب اصفهان است. او فرزند مولانا علي اصغر کاشي از نقاشان عصر شاه تهماسب يکم و شاه اسماعيل دوم بود. همين هم باعث شد پاي رضا به دربار باز شود و هنر نقاشي را دنبال کند. در آن دوره که رقابت بين هنرمندان هند و عثماني و ايران داغ بود، رضا عباسي با کشيدن نقاشي‌هاي خود روي بناهاي متعدد و ديوار ساختمان‌ها نقش بزرگي در سرآمد شدن نقاشي ايراني ايفا کرد. مهارت اين هنرمند در سياه قلم بود.
شمار زيادي از نقاشي‌هاي رضا عباسي شامل موضوعات متنوع و با امضاي اين هنرمند برجاي مانده‌اند. در مجالس او آدم‌ها معدود، بزرگتر از اندازه متعارف و غالبا بي‌ارتباط با محيط هستند. نظام رنگ‌بندي و ساختار فضا نيز در کار او بسيار ساده شده‌اند. طراحي‌هاي او نقطه اوج روند تحولي را که از ميانه سده دهم شروع شده بود نشان مي‌دهد. نقاشي‌هاي "درويش جوان با چوبدستي"، "خسرو و شيرين" و "شاهنامه" منتسب به رضا عباسي هستند.
"حمله ببر به جوان" اثر معين مصور
معين مصور با شاگردي در محضر رضا عباسي توانست به يکي از معروف‌ترين نقاشان مکتب اصفهان تبديل شود. توانايي قلم او به حدي بود که مي‌توانست با توصيف ديگران از يک واقعه آن را به زيباترين وجه به تصوير بکشد. کشيدن چهره افراد و به تصوير کشيدن مجالس بزم و رزم از ويژگي‌هاي کار معين مصور بود. او با مرکب و آب رنگ کار مي‌کرد.

او به مصور کردن کتاب‌ها هم مي‌پرداخت. يکي از نسخه‌هاي مصور او، شاهنامه فردوسي به تاريخ 1066 و ديگري شاهنامه‌اي با عنوان "کوچران" است که تصاوير معين مصور همراه هنرمند ديگري به‌ نام فضل‌علي در آن آورده شده و در موزه متروپوليتن نيويورک نگه‌داري مي‌شود. زماني که معين فعاليت مي‌کرد، دوره‌اي بود که هنرمندان معاصر او به شدت تحت تاثير هنر وارداتي اروپا بودند. با اين حال او بر سنت‌هاي هنري استادش رضا عباسي پايبند ماند. آثار از او به تصوير کشيدن وقايع تاريخي تا اتفاق ساده و روزمره تنوع دارد.
"مرد گلابي به دست"، "چهره ريش‌دار"، "جوان خروس در بغل"، "حمله ببر به جوان"، "حمله شير به شاگرد بقال"، نگاره‌هاي "عشاق و نديمه" و تک چهره "سواره ميرزا محمد تقي تبريزي" از معروف‌ترين آثار منتسب به معين مصور هستند.
برخي از آثار اين هنرمند هم‌اکنون در موزه توپقاپي استانبول، موزه هنرهاي زيباي بوستون و موزه فيتز ويليام کمبريج نگه‌داري مي‌شود.
"جوان و نامه" اثر مصور تبريزي
محمد قاسم مصور تبريزي يا "سراجاي نقاش"، نگارگر، شاعر، خطاط و موسيقيدان دوره صفوي بود. او از هم‌دوره‌اي‌هاي رضا عباسي بود و اگرچه از او تعليم گرفته بود، اما نقاشي‌هايش امضاي شخصي داشتند. او نخستين نقاشي است که در عهد صفويه، متاثر از نقاشي اروپايي، ابر را از صورت کهن در نگارگري ايراني خارج ساخته و آن را به شکل طبيعي نزديک ساخت.
"پذيرايي شاهزاده در هواي آزاد" در کتابخانه بريتانيا، نگاره "شاه عباس و جوان" در موزه لوور و "دختر و قليان" در موزه تاپقاپي ساراي استانبول از آثار مهم مصور تبريزي به شمار مي‌روند.
پس از اين هنرمندان بود که نگارگري اين دوره به سمت تاثير از نقاشي‌هاي غربي پيش رفت و تا دوره زنديه و قاجاريه ادامه داشت. محمد زمان از هنرمنداني بود که با اين شيوه کار کرد. تصويرگري خمسه نظامي معروف‌ترين اثر اوست.
در اين نوشتار از کتاب "نقاشي ايران، از ديرباز تا امروز" نوشته رويين پاکباز استفاده شده است