در گفتگوی جهان اقتصاد با کارشناس اقتصادی بررسی شد:

خطای محاسباتی به نفع چه کسانی تمام می شود؟

مدیرکل اعتبارات بانک مرکزی در یک نشست خبری از جزئیات وام‌های 80 میلیونی، 60 میلیونی و 40 میلیونی مسکن سخن گفته است. علی‌اصغر میرمحمد صادقی، درباره میزان اقساط این وام‌ها عنوان کرده که " سقف مدت بازپرداخت 12 سال است که درصورت باپرداخت 12 ساله میزان قسط ماهانه برای وام 80 میلیونی؛ یک میلیون و 150 هزار تومان، برای وام 60 میلیونی؛ 862 هزار تومان و برای وام 40 میلیونی 575 هزار تومان خواهد بود که به‌عنوان مثال مجموع بازپرداخت سالانه برای وام 80 میلیونی 13 میلیون و 500 هزار تومان خواهد بود." این در حالی است که محاسبات جهان اقتصاد نشان می دهد که بانک ها از فرمول دیگری برای حساب و کتاب بازپرداخت اقساط این وام ها در طول مدت مذکور استفاده می کنند که با احتساب نرخ یک درصدی بیمه سپرده گذار و نرخ بهره موثر در طول مدت زمانی سپرده به معادله ای دو مجهولی می انجامد.

در همین ارتباط کارشناس اقتصادی جهان اقتصاد در گفتگو با خبرنگار این روزنامه معتقد است: سابقاً بانک‌ها میزان اقساط تسهیلاتی را که در اختیار مشتریان قرار می‌دادند، با فرمول ساده‌ای محاسبه می‌کردند که بعدها آن را کنار گذاشتند. در اصل با افزایش تجربه بانکداران سرزمین‌مان و کشف روش‌های جدید برای کسب سود، فرمول جدیدی جایگزین فرمول قبلی شد که قدری پیچیده‌تر است و البته تعهدات مشتری در مقابل بانک را بیشتر نشان می‌دهد!

ناصر ذاکری با بیان اینکه اگر اقساط وام معینی را در شرایط برابر با دو فرمول قدیم و جدید محاسبه کنیم، فرمول جدید مبلغ بیشتری را برای همان وام یکسان به‌دست می‌دهد، افزود: بانک‌ها با سیاست چراغ خاموش و بدون سروصدا سراغ فرمول جدید رفته و آن را جایگزین کرده‌اند. شاید بهانه این نهادهای مشتری‌محور این باشد که فرمول قبلی، برپایه روشی ساده و به اصطلاح خطی تدوین شده‌بود و فرمول جدید دقیق‌تر است. به بیان دیگر در دوره‌های گذشته، بانک به دلیل استفاده از فرمول خطی، از مشتریان خود سود کمتری می‌گرفته، و اینک که دنیادیده‌تر شده، و به‌اصطلاح شستش خبردار شده، فرمول را اصلاح کرده‌است.(1) وی با بیان اینکه ایراد فرمول جدید از فرمول قبلی که به نظر ساده و خطی بود، بیشتر است، افزود: اشتباه محاسباتی این فرمول جدید همچون فرمول های قبلی، همیشه به نفع بانک است و به ضرر مشتری.

ذاکری با ذکر مثالی دراین زمینه عنوان کرد: اخیراً مسؤولان محترم امکان دریافت وام مسکن با نرخ 14 درصد را برای متقاضیان فراهم کرده‌اند. این وام 12 ساله بوده و در 144 قسط ماهیانه بازپرداخت خواهدشد. محاسبه میزان اقساط این وام طبعاً با فرمول جدید انجام گرفته و بانکداران برای رفاه حال مردم، زحمت محاسبه با فرمول دشوار جدید را به خود داده، و قسط وام مثلاً 80 میلیونی را برابر با   1 میلیون و 150 هزار تومان درنظر گرفته‌اند. همین وام اگر اقساطش با فرمول خطی قدیم محاسبه شود، با همین شرایط بازپرداخت، قسط ماهانه‌اش برابر با 1.025.500 تومان محاسبه می‌شود.

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه معنای فرمول محاسباتی جدید بانک ها به معنای پرداخت 125 هزار تومان بیشتر از رقم تقسیط شده به بانک است ، عنوان کرد: این یعنی دریافت‌کننده وام 80 میلیون تومانی در طول 12 سال باید حدود 18 میلیون تومان بیشتر به بانک بپردازد؛ البته فقط به این دلیل که بانک‌ها موفق به یافتن فرمول دقیق‌تری شده‌اند. اما آیا به‌راستی فرمول فعلی "دقیق" است؟ یا فقط به این دلیل که منافع شبکه بانکی را بیشتر حفظ می‌کند، و به بیان بهتر به بانک‌ها کمک می‌کند که بیشتر دست در جیب مردم بکنند، به فرمول ساده خطی زوار دررفته قبلی ترجیح داده‌شده‌است؟!

وی از لزوم رعایت حق‌الناس از سوی بانک ها سخن گفت و با ارایه مثالی افزود: وام 80 میلیونی مسکن با نرخ 14 درصد و 12 ساله تعیین شده است. این یعنی مشتری باید 144 قسط در طول 12 سال هر کدام به مبلغ 1.150.000 تومان بپردازد. حال فرض کنید مشتری و بانک توافق کنند که برای راحتی کار هر دو طرف و پرهیز از چندباره کاری، مشتری به جای 144 قسط ماهانه، 12 قسط سالانه بپردازد. محاسبه این 12 قسط سالانه را با استفاده از فرمول جادویی حافظ منافع بانک انجام می‌دهیم و به عدد 14.133.000 تومان برای هر قسط می‌ رسیم که مشتری باید در آخر هرسال تا سال دوازدهم بپردازد.

به باور وی ، تفاوت دو روش این است که در اولی، آخر هر ماه قسط پرداخت می‌شود و در روش دوم آخر هر سال. برای رفع این اختلاف و قابل‌مقایسه کردن دو شیوه بازپرداخت ماهانه و سالانه، فرض می‌کنیم، مشتری و بانک باهم توافق کنند که مشتری قسط هر سال را به جای آخر سال ، وسط سال بپردازد و بابت این که 6 ماه زودتر قسط را پرداخته، نصف سود سالانه یعنی 7 درصد تخفیف بگیرد. به این ترتیب، مشتری در وسط هر سال یک قسط به مبلغ 13.208.000 تومان پرداخت می‌کند.

ذاکری در ادامه با مقایسه هر دو روش محاسباتی افزود: در روش اول مشتری آخر هر ماه یک قسط می‌پردازد، و در روش دوم وسط هر سال یکجا قسط کل سال را می‌پردازد. طبعاً اختلاف این دو رقم باید خیلی جزئی باشد، زیرا در روش دوم، قسط 6 ماه اول سال را دیرتر از روش اول و قسط 6 ماه دوم را زودتر از روش اول می‌پردازد که تقریباً همدیگر را خنثی می‌کنند. با این حال مشتری در روش اول سالانه جمعاً 13.800.000 تومان قسط می‌پردازد، در حالی که در روش دوم فقط 13.208.000 تومان خواهدپرداخت. به عبارت دیگر از آنجا که بانک پیشاپیش روش اول را انتخاب کرده، در طول 12 سال ایام بازپرداخت وام، مشتری جمعاً 7.104.000 تومان بیشتر می‌پردازد و به این ترتیب سود مورد نظر شبکه بانکی محقق می‌شود!

این کارشناس اقتصادی با انتقاد از نحوه عملکرد بانک ها در نحوه محاسبه بهره اقساط تسهیلات مسکن، افزود: در فرمول خطی اولیه، نرخ سود فقط به صورت سالیانه درنظر گرفته می‌شود. اما در فرمول رندانه بعدی، نرخ سود را در قالب دوره‌های یک‌ماهه می‌شکنند، اما با زیرکی شیطنت آمیز، به جای این که نرخ سود یک ماه را ریشه دوازدهم نرخ سود سالانه در نظر بگیرند، برای رعایت سادگی کار نرخ سود سالانه را به عدد 12 تقسیم می‌کنند. همین. البته کسی هم نمی‌پرسد شما که فرمول دقیق دوم را جایگزین فرمول تقریبی قبلی کردید، چرا این‌جا "سادگی" را رعایت می‌کنید؟!  حال اگر قسط وام 80 میلیونی مسکن را با همان روش پرداخت 144 قسط با درنظر گرفتن این نکته ظریف محاسبه کنیم، مبلغ قسط ماهیانه برابر با 1.108.000 تومان خواهدشد. یعنی تفاوت "جزئی" دو روش برابر با 6.048.000 تومان است و صدالبته بازهم به نفع بانک!(2)

به گفته ذاکری ، به طوری که ملاحظه می‌شود، چشم اسفندیار فرمول "دقیق" فعلی، که البته دقتش فقط به دلیل رعایت منافع شبکه بانکی است، استفاده از نرخ ماهانه آن هم با روش محاسبه خطی به جای محاسبه هندسی است. در واقع بانکداران دلاور ما هرجا به نفعشان باشد، دنبال روش‌های پیچیده‌تر و فرمول‌های دشوار می‌روند، و هرجا منافعشان اقتضا کند، بدون هیچ قصد و نیتی،  طرفدار سادگی کار و محاسبات خطی ساده می‌شوند!

وی در خاتمه افزود:  سال‌ها پیش مترجم محترمی کتاب (The Money Lenders) اثر آنتونی سمسون روزنامه‌نگار انگلیسی را ترجمه و روانه بازار کتاب کرد. نویسنده با بیانی شیوا، به عملکرد و شیوه فعالیت و سازمان بانک‌های بزرگ جهان پرداخته‌بود. مترجم محترم ترجمه فارسی کتاب را با عنوان جذاب "رباخواران" به چاپ رساند. آن روزها این انتخاب مبتنی بر ذوق و زیرکی مترجم محترم را نوعی موج‎سواری تلقی می شد، زیرا جامعه آن ایام به مفهوم "ربا" و "رباخواری" بسیار حساس بود و چنین کتابی با این عنوان خاص، بسیار جلب‌توجه می‌کرد. اما اینک، با گذشت نزدیک به سی سال از آن روزها، می توان تصور کرد که مترجم محترم حق داشت بانکداران را با چنین عنوانی بنوازد.

-----------------------------------------

1 – دو فرمول مورد اشاره در آدرس زیر ارائه شده‌اند:

http://akhbarbank.com/vdchzvni.23n6qdftt2.html

2 – برای رعایت حال خوانندگان محترم، کلیه محاسبات خسته‌کننده خلاصه شده‌؛ اما در صورت لزوم و درخواست خوانندگان، قابل‌ارائه است.