خبرگزاری ایکنا نوشت: در روزهای اخیر دومین جایزه جشنواره اقتصاد اسلامی «شهید صدر» به حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی، به خاطر خدمات ارزنده‌اش در زمینه بانکداری اسلامی اهدا شد. دبیر این جشنواره محمدجواد توکلی، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) است. برای بررسی بیشتر مشخصات این جایزه و همچنین جایگاه شهید صدر در اقتصاد اسلامی با وی به گفت‌وگو نشستیم.

توکلی در ابتدا با اشاره به سابقه جایزه اقتصاد اسلامی شهید محمدباقر صدر به ایکنا گفت: در سال ۱۳۹۲ و در حاشیه همایش «اخلاق و اقتصاد اسلامی» که از طرف انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه با مشارکت برخی از نهادها برگزار شد، از این جایزه رونمایی شد و در آن زمان از شاگردان برجسته شهید صدر هم قدردانی کردیم. هدف از طراحی جایزه این بود که از یک طرف، جایگاه علمی شهید صدر به ویژه در مسائل اقتصاد اسلامی را در سطح داخلی و خارجی معرفی کنیم و از سوی دیگر، از محققان و پژوهشگران اقتصاد اسلامی قدردانی کرده باشیم.

کارکرد دوگانه جشنواره شهید صدر

وی ادامه داد: به همین دلیل، این جشنواره کارکردی دوگانه دارد و هم شهید صدر را به عنوان «پدر اقتصاد اسلامی» معرفی و هم از اندیشمندان برجسته در حوزه اقتصاد اسلامی تقدیر می‌کنیم و از نوآوری و نظریه‌پردازی در زمینه اقتصاد اسلامی حمایت مادی و معنوی خواهیم کرد. هدف دیگر این است که بتوانیم زمینه همکاری‌های علمی بین مراکز علمی و پژوهشی داخل و خارج کشور را فراهم کنیم و این جشنواره حتی بتواند در سطح بین‌المللی برگزار شود.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره تلاش برای استفاده از منابع وقفی در راستای اهدای جایزه شهید صدر بیان کرد: براساس آنچه در آئین‌نامه آمده است، می‌توان این جایزه را به صاحب‌نظران اقتصاد اسلامی خارجی هم اهدا کرد. بنابراین ظرفیت بالایی را در نظر گرفته‌ایم، اما باید زمینه آن هم فراهم شود. ایده ما این است که بتوانیم از طریق کانال وقف هزینه‌های این جایزه را تأمین کنیم که به جایی وابسته نباشد؛ برای مثال موقوفه‌هایی برای این‌ کار تأمین کنیم. چیزی که به صورت ایده‌آل در ذهن ماست این است که تشکلی غیردولتی و غیروابسته باشیم و با منابع وقفی بتوانیم هزینه‌های این جایزه را تأمین و مرتب این برنامه را اجرا کنیم.

تلاش برای تأمین منابع پایدار جایزه اقتصاد اسلامی شهید صدر

توکلی با اشاره به تلاش برای تأمین منابع این جایزه بیان کرد: در حال تلاش هستیم که منابع پایداری برای این جایزه تأمین کنیم تا منظم برگزار شود. اولین دوره جایزه شهید صدر در سال ۱۳۹۵ برگزار و این جایزه به حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری به عنوان یکی از پیشکسوتان حوزه اقتصاد اسلامی اهدا شد.

دبیر جشنواره اقتصاد اسلامی شهید صدر یادآور شد: امسال دومین دوره این جشنواره برگزار شد. البته طراحی این جایزه بدین صورت بوده که دوسالانه باشد، اما دوستان در هیئت‌مدیره انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه پیشنهادی را مطرح کردند، مبنی بر اینکه هر سال در روز ۱۹ فروردین، که همزمان با روز شهادت شهید صدر است، این جایزه تقدیم شود و امسال هم حول و حوش همان تاریخ یعنی در ۲۲ فروردین این جایزه را به حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان به خاطر خدماتش در عرصه بانکداری اسلامی اهدا کردیم.

پیشنهاد نامگذاری روزی با نام اقتصاد اسلامی

این کارشناس اقتصاد اسلامی اظهار کرد: پیشنهادی هم به معاونت پژوهشی حوزه علمیه ارائه دادیم که هر سال در روز ۱۹ فروردین به عنوان روز اقتصاد اسلامی و یا حتی روز شهید صدر اعلام شود و در آن روز از محققان اقتصاد اسلامی تقدیر به عمل آید. آرمان ما هم این است که اگر منابع پایدار آن تأمین شود، هر ساله اهدا شده و همانند نوبل اقتصاد اسلامی باشد که به برجسته‌ترین اقدامات در زمینه اقتصاد اسلامی اهدا شود.

توکلی در پاسخ به این پرسش که «چرا اصرار داریم شهید صدر را به عنوان پدر اقتصاد اسلامی معرفی کنیم؟» بیان کرد: سابقه این موضوع به این برمی‌گردد که در برخی مطالعات کسانی دیگر به عنوان بنیانگذار اقتصاد اسلامی معرفی شده‌اند. برای مثال نویسنده‌ای اهل ترکیه به نام تیمور کوران گفته است که سیدابوالاعلی مودودی، که مؤسس حزب جماعت اسلامی پاکستان بوده و بین سال‌های ۱۹۰۳ تا ۱۹۷۹ زندگی می‌کرد، پدر اقتصاد اسلامی است.

سیدابوالاعلی مودودی سزاوار عنوان «پدر اقتصاد اسلامی» نیست

عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: بنده در مقاله‌ای که در این زمینه نوشتم و به زبان انگلیسی هم منتشر شده است کارهای ایشان را بررسی کردم و متوجه شدم هرچند ممکن است سیدابوالاعلی مودودی از واژه اقتصاد اسلامی استفاده کرده باشد و کارهای پراکنده‌ای در زمینه اقتصاد اسلامی داشته است، عمدتاً در زمینه اهمیت برادری در تمدن اسلامی فعالیت و ایده‌پردازی کرده و آن‌گونه که باید و شاید سزاوار آن نیست که وی را بنیانگذار اقتصاد اسلامی معرفی کنیم.

این کارشناس اقتصادی تأکید کرد: در حالی که وقتی اندیشه‌ها و اقدامات شهید صدر را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که ایشان در همان اوان جوانی و حدود سال ۱۹۶۱، که تقریباً ۲۷ ساله بودند، کتاب «اقتصادنا» را نوشته‌اند؛ هرچند که این کتاب در سال ۱۹۷۲ منتشر شد. ویژگی خاص کتاب مذکور این است که شهید صدر برای اولین بار «نظریه نظام اقتصادی اسلام» را به صورت سیستمی و در مقایسه با سیستم سرمایه‌داری و سوسیالیسم مطرح کرده است.

نظریات متعدد شهید صدر در زمینه اقتصاد

وی با اشاره به برخی نظریات شهید صدر در زمینه اقتصادی افزود: شهید صدر در دل این کتاب نظریات متعددی را بیان کرده و از جمله مباحث مبنایی همانند «نظریه منطقه الفراغ» و «نظریه روش‌شناسی کشفی» را مطرح کرده است. همچنین ایشان به مقایسه نظام‌های اقتصادی و معرفی ارکان مکتب اقتصادی اسلام پرداخته و نظریاتی را همانند «نظریه توزیع قبل از تولید» و «نظریه دولت اسلامی» برای اولین بار مطرح کرده است. در واقع، چنین اندیشه‌هایی قبلاً بیان نشده بود.

دبیر جشنواره اقتصاد اسلامی شهید صدر با اشاره به تسلط شهید صدر بر مباحث بانکداری ادامه داد: ایشان کتاب «البنک اللاربوی فی‌الاسلام» را که می‌نویسند به صورت عملیاتی وارد نظریه‌پردازی در زمینه بانکداری اسلامی و همچنین ارائه الگوی اجرایی به سفارش برخی شیعیان کویت می‌شود. موضوع جالبی که راجع به شهید صدر نقل شده این است که ایشان قبل از تدوین این کتاب با برخی از بانکداران مشورت کرده بودند و وقتی این کتاب را مطالعه می‌کنیم متوجه می‌شویم که شهید صدر به همه جزئیات بانکداری آشنا بود و با این وصف اثرش را که هنوز هم برای محققان اقتصاد اسلامی تازگی دارد می‌نویسد.

جایگاه شهید صدر در نزد محققان خارجی

توکلی با اشاره به جایگاه شهید صدر در میان محققان اهل سنت و سایر محققان خارجی گفت: یکی از محققان اقتصاد اسلامی اهل سنت به نام علاءالدین زعتری در بیان خود شهید صدر را با عنوان «رائد الاقتصاد الاسلامی الحدیث» یعنی پیشرو اقتصاد اسلامی جدید معرفی می‌کند. مارک بلاگ که یکی از مؤرخان اقتصادی و شخصیتی معروف است نیز در کتابی با عنوان «شرح حال و افکار ۲۲۰ اقتصاددان بزرگ جهان» شهید صدر را به عنوان یکی از اقتصاددانان بزرگ جهان معرفی کرده است. شاید بتوان گفت که تنها اقتصاددان مسلمانی که ایشان را معرفی کرده اوست. وی می‌گوید شهید صدر مبتکر و نظریه‌پرداز بزرگی در اقتصاد اسلامی به شمار می‌آید.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) تأکید کرد: این نکات از این جهت درباره شهید صدر حائز اهمیت هستند که علی‌رغم اینکه شهید صدر فقط در حوزه علمیه نجف درس خوانده و با فقر شدیدی هم مواجه بوده اما این آثار ارزنده را بر جای گذاشته است.

خاطره آیت‌الله سیدکاظم حائری از شهید صدر

وی یادآور شد: نقل شده است که یکی از استادان دانشگاه قاهره به دیدار شهید صدر رفت و از ایشان پرسید که شما در کدام یک از دانشگاه‌های دنیا درس خوانده‌اید که شهید صدر گفت من در هیچ دانشگاهی درس نخوانده‌ام، بلکه محصول مساجد نجف هستم. در آن زمان جلسات دروس‌ فقه و اصول در مساجد شهر نجف برگزار می‌شد. آن استاد هم گفت به نظر می‌رسد که مساجد نجف از دانشگاه‌های اروپا خیلی بهتر عمل کرده‌اند.

توکلی با ذکر خاطره‌ای از آیت‌الله سیدکاظم حائری اظهار کرد: ایشان از شاگردان برجسته شهید صدر بوده‌اند که از وی نقل می‌کنند که در روزگار تحصیل در فقر شدید زندگی می‌کرد، اما با این حال صبح‌ها که از خواب برمی‌خواست چنان مشغول تحصیل و مشاهده می‌شد که همه چیز را از یاد می‌برد و آنگاه که خانواده از او غذا درخواست می‌کرد، تازه سرگردان می‌شد که چه کند. اینها نشانه برتری و اهمیت شهید صدر است.

تلاش برای زنده کردن نام شهید صدر

دبیر جشنواره اقتصاد اسلامی شهید صدر افزود: ایشان در طول ۴۶ سال زندگی علمی‌شان بدون اینکه در دانشگاهی بوده و تدریس کرده یا درس خوانده باشند، نظریات عمده‌ای را در زمینه اقتصاد اسلامی داشته‌اند. به همین دلیل تلاش کردیم با معرفی جایزه اقتصاد اسلامی شهید صدر هم نام ایشان را که بسیار مظلوم واقع شده و قدرشان دانسته نشده است زنده کنیم و هم اینکه از تحقیقات اقتصاد اسلامی پشتیبانی کرده باشیم.

توکلی در پایان گفت: امیدواریم با انگیزه و توان بیشتری این جایزه را در سال‌های آتی به صورت سالانه یا دوسالانه به پژوهشگران برجسته در زمینه اقتصاد اسلامی اهدا کنیم.