علی اکرم میرزایی : کشورهای مشترک المنافع مستقل (Commonwealth of Independent States) پس از فروپاشی شوروی سابق، در سال ۱۹۹۱ میلادی تأسیس شدند. گاهی به اشتباه کشورهای CIS را اتحاد جماهیر شوروی سابق می‌گویند در حالی‌که اتحاد جماهیر شوروی پس از فروپاشی به ۱۵ کشور تفکیک شد و این ۱۵ کشور به استثنای استونی، لتونی و لیتوانی به کشورهای CIS معروف هستند.
این ۱۲ کشور عبارتند از روسیه، اوکراین، بلاروس، مولداوی، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان. در این میان، ۴ کشور روسیه، بلاروس، مولداوی و اوکراین در قاره اروپا واقع شده و مابقی در قاره آسیا قرار دارند. این کشورها دارای تفاوت‌های بسیاری از حیث مساحت، جمعیت و منابع طبیعی هستند.
اهمیت و مزیت‌های این کشورها
این منطقه یکی از مناطق ژئوپلیتیک برای جهان محسوب می‌شود. کشورهای حوزه CIS به دلیل همجواری با ایران و وجود قرابت‌های فرهنگی و اشتراکات تاریخی با ایران اهمیت ویژه‌ای برای کشور ما دارند. این کشورها به‌واسطه مزیت‌های جغرافیایی، ترانزیتی و همچنین به دلیل پائین بودن سطح دانش فنی، فرصت‌های بکری جهت همکاری در زمینه‌های مختلفی از جمله انرژی و نیز صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی پدید آورده‌اند.
علی اکرم میرزایی
تحلیل‌گر ارشد مؤسسه مطالعات
و پژوهش‌های اقتصاد ایرانیان
رشد اقتصادی
رشد اقتصادی هر کشور نشان دهنده توان تولید و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی است. کشورهای با رشد اقتصادی بالا معمولاً به دلیل مساعد بودن شرایط اقتصادی، چشم‌انداز خوبی برای کسب‌وکار و تجارت دارند.
مجموع جمعیت کشورهای این منطقه در حدود ۳۰۰ میلیون نفری است و همان‌گونه که در جدول مشخص است، کشورهای روسیه، اوکراین، ازبکستان و قزاقستان پرجمعیت‌ترین کشورهای CIS هستند. همچنین این ۴ کشور پس از بلاروس دارای بالاترین سرانه تولید ناخالص داخلی هستند.
متوسط نرخ رشد اقتصادی در این کشورها ۲٫۸ درصد می‌باشد و کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان دارای بالاترین نرخ رشد اقتصادی سالانه می‌باشند. کشور ترکمنستان در حالی بالاترین نرخ رشد اقتصادی در این حوزه را به خود اختصاص داده است که ذخایر نفت و گاز عظیمی دارد و در سال ۲۰۱۴ علیرغم کاهش ۵۰ درصدی قیمت نفت به رشد ۱۰٫۳ درصدی دست یافته است. براساس برآوردهای بانک جهانی، این کشور تا سال ۲۰۱۷ میلادی از کشورهای با رشد بالا خواهد بود. نسبت حجم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به تولید ناخالص داخلی پشتوانه تولید محسوب می‌شود. این نسبت برای کشور ترکمنستان نیز مؤید این مطلب است که اقتصاد این کشور همچنان با سرعت به رشد خود ادامه خواهد داد.
فضای کسب‌وکار
مقایسه شاخص سهولت کسب‌وکار برای کشورهای حوزه CIS، نشان می‌دهد که کشور گرجستان دارای کمترین رتبه شاخص سهولت کسب‌وکار می‌باشد. پس از این کشور، ارمنستان با فاصله‌ای نسبتاً زیاد قرار دارد. تقریباً می‌توان گفت علیرغم فسادهای اداری دامن‌گیر این کشورها، رتبه تمام این کشورها غیر از دو کشور ازبکستان و تاجیکستان بهتر از کشور ما است. این شاخص شامل ۱۰ زیرشاخه شروع کسب و کار، شرایط و مقررات اخذ مجوز ساخت، دسترسی به برق، ثبت مالکیت، اخذ اعتبارات، حمایت از سرمایه‌گذاران خرد، سهولت پرداخت مالیات، تجارت فرامرزی، اجرای قراردادها و ورشکستگی و پرداخت دیون است.
ریسک‌ها
در حال حاضر، ریسک‌های این منطقه در حال متعادل شدن است. از جمله ریسک‌های این منطقه تشدید تنش‌های سیاسی غرب با روسیه، ادامه رکود کشورهای حوزه یورو و سخت‌تر شدن شرایط مالی است. با وجود اینکه تشدید تحریم‌ها علیه روسیه، موجب ایجاد فرصت صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی را به این کشور فراهم نموده است اما کاهش قیمت نفت و تعمیق رکود و افزایش کسری بودجه در این کشور می‌تواند از ریسک‌های بلندمدت صادرات به این کشور باشد.
از جمله مهمترین وابستگی‌های متقابل جغرافیایی ایران و برخی از کشورهای این حوزه، مزیت موقعیت ترانزیتی ایران برای دسترسی این کشورها به آب‌های آزاد و برعکس موقعیت ترانزیتی این کشورها برای ارتباط ایران با اروپا و روسیه است. اگرچه راه‌های ارتباطی برخی از این کشورها برای ارتباط با دنیای خارج ممکن است متنوع باشد، اما مسیر ایران می‌تواند کم‌ریسک‌ترین، کوتاه بودن و به صرفه‌تر مسیر می‌باشد.
در پایان می‌توان نتیجه گرفت براساس آمارهای کلان، برخی از این کشورها دارای چشم‌انداز اقتصادی مناسبی برای تجارت هستند و شرایط کسب‌وکار نیز در این کشورها به مراتب بهتر از دیگر همسایگان ما می‌باشد. با توجه به کاهش ریسک‌های سیاسی، بهبود فضای کسب‌وکار، پتانسیل همکاری‌های تجاری و همچنین رشد سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف تولیدی در ایران، بازارهای کشورهای این منطقه می‌تواند تضمین کننده وجود تقاضای بخش تولید در کشور ما باشد.
