دکتر هاشم اورعی_استاد دانشگاه صنعتی شریف_شرکت آمریکایی ExxonMobil، زمانی با ارزش ترین شرکت نفتی جهان بود.در حالی که سرمایه گذاران در انرژی پاک پیشنهاد می دادند که این شرکت استراتژی خود را بر این بخش متمرکز کند، برنامه شرکت تا اخیراً این بود که تولید نفت و گاز را تا سال 2025 به میزان 25% افزایش دهد، در شرایطی که رقبا میلیاردها دلار سرمایه گذاری در بخش انرژی فسیلی را رها کردند، شرکت مذکور اصرار داشت که همه چیز بخوبی پیش می رود؛ ولی در طوفان اقتصادی سال 2020 میلادی، بالاخره ExxonMobil پشت به خاک داد.در تاریخ 30 نوامبر شرکت اعلام کرد که 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری در نفت و گاز را رها کرده و در 5 سال آینده سرمایه گذاری در این بخش را به میزان یک سوم کاهش خواهد داد.
این تحولات نشان دهنده فشار قابل توجه بر شرکت است؛از ژانویه تا نوامبر سال2020، سهام شرکت نیمی از ارزش خود را از دست داد؛ در ماه مه BlackRock، بزرگترین شرکت مدیریت سرمایه جهان پیشنهاد داد که Darren Woods مدیر ارشد شرکت، جایگزین شود؛ صندوق بازنشستگی نیویورک، سومین صندوق سرمایه گذاری بزرگ آمریکا، در حال تصمیم گیری برای توقف سرمایه گذاری در شرکتهای نفتی است و صندوق بازنشستگی فرهنگیان ایالت کالیفرنیا، به دنبال آن است که نیمی از اعضاء هیات مدیره این غول نفتی را تعویض کند.
چندین سال است که سود پرداختی غول های نفتی به سهامداران به چالش کشیده شده و در 5 شرکت بزرگ نفتی جهان، به طور متوسط 75% کاهش یافته است، در 12 ماه اخیر شرایط این شرکتها حادتر شده و در مجموع ارزش سهام آنها در سال اخیر350 میلیارد دلار کاهش یافته است. اخیراً Shell اعلام کرد برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم سود پرداختی به سهامداران را کاهش خواهد داد و BP نیز قصد دارد دفتر مرکزی لوکس خود را در بهترین نقطه لندن به فروش برساند. در ماه اوت ExxonMobilپس از نزدیک به یک قرن از لیست 30 شرکت بزرگ بازار سهام ایالات متحده کنار گذاشته شده و بالاخره سهم شرکتهای نفتی در 500 شرکت بزرگ بورس آمریکا از 13% در سال 2011 به کمتر از 3% کاهش یافته است.
البته برخی پیش بینی ها حاکی از آن است که با دستیابی به واکسن کووید19 در سال 2021 میلادی، جهان شاهد افزایش تقاضا برای سوخت های فسیلی خواهد بود لیکن در مورد زمان و میزان آن به هیچ وجه نمی توان اظهارنظر قطعی کرد. رهبران دو بازار بزرگ انرژی جهان یعنی آمریکا و چین اعلام کرده اند که برنامه هایی برای کاهش آلایندگی در دست تدوین دارند. دولتهای نفتی مثل روسیه وعربستان هم تمام تلاش خود را برای حفظ سهمیه خود در بازار جهانی به کار برده و برای جلوگیری از بالا رفتن قیمت و در نتیجه افزایش تولید نفت شیل در آمریکا، در مقابل هر گونه کاهش تولید ایستادگی می کنند.
پیش بینی تقاضای جهانی نفت در آینده دورتر بسیار دشوار است. برخی کارشناسان معتقدند چنانچه افزایش دمای کره زمین به حداکثر 2 درجه سانتیگراد نسبت به دوران قبل از انقلاب صنعتی محدود شود، ممکن است تقاضا ظرف یک دهه 50% کاهش یابد و BP معتقد است که جهان از دوران اوج تقاضا عبور کرده است.
در مجموع با در نظر گرفتن عدم قطعیت و کاهش درآمد، سوال اصلی این نیست که چرا سرمایه گذاران به صنعت نفت پشت کرده اند بلکه باید پرسید چرا نکنند؟ و جواب آن را می توان در کاهش سود پرداختی یافت. کارشناسان بانک Morgan Stanley بر این عقیده اند که 80% دلیل کاهش ارزش سهام غول های بزرگ نفتی ناشی از کاهش سود پرداختی است، در ماه سپتامبر در پی اعلام BP مبنی بر افزایش ده برابری سرمایه گذاری در انرژی تجدیدپذیر و کاهش 40درصدی تولید نفت و گاز تا سال 2030، بازار سرمایه با نگاهی تردیدآمیز به آن نگریست.
طبق محاسبات Golden Sachs، در سال 2019 سهم سرمایه گذاری در تولید انرژی پاک در BP 3%،Shell 4% و Total 8% بوده است، اما این روند به سرعت درحال تغییر است، پیش بینی می شود تا سال2030 سهم سرمایه گذاریBP در انرژی تجدیدپذیر به 43% افزایش یابد، برنامه شرکت Total هم آن است که تا سال 2025 ظرفیت نصب شده نیروگاه های بادی و خورشیدی خود را از 5 گیگاوات به 35 گیگاوات افزایش دهد.