بخش چهارم: پیشنهاد و راهکارهای مدیریتی و اجرایی

هادی رحمتی‌زاده

h.rahmatizade@gmail.com

در بخش اول و دوم این مقاله، نویسنده به این مطلب پرداخته‌بود که صندوق‌های بیمه اجتماعی همگی گرفتار مشکلات مالی و نیازمند کمک مالی دولت هستند. در بهترین شرایط، صندوق تأمین اجتماعی نیز از طریق دریافت حق‌بیمه از بیمه‌شدگان جدید، مستمری بیمه‌شده‌های قبلی را می‌پردازد! به بیان دیگر بحران مالی خود را از این دوره به دوره‌های آینده منتقل می‌کند و در آینده بحران مالی و اجتماعی شدیدی در انتظار دولت خواهدبود که تعهدات این صندوق‌ها را تضمین کرده‌است، و ظاهراً مسؤولان دولتی نیز توجه به خطری که در آینده در کمین است، ندارند. در بخش سوم، پیشنهادات نهادی برای اصلاح این روند ارائه شد و در این بخش که بخش پایانی مقاله است، پیشنهادات اجرایی ارائه می‌شوند:

۱- صندوق‏های بیمه‏های اجتماعی چون در مقابل حق‌بیمه‏های دریافتی در قبال اعضای خود دارای تعهدات بلندمدت (چندین دهه) هستند و باید به درآمدها و تعهدات خود، نگاهی بلندمدت داشته‌باشند، لذا داشتن برنامه‏های بلندمدت و راهبردی از الزامات اجتناب‌ناپذیر مدیریت منابع و مصارف این صندوق‎‏ها است.

متأسفانه این خلاء در صندوق‏های بیمه‏ای تحت‌پوشش به صورت یک شکل ساختاری و مدیریتی وجود دارد، و علی‏رغم این که در سازمان تأمین اجتماعی از سال ۷۹ تاکنون، برنامه‏های راهبردی متعددی تدوین گردیده، هیچ‌گاه این برنامه‏ها در این سازمان به مرحله عملیاتی نرسیده‌است. حال دلایل اجرا نشدن این برنامه‏ها چه بوده‌است، نیازمندی بحثی جدا از این مقوله است.

به هر حال، نتیجه اینکه صندوق‏های بیمه اجتماعی کشور اولاً فاقد برنامه راهبردی هستند، ثانیاً به دلیل نداشتن برنامه‏ای راهبردی و بلندمدت، در مدیریت منابع و مصارف خود هیچ‌کدام رویکردی بلندمدت ندارند و گرفتار روزمرگی و انفعال در مقابل رویدادها و تصمیمات خارج از حوزه اختیارات و قلمرو خود هستند.

۲- انجام محاسبات بیمه‎ای (اکچوئری) که یکی دیگر از الزامات اجتناب‎ناپذیر مدیریت منابع و مصارف صندوق‎های بیمه‎های اجتماعی است که متأسفانه علیرغم تأکیداتی که معمولاً در گزارشات حسابرسی و بندهای حسابرسی عملکرد مالی و مدیریتی این صندوق‏ها هرساله گنجانده می‏شود، هیچ‌گاه این محاسبات بیمه‏ای که با توجه به واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی کشور بیانگر وضعیت منابع و مصارف (تعهدات بلندمدت) این صندوق‏ها باشد، صورت نگرفته‌است و محاسبات بیمه‏ای که در بعضی صندوق‌ها به صورت شکلی و نه محتوایی انجام شده‌است، بیشتر جهت تأمین نظر حسابرس قانونی و نه با هدف کشف واقعیت تعادل منابع و مصارف صندوق بوده‌است. به همین دلیل است که حرکت و فعالیت‌های مالی صندوق‏ها حرکتی غیرهدفمند و روزمره است، که این نقیصه نه تنها مشکل مدیریتی این صندوق‏ها بلکه معضل جدی دولت به عنوان تضمین‌کننده تعهدات مالی صندوق‏ها می‏باشد. بنابراین هیأت امنای صندوق‌های تأمین اجتماعی به عنوان نمایندگان دولت، انجام محاسبات بیمه‏ای (اکچوئری) صندوق‌ها را باید از اولویت برنامه‏های سیاستگذاری‏ها و نظارتی خود قرار دهند. گر چه متأسفانه در شرایط تقریباً همه صندوقها فرصت‌ها را از دست داده‏اند، ولی بنا به ضرب المثل معروف، جلو ضرر را هر وقت بگیری، نفع است، با پی‏گیری جدی انجام این محاسبات در صندوق‌های بیمه‎ای تحت پوشش در شرایط فعلی می‎توانند از طریق روشن نمودن افق آینده، فرصت لازم را جهت تعیین چگونگی مواجه شدن با این بحران بزرگ پیش‌ِرو در اختیار دولت قرار دهند.

۳- با توجه به ماهیت فعالیت و رسالت بسیار مهم و حساس صندوق‎های بیمه‎های اجتماعی، انتخاب اعضای هیأت مدیره و مدیران عاملی که برای اداره امور این صندوق‎ها تعیین و منصوب می‎شوند، باید با دقت و حساسیت خاصی انجام گیرد. منابع این صندوق‎ها اولاً حق‌الناس هستند، و از قداست خاصی برخوردار هستند، و ثانیاً چون در مجموع به لحاظ منابع عظیم مالی در اختیار مدیران بسیار وسوسه‏انگیز هستند و قدرت مالی زیادی را به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی در اختیار مدیران مربوطه قرار می‏دهد لذا مدیران منصوب علاوه بر داشتن قابلیت‏های تخصصی باید از امانتداری، خداترس و پاک دستی بسیار بالایی برخوردار باشند؛ تا نه تنها گرفتار وسوسه‏های درونی قدرت‌طلبی و جاه‌طلبی آنها را نسبت به امانت‌داری و حفظ و حراست از این منابع عظیم (حق‎الناس) دچار تردید نکند،بلکه برای حفظ پست و مقام مدیریتی خود مرعوب قدرت‏ها و اهرم‏های فشار بیرون از مجموعه نیز نباشند.