مهدی نظیفی- تحلیل‌گر اقتصادی
اخیرا بانک سرمایه گذاری گلدمن پیش بینی کرد با وجود شروع بازگشت ایران به بازار و با وجود احتمال بالای آغاز دوباره صادرات ایران در ماه جولای، قیمت نفت خام برنت تا سه ماهه چهارم سال جاری میلادی به 80 دلار می‌رسد. بانک سیتی گروپ هم اعلام کرد: "ایران ۶۵ میلیون بشکه نفت خام را بر روی دریا و ۵۴ میلیون بشکه نفت خام بر روی خشکی ذخیره کرده در صورت توافق پس از لغو تحریم‌های آمریکا، ایران می‌تواند نفت را به بازارهای عمده خود از جمله هند و چین تحویل دهد". باید توجه داشت نفت خام شناور ایران پس از لغو تحریم‌های آمریکا بلافاصله قابل ارسال نیست و دستیابی ایران به کانال‌های بانکی جهان باید تامین شود تا تضمینی به قانونی بودن خرید نفت ایران به خریداران بدهد. دولت در صورت امکان دسترسی به دلارهای نفتی جدید و استفاده از آن بدیهیست که میتواند قدری از مشکلات کسری بودجه خود را جبران کند ولی میزان کسری بودجه به اندازه ایست که با وجود محدودیتهای دسترسی، به احتمال زیاد بخش اعظم دلارها دوباره در چرخه تحریمها قرار میگیرند پس نمیتوان به حل مشکلات مربوط به کسر بودجه دولت بویژه در مورد خرید اقلام اساسی و واکسن و…. امید چندانی داشت بخصوص که با قدرت گرفتن فعالیتهای طرفداران ضد افزایش گرمایش زمین بویژه الحاق امریکای جوبایدن به آن، برنامه های دولتهای نفتی دنیا با تکیه بر آینده بازار نفت بزودی نقش بر آب خواهد شد.
در طول دهه ها بودجه دولت وابستگی شدیدی به وضعیت تحریم‌ها پیدا کرده که تحت فشارهای سه‌جانبه تحریم‌های ایالات‌متحده، قیمت‌های پایین نفت و اثرات همه‌گیری ویروس کرونا غالبا نوسانات مختلفی داشته و ساختار اشتباه بودجه باعث شده در نهایت با محدودیت دسترسی به منابع مالی خارجی، کشور با نوسانات شدید نقدینگی مواجه شود. از سوی دیگر، غالبا افزایش مخارج دولت از طریق پولی کردن کسری بودجه تأمین می‌شود که با اجرای این سیاستها، فشارهای تورمی بالا همواره با قوت در اقتصاد باقی می مانند. دولت برای تأمین کسری بودجه خود، غالبا به انتشار اوراق قرضه داخلی از بانکها(که بدون سرمایه‌گذاری مستقیم بخش خصوصی بیفایده بوده و بسرعت خود را در افزایش پایه پولی و در نهایت تشکیل چرخه معیوب تورم ساز آشکار کرده)، سپس به استقراض از بانک مرکزی روی آورده، این روشها در سالهای اخیر با تمام ظرفیت خود بکار گرفته شده اند به طوری که دیگر قابل استفاده در سالهای آینده نیستند. پس تنها چاره بعدی تامین کسری بودجه نهایتا استقراض از دولتهای خارجی بویژه چین و روسیه خواهد بود. باوجود این شرایط، اگر در میان‌مدت دولت مخارج خود را به‌طور معقولانه‌ای شدیدا انقباضی مدیریت کند، شاید بتواند کشور را از وارد شدن در یک مارپیچ جدید ابرتورمی شدیدتر و پولی شدن شدیدتر کسری بودجه جلوگیری کند.
شعارهای بدون پشتوانه جدید کاندیدهای انتخابات بطوری که القا میشود اگر کشور را بدست آنها بدهند با ریشه کن کردن فقر، بیکاری، تورم کشور گل و بلبل خواهد شد، در حالی که عملا در طول دهه ها تصدی مسئولیتهای بالا که هنوز هم ادامه دارد، هیچیک از شعارهای داده شده را حتی در حد ضعیف اجرایی نکرده اند یا بعضا عملکردشان عکس شعارهای داده شده بوده و اوج توانایی و هنر آنها آشکار شده‌ بسیار عجیب است . برداشت دیگر این است که قبلا که در قدرت بودند قاطعیت نداشته اند ولی بتازگی دارای قاطعیت کافی شده اند.
کارشناسان اقتصادی با توجه به دو مناظره قبلی بیشتر شاهد بیان آرزوها، تهدیدها،.. از ایشان بودند و نتوانستند برنامه ای مبنی بر اهداف مشخص در مناظرات بیابند. ولی آنچه مسلم شد این بود که همگی آقایان شعارهای پرطمطراقشان را بر مبنای حصول توافق برجامی جدیدی در آینده بسیار نزدیک بنیاد نهاده اند. همان برجامی که همگی آنها قبلا آن را بی ارزش، کاغذپاره، بدتر از ترکمنچای، خسارتبار……خوانده بودند. ریشه مشکلات لزوما در افراد نیست که با عوض شدن آنها حل شود هر چند که نتیجه دهه ها حذف متخصصان و مدیران با تجربه از مدیریت ارشد کشور این میشود که کیفیت مناظرات درحدی تنزل کند که مردم تماشا نکنند یا مایه طنز آنها شود. همچنین در صورت حصول توافق با دولتهای غربی، آنهم احتمالا مانند توافق قبلی نیم بند و مقطعی خواهد بود. حتی در دوره رئیس جمهورهای وقت کشورهای امضاکننده بصورت زودهنگام بی اثر خواهد شد. چرا؟ چون رابطه اقتصادی ایران با اروپا و آمریکا در حداقل ممکن است و لغو هرگونه توافقی، تاثیر بااهمیتی در اقتصاد طرفین ندارد. پس لزومی ندارد طرفین به آن پایبند باشند؟ از توسعه و شکوفایی اقتصاد، صنایع، معادن، صنعت نفت کشوربسیار سخن گفته شد اگر بپرسیم با کدام سرمایه‌گذاری، اعتبار بین المللی برای دریافت وام، فاینانس… با کدام تکنولوژی و تجهیزات اینکار عملی و نیازهای ارزی تامین خواهد شد؟ وقتی رابطه با سایر کشورهای طالب محصولات تولیدشده بشدت آسیب پذیر است تولیدات کشور را در کدام بازارهای بین المللی و چگونه می‌فروشید؟ اصلا قدرت اول منطقه، پیشتاز در زمینه‌ صنایع هسته‌ای موشکی نفت پتروشیمی، ممتاز در زمینه‌ی نانوتکنولوژی، توانمند در تولید دارو و تجهیزات پزشکی، خودکفا در تولید و صادرکننده‌ی برتر منطقه شدیم، چطور به توانایی تولید برق برای اینهمه موارد ذکر شده دست خواهید یافت؟ چطور بازارهای کشور و ثبات قیمتها را از جمله نان و مرغ و شکر…. تنظیم خواهد شد؟
کردونی، رئیس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی با اشاره به اینکه وضعیت فقر در کشور طی سال‌های متوالی در گزارش جدیدی انجام پذیرفته گفت:"ابعاد گوناگون فقر (شدید، درآمدی و چند بعدی) مطالعه شده، گزارش تاکنون در مراکز مهم تصمیمگیر و همچنین در محضر اساتید و صاحب نظران این حوزه ارائه شده، اطمینان داریم انتشار این گزارش می‌تواند کمک شایانی به تدوین بسته‌های سیاستی هدفمند و منطبق با نیاز گروه‌های آسیب پذیر بکند. علاوه بر این در نحوه تخصیص منابع و اعتبار استانی اثر گذار بوده و زمینه رصد و ارزیابی مستمر سیاستهای فقرزدایی را فراهم کند. نتایج این مطالعه مهم این امکان را فراهم می کند که دقیق و مستند وضعیت فقر در برهه زمانی مختلف بررسی شود. برای نمونه این مطالعه نشان داد در حالی که جمعیت زیر خط فقر مطلق از سال ۹۲ تا ۹۶ به ۱۵ درصد رسیده بود اما از سال ۹۶ تا ۹۸ به ۳۰ درصد افزایش یافته". اما مرکز پژوهش‌های مجلس در مهر ماه ۹۹ با انتشار گزارشی بدون تفکیک فقر مطلق و نسبی اعلام کرده بود که ۵۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند. هیچ برنامه اقتصادی همراه با تامین منابع تاکنون ارائه نشده است که از زباله گردی یا نان قرضی و…. ناشی از ضعفهای مفرط سیاستهای اجرا شده در طول دهه ها تصدی آنها بوجود آمده را متوقف کند.
پسلرزه دو مناظره بصورت اینکه همه آقایان اعتراف میکنند کشور در حال فروپاشی است، به مرحله ورشکستگی بویژه در زمینه آبی کشور رسیده ایم شاید بتواند مردمی را که خیلی به مسایل سیاسی و اقتصادی توجهی نداشتند را حساس کند ولی چگونه میتواند ابهامات شعارهایی را که در نهایت قوت و با صدای بلند فریاد زده میشود را پاسخ دهد. شاید اقتصاد دکمه ای دارد که در ایران کسی تا بحال نزده حالا این آقایان با اتکا به سوابق نه چندان درخشان قبلی جدیدا برای زدن آن توانا شده اند که مردم خبر ندارند و احتمالا کارشناسان اقتصادی دنیا هم هنوز به کشف آن نائل نشده اند. نتیجه نهایی این دور انتخابات به استقرار دولتی که عملا اعتقادی به اصلاحات اساسی ساختاری در اقتصاد و سازمان دولت ندارد، فرصتهای برابر اقتصادی را برای همه مردم فراهم نمیکند، برغم ظاهرسازیهای بسیار با دنیای امروز بیگانه است، قطعاً کمافی السابق ادامه به قهقرا رفتن همه‌ی امور کشور خواهد بود که سرانجام در نبود گفتمان مفید بین دیدگاههای مختلف برای اصلاحات بنیادی، به تحریم‌های مردمی انتخابات و در نهایت فروپاشی کامل خواهد انجامید همچنین شرایط زندگی مردم را سختتر از قبل خواهد کرد.

از شعر حافظ یاد میکنیم:
دولت فقر، خدایا، به من ارزانی دار / کاین کرامت، سبب، حشمت و تمکین من است
واعظ شحنه شناس، این عظمت، گو مفروش / زان که، منزلگه سلطان، دل مسکین من است