سعید تقی‌پور: نظام‌های حاکم بر کشورهای مختلف بر اساس نوع نظام سیاسی و ساختار قدرت

در داخل هر کشور برای مناسبات بین‌المللی خود سازوکارهای متفاوتی را برای دست‌یابی حداکثری به منافع ملی و تأمین امنیت ملی خوشان طراحی می‌کنند و به اجرا می‌گذارند.
در نظام‌هایی که قدرت بر اساس قانون اساسی هر کشور در میان نهادهای مختلف تقسیم شده است، یکی از ابزارهای مهم در اختیار دستگاه دیپلماسی
کشورها روابط پارلمانی است.
پارلمان‌ها و مجالس کشورهای مختلف از این حیث که کارکرد اصلی آن‌ها در داخل کشور خودشان تفسیر شده و به رسمیت شناخته‌ می‌شود و در عرصه بین‌الملل با واسطه ابزار قانون‌گذاری و نظارت بر نهادهای اجرایی مثل وزارت امور خارجه اقدام به دخالت در امور بین‌المللی می‌کنند، به تعبیری می‌توان دخالت‌ها و تماس‌های آنان در مذاکرات و ارتباطات بین‌المللی را واجد جنبه فرعی و یا به تعبیری کمک در کنار دستگاه دیپلماسی رسمی یا همان وزارت امورخارجه به شمار‌آورد.
از ابزارهای دیگری که کشورها برای دستیابی به منافع خودشان از آن بهره می‌گیرند، دیپلماسی عمومی است که بارزترین و پویا‌ترین وجه آن بهره‌گیری از ابزار رسانه‌ای است. اما از آن‌جا که ابزارهای رسانه‌ای تأثیر مستقیم بر تصمیم‌گیرندگان سیاسی ندارند و به صورت دوطرفه برای تأثیر گذاشتن از یک سو مورد استفاده دیپلمات‌ها قرار می‌گیرند و از سوی دیگر مورد رصد و مطالعه آنان قراردارند، نمی‌توان روی تأثیر رسانه‌ها بر تصمیم‌های سیاسی بین‌المللی با قطعیت حساب بازکرد.
اما در مورد دیپلماسی پارلمانی با قطعیت و احتمال بیشتری می‌توان حساب باز کرد و به دلیل نقش نظارتی پارلمان‌ها، مذاکره و ارتباط میان پارلمان‌های کشورها را به نوعی تسهیل‌کننده و روان‌ساز حل مشکلات میان کشورها به شمار آورد.
در روزهای اخیر دو اتفاق تقریبا هم زمان در رسانه‌ها بازتاب یافته‌است؛ یکی موضع‌گیری عجیب و بسیار دور از آداب دیپلماسی تعدادی ازنمایندگان سنای آمریکا است که با امضای نامه‌ای نسبت به تداوم تعهدات احتمالی دولت آمریکا در مراحل پایانی مذاکرات ایران با آمریکا و گروه پنج‌به‌علاوه یک پس از پایان دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به نوعی خواسته‌اند به جبران بی‌اعتنایی نمایندگان به سخن‌رانی نتانیاهو بپردازند.
این اقدام نمایندگان تندروی سنا و همراهی احتمالی بعضی در کنگره این کشور از یک سو نشان آشکاری از آسیب وارد شدن به منافع محافل بحران‌زی و آشوب‌طلب در درون حاکمیت آمریکا دارد و از سوی دیگر عمق نگرانی محافل صهیونیستی در آمریکا از برقراری آرامش نسبی در مناسبات ایران با جهان غرب است که بسیاری برقراری این آرامش را بیش از آن که به نفع ایران بدانند، به نفع کشورهای غربی می‌دانند. نفع غربی‌ها از از موافقت با رفع تنش با ایران امکان بهره‌گیری بیشتر از حسن نیت و هم‌کاری ایران برای حل مشکلات و بحران‌های منطقه‌ای است و علاوه برآن گسترش مبادلات بین‌المللی اقتصادی با ایران و جبران فرصت‌های از دست‌رفته در سال‌های اخیر در تجارت و هم‌کاری اقتصادی با ایران است. در این ماجرا کار به جایی رسید که باراک اوباما رییس جمهوری امریکا ناچار از ابراز شرمساری ازاین اقدام نسنجیده نمایندگان شد.
اتفاق دیگری که در این روزها شاهد آن بوده‌ایم، سفر گروهی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران به انگلستان است که مورد استقبال نمایندگان مجلس عوام و مجلس لردهای این کشور قرار گرفت.
در این سفر که اعضای گروه دوستی پارلمانی ایران و انگلیس آن را برنامه‌ریزی کرده بودند، مقام‌های انگلیسی و از جمله اعضای نظام پارلمانی این کشور علاوه بر بهبود روابط سیاسی دو کشور بر نقش مؤثر و فعال ایران در مبارزه با مواد مخدر و تروریسم تآکید کردند و به علاوه خواهان گسترش روابط اقتصادی میان دو کشور نیز شدند.
این سفر برای ارزیابی گسترش مناسبات کنسولی میان دوکشور هم دست‌آوردهای ارزشمندی داشته است که با پی‌گیری و مدیریت وزارت امور خارجه حتما به نتایج ارزش‌مندی خواهد رسید.
این سفر که بعد از نزدیک به 50 سال برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق افتاد، دو طرف خواهان گسترش بیش از پیش روابط اقتصادی سیاسی شدند.
نتیجه‌ای که از مقایسه این دو رفتار از دو پارلمان ایران در برابر انگلیس و آمریکا در برابر ایران به دست می‌آید این است که دشواری‌های گسترش مناسبات سیاسی میان کشورها ممکن است با تدبیر و برنامه‌ریزی، نمایندگان مجلس‌های کشورها در سطحی بالاتر از مناسبات بخش خصوصی و فعالان اقتصادی رو به بهبودی بگذارد و نمایندگان مجالس به عنوان پیش‌قراولان گسترش مناسبات سیاسی و بین‌المللی، کنش مثبت و سازنده‌ای در عرصه دیپلماسی داشته باشند.

در همین حال هم می‌توان با ارزیابی دقیق‌تر رفتارهایی از قبیل آن‌چه در خلال صدور نامه نمایندگان کنگره آمریکا خطاب به دولت ایران و نیز رفتار برخی از نمایندگان و جناح‌های سیاسی در ایران نمایان شد، به این نکته هم پی برد که گویا در هر دوطرف ماجرای مناسبات ایران با کشورهای غربی از جمله گروه پنج به علاوه یک، کسانی هستند که تمایل دارند برخلاف جریان عمومی دیپلماسی پارلمانی که به دنبال منفع ملی دو طرف و گسترش امنیت و ثبات در منطقه و جهان هستند، حرکت کنند و از مسیر مخالف‌خوانی‌های خود اهداف دیگری را تعقیب کنند.
امیدوارم منافعی که این دسته از مخالف‌خوانان در داخل و خارج از ایران دنبال می‌کنند منافعی در برابرمنافع مردم ایران نباشد.