کارشناس آب و انرژی در گفتگو با جهان اقتصاد مطرح کرد:

مهناز اسماعیلی- آب در ادوار گذشته همواره بستر اصلی شکل‌گیری تمدن‌ها بوده است و به قول گذشتگان هر جا آب است، آبادانی هست. از طرفی ایران به دلیل شرایط اقلیمی و تنوع آن در سابقه تاریخی خود، مرکز شکل‌گیری تمدن‌ها در سطح این سرزمین متناسب با دسترسی به منابع آب بوده است. در این رهگذر واقع شدن بخش عمده کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک، از یک طرف بخش‌هایی از این سرزمین را بخصوص در حوزه فلات مرکزی با کمبود آب مواجه نموده و از طرف دیگر ضرورت ارتباط مناطق با همدیگر در پیوستگی تاریخی خود، پراکنش جمعیت را در سطح سرزمین ایجاب کرده است.

در دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت و نیاز به منابع آب بیشتر از یک طرف، توسعه فناوری‌ها و توانمندی‌های حاصل از این فناوری‌ها برای مهار و استخراج آبهای سطحی و زیرزمینی از طرف دیگر، تعادل طبیعی را به هم زده است. این موضوع به همراه سوء مدیریت بر منابع آب و بهره‌برداری بی‌رویه موجب خشک شدن تالاب‌ها، کاهش کمی و کیفی آب رودخانه‌ها و نیز افت بیش از حد سطح آب در آبخوان‌ها شده است. عامل اصلی ایجاد این چالش‌ها و اقدامات ناپایدار، توسعه بی‌رویه صنعتی و کشاورزی بدون لحاظ ظرفیت‌های طبیعی در مناطق و به تبع آن تمرکز جمعیت بیشتر در این مناطق بوده، که حاصل برنامه‌ریزی بخشی و نیز شکل‌گیری فارغ از دوراندیشی و آینده‌نگری بوده است. لذا گزینه انتقال آب بین حوضه‌ای را برای ماندگاری و رشد بیشتر این صنایع و تمرکز جمعیت به دنبال خود داشته است.

در همین رابطه، خبرنگار جهان اقتصاد با علی قنادی اسلامی، کارشناس آب و انرژی به گفتگو پرداخت.

علی قنادی اسلامی با بیان اینکه در گذشته های دور، به دلیل ضعف در سیستم های حمل و نقل محصولات کشاوری، دامپروری و غذایی یا فاسد شدنی، همه کشورها سعی می کردند همه محصولات را تولید کنند، گفت: اما امروزه بحث مزیت رقابتی کشورها در تولید مطرح است که تصمیم می گیرد چه صنعتی  در کجا احداث و یا توسعه یابد (یا تولید چه محصول کشاورزی) و یا از احداث و توسعه آن اجتناب گردد. البته در خصوص پراکندگی جمعیت، قضیه کمی متفاوت است زیرا از هزاران سال پیش تاکنون، جمعیت در کنار رودخانه ها ومکان هایی که به آب دسترسی داشتند، شکل گرفت که بستگی به میزان فراوانی آب، میزان جمعیت و توسعه نیز متفاوت بود. امروزه برای تولید هر کالایی یا هر محصول کشاورزی، مزیت رقابتی آن نیز در نظر گرفته می شود.

این کارشناس آب و انرژی ادامه داد: گسترش و احداث صنعت و کشاورزی و توسعه بی رویه بدون در نظر گرفتن مزیت رقابتی آنها و به دلیل ایجاد تنش های آبی ناشی از استفاده بی رویه آب و کاهش منابع آبی ، بصورت محلی و حتی فرامنطقه ای می تواند در میان مدت و درازمدت پیامدهای منفی زیادی از نقطه نظر اجتماعی، مهاجرتی درون سرزمینی و ... ایجاد کند.

وی با بیان اینکه واقعیت این است که میزان راندمان آبیاری و بهره وری اقتصادی آب هم در بخش صنعت و هم کشاورزی بسیار پایین است، تصریح کرد: به طوری که برای مثال میزان بهره وری اقتصادی آب در ایران کمتر از پنج دلار به ازاء هر مترمکعب است، در حالی که این عدد برای کشور امارات که از نقطه نظر بارش و نیز منابع آبی از ما بسیار پایین تر است، بیش از نود دلار به ازاء هر مترمکعب است.(مطابق آمار 2005 بانک جهانی)  

قنادی اسلامی افزود: لذا به نظر می رسد به جای تکیه بر انتقال آب حوضه به حوضه باید روی میزان بهره وری اقتصادی آب در بخش های صنعت و کشاورزی و نیز روی راندمان آبیاری در کشاورزی بیشتر تمرکز کرد چراکه تقریبا حدود نود درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود.

این کارشناس آب و انرژی با اشاره به اینکه به دلیل توان تبخیری بالا در کشور، بخش زیادی از آب باران به صورت تبخیر عملا از دسترس خارج می شود، اظهار کرد: بخش کمتری نیز به عنوان آب های زیرزمینی و روان آب ها به صورت سفره های زیرزمینی و نیز رودخانه ها شکل می گیرند.

قنادی اسلامی ادامه داد: همچنین مقداری نیز که در گودال هایی در هنگام بارندگی جمع شده که در نهایت تبخیر و به صورت منطقه ای باتلاقی و غیرقابل استفاده می شود. در صورتی که بتوان این حجم آب را، جمع آوری و مدیریت کرد، شاید تا حدی بتوان نیاز مناطقی که در تنش های آبی شدید هستند را جبران کرد. این کار بیشتر برای محصولاتی که به آب کمتری نیاز دارند، مناسب است و لازمه آن هدایت آب باران و سپس جمع آوری آن به صورت موضعی و استفاده از آن در زمان های مورد نیاز برای اهداف مورد نظر است.این کار حتی در برخی کشورهای توسعه یافته انجام می شود که به صورت گلخانه ای هستند، در آنها از سقف پشت بام این گلخانه ها برای جمعه آوری آب باران و ذخیره آن در مکان مناسب و سپس استفاده در زمانهای کمبود آب استفاده می گردند. البته راندمان آبیاری در این کشورها بالاست.

وی در پایان گفت: اگر هدف از انتقال آب حوضه به حوضه فقط و فقط تامین آب شرب باشد و سایر موارد امکان پذیر نباشد، می تواند توجیه پذیر باشد.