دکتر محمدحسن روزی طلب، دارای دکترای خاک، عضو هیأت علمی و بازنشسته سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، در گفت و گویی تفصیلی با ایانا به زوایای مهمی از فرسایش خاک در کشور اشاره کرد.
اهم مطالب ارائه شده از سوی این فرهیخته حوزه کشاورزی از نظرتان می گذرد.
جمعیت جهان در سال ۲۰۱۶ به حدود ۷,۵ میلیارد نفر رسید که حدود ۷۵۰ میلیون نفر آن در گرسنگی کامل به سر میبرند. جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ به حدود ۹ میلیارد نفر میرسد و تقاضا برای غذا، علوفه و مواد خام کشاورزی حدود ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت. در سال ۱۳۹۵ جمعیت ایران به ۸۰ میلیون نفر رسیده است و موضوع تخریب محیط زیست و خاک، بحران آب، خشکسالی و تأمین امنیت غذایی جمعیت آینده کشور یکی از چالشهای بزرگ کشور است. منابع خاک در ایران در معرض فرسایش، شوری، کاهش مواد آلی، تخریب شرایط فیزیکی و افزایش انواع آلودگیها قرار دارند. تغییر کاربری اراضی کشاورزی نیز یکی از چالشهای مهم کشور است و هر ساله هزاران هکتار از اراضی حاصلخیز کشور که برای نیاز نسلهای آینده کشور ضروری است به مصارف غیر کشاورزی تبدیل میشود. "آدام اسمیت" پدر علم اقتصاد مدرن، درکتاب "ثروت و ملل" مینویسد: "منابع خاک، و این که مدیران و افراد جامعه چگونه با این منبع خدادادی رفتار کنند و مدیریت کنند، از عناصر و مؤلفههای مهم توسعه و بهبود سطح زندگی هر جامعهای است."
همه دولتهای پیشرفته جهان حفظ و بهره برداری اصولی خاک را در اولویت توسعه اقتصادی و اجتماعی خود قرار دادهاند. در روی خاک فقیر، کشاورزان معمولا فقیر و کشاورزان دارای اراضی حاصلخیز معمولا دارای زندگی و درآمد خوبی هستند. در طول تاریخ نیز تمدنهای بزرگی در جهان بودهاند که در اثر استفاده غیر اصولی و تخریب خاکهای زراعی و حاصلخیز خود در فرایند شوری و فرسایش از بین رفتهاند. آنان دیگر نتوانستد غذای مورد نیاز جمعیت خود را تأمین کنند و به تدریج رو به زوال گذاشتند نظیر تمدن بین النهرین در عراق که گزارش شده شوری خاکهای زراعی به علت آبیاری بی رویه و فقدان زهکشی و بروز جنگهای مختلف، علت اساسی مهاجرت مردم و سقوط این تمدن برزگ حدود پنجهزار سال پیش بوده است.
لازم است بدانیم که مساحت خاکهای قابل کشاورزی جهان بسیار محدود است و در حال حاضر فقط حدود ۱۰ درصد مساحت اراضی کره زمین به اراضی کشاورزی اختصاص دارد، ولی بیش از ۹۹ درصد غذا و سایر مایحتاج انسانها امروزه از طریق منابع خاک تولید میشوند. روند مصرف گوشت و لبنیات در کشورهای در حال توسعه نظیر چین، هند، برزیل رو به افزایش است و استفاده از بیوماس گیاهی برای تولید انرژی و نیازهای صنعتی افزایش یافته که باعث فشار بیشتر به منابع خاک محدود جهان شده است.
از طرف دیگر وسعت اراضی کشاورزی در بسیاری ازنقاط جهان از جمله ایران به علت فرآیندهای تخریب خاک (فرسایش، شوری و...) و گسترش مناطق مسکونی، توسعه صنایع و سایر کاربریها رو به کاهش است و اگر تا سال ۲۰۵۰ تغییر اساسی در افزایش بهره وری از منابع خاک موجود جهان به وجود نیاید، مساحتی معادل دو برابر کل اراضی کشاورزی کره زمین برای تولید مواد غذایی جمعیت جهان مورد نیاز است. وسعت اراضی کشور حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که فقط حدود ۱۸ میلیون هکتار در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد و با توجه به محدودیت آب و شرایط خاک امکان توسعه اراضی کشاورزی در آینده وجود ندارد. به طوری که طبق آمار مرکز آمار ایران وسعت اراضی کشاورزی کشور (آبی، دیم و آیش) از حدود ۱۸,۵ میلیون هکتار در سالهای دور در سال ۱۳۹۴ به حدود ۱۶.۵ کاهش پیدا کرده است. یعنی حدود دو میلیون هکتار در طول۵۰ سال گذشته از اراضی زراعی و باغی کشور در اثر تبدیل به مناطق مسکونی، صنعتی و غیره کاسته شده است. متاسفانه آمار بروز و دقیقی از تبدیل سالانه اراضی کشاورزی کشور به سایر کاربریها موجود نیست. ولی مطالعه موردی در حوالی شش کلان شهر کشور توسط موسسه تحقیقات خاک و آب نشان میدهد که به طور متوسط هر سال حدود سههزار هکتار از اراضی کاملاً مناسب کشاورزی به صورت غیر قابل برگشت از چرخه ی تولید خارج شدهاند. این بررسی نشان میدهد که از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۸۰ حدود ۱۹۶۰۰۰ هکتار از حوالی ۶ کلان شهر تهران، کرج، تبریز، اهواز، شیراز و مشهد به علت تبدیل و تغییر کاربری از چرخه کشاورزی خارج شدهاند. میانگین این تغییر کاربری اراضی در اطراف این ۶ کلان شهر در طی این دوره (۴۶ سال) بالغ بر ۴۲۶۲ هکتار در سال بوده است. بدیهی است این میزان در سالهای اخیر افزایش قابل توجه و چشم گیری داشته است و ارقام آن بسیار نگرانکننده است.
طبق مطالعات، بیش از ۵۰ درصد خاکهای کشور دچار کمبود یک یا چند عنصر غذایی و بیش از ۸۰ درصد خاکهای کشور دارای ماده آلی کمی هستند که باعث کاهش حاصلخیزی آنان میشود.