ایرانیان در سراسر جهان به عنوان مبدعین قنات شناخته شدهاند با این حال زنگ خطر نابودی قنات ها در ایران به صدا درآمده است و روز به روز تعدادی از آن ها از حیز انتفاع خارج می شوند.
به گزارش ایسنا، برداشتهای بی رویه توسط چاههای کشاورزی عامل اصلی خشکیدن آب قناتهاست؛ توجه نکردن به اجرای عمل لایروبی، اجرای پروژههای عمرانی مانند احداث شهرکها، فرودگاهها و ... بدون توجه به وجود قناتها و خشکسالی و آلوده شدن آب قناتها از جمله عوامل دیگری است که قناتها را به ورطه نابودی کشانده است؛ تا جایی که به گفته مدیر کل دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران طی سالهای اخیر میزان آبدهی قناتها به چهار میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
تعداد رشته قناتهای موجود در کشور بر اساس آماربرداریهای سال 90 معادل41 هزار رشته اعلام شده است که از این تعداد قنات، چهار میلیارد متر مکعب آب برداشت میشود. این در حالیست که بر اساس آماربرداریهای سال 85، معادل 36 هزار رشته قنات در کشور شناسایی شده بود که از آن هشت میلیارد متر مکعب آب برداشت میشد.
بهطور کلی میتوان گفت که ایران یکی از کهنترین کشورهای جهان در احداث قنات است. هر چند گفته میشود که فرهنگ احداث قنات نخستینبار توسط معدنچیان در 800 قبل از میلاد در محل فعلی ترکیه تجربه شده است، اما با فاصله اندکی این فرهنگ وارد کشاورزی ایران و از دوران هخامنشیان ساخت قنات در ایران به شکل جدی دنبال میشود. از سال 2004 زنگ خطر برای قناتها به صدا درآمد. اکثر قناتهای جهان به خصوص ایران به دلیل حفر بیرویه چاههای کشاورزی در حال خشک شدن هستند و کشاورزان برای دسترسی به آبهای زیرزمینی بدون آنکه به خود زحمت بدهند، پمپهای آب را داخل چاههای عمودی کردند و با تخلیه سفرههای زیرزمینی قناتها را خشک کردند.
درحال حاضر 32 هزار قنات در کشور فعال هستند و 6 میلیارد متر مکعب، آب را تامین میکنند که البته گفتنی است که دو دهه اول و دوم پس از انقلاب، کشاورزان اقدام به حفر چاههای عمیق کردند و به این ترتیب آبهای زیرزمینی را بالا کشیده و سفرههای آبی را خالی کردند. با این عمل بخشی از قناتهای کشور خشک شدند. اما امروز با نظارت جهاد کشاورزی و آب منطقهای جلوی حفر بیرویه چاه گرفته شده و به این ترتیب دوباره آب به بخشی از قناتها بازگشته است.
طی چندسال گذشته پس از آنکه مسئولان به اهمیت احیای نگهداری قناتها پی بردند، سالانه بودجهای در اختیار جهاد کشاورزی گذاشته شده تا برای احیا ، حفظ و حتی ایجاد قناتهای جدید هزینه شود. این بودجه به صورت سالانه در ردیف بودجههای جهاد کشاورزی دیده شده است.
برخی اتفاقات از جمله ورود فاضلاب شهری و بیمارستانی به داخل قناتها نیز باعث تخریب کیفی میشوند.
بیشتر قناتهای ایران در استانهای خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، اصفهان، آذربایجان شرقی و سمنان هستند و حتی در استان پربارانی چون گیلان هم قنات وجود دارد.
از مشهورترین قنوات قدیمی استان خراسان میتوان دو قنات در ناحیه گناباد را ذکر کرد، یکی قنات بیدخت و دیگری صالح آباد که در حال حاضر نیز دایرند.
پر آبترین قنات استان کرمان، قنات «پایکم» واقع در حومه شهرستان بم است که مقدار متوسط بده آن 312 لیتر در ثانیه است. آب این قنات برای آبیاری قسمتی از زمینهای کشاورزی شهرستان بم به مصرف میرسد.
قنات مهدیآباد رستاق و قنات مهدیآباد حومه جزء مهمترینهای قناتها در یزد هستند که فاصله مادرچاهشان تا مظهر50 کیلومتر است. یکی دیگر از طویلترین قنوات یزد قنات جلال آباد است که 48 کیلومتر طول دارد. قنات حسن آباد مهریز با متوسط بده سالانه 150 لیتر در ثانیه، حداکثر بده را در استان یزد داراست.
در استان آذربایجان شرقی قناتهای بیشماری وجود دارد که برخی از آنها به لحاظ طول و عمق مادرچاه از اهمیت زیادی برخوردارند. تبریز، مراغه، مرند، میانه، اهر و سراب از جمله شهرهایی هستند که در آنها قناتهای مهم و زندهای وجود دارد که هنوز هم مورد استفاده کشاورزان است.
دراستان اصفهان قناتهای معروفی چون یکی قنات ارونه اردستان و قنات دوطبقه مون اردستان دیده میشود که نهایت هوشمندی و دقت استادکاران مقنی و آب شناسان آن زمان است.
در سمنان قنات شاهرود از لحاظ مقدار آب حایز اهمیت است. مقدار بده آن 250 لیتر در ثانیه و عمق مادرچاه آن 60 متر است. قنات مذکور تنها منبع آب شهر شاهرود است.
همچنین در تهران دست کم ٣٠٠ رشته قنات شناختهشده خفتهاند که طول بعضی از آنها به ۱۸هزار متر میرسد.
هرچند امروز قناتها مورد توجه قرار گرفتهاند اما هنوز مجوزهای ساخت و ساز بدون توجه به محل عبور قناتها داده میشود. خشک شدن قناتها و سرشاخههای آنها باعث میشود که کشاورزان به احداث چاههای عمیق روی آورند که در نهایت منجر به تخلیه بیرویه سفرههای زیرزمین آب میشود که طی هزاران سال پر شدهاند.
-
دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
-
افزودن دیدگاه