هشدار کارشناس توسعه پایدار درباره حقابه از دست رفته دشت مغان از ارس

فریده خدادادی-ارس، مهم‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه شمالی ایران در منطقه آذربایجان است كه از غرب جلفا تا اصلاندوز مغان (استان اردبیل) در طول نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان جریان دارد. سرچشمه این این رودخانه در ترکیه، است و در مسیر عبور این رودخانه، استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی و اردبیل قرار دارند که سهم آب هریک از آن ها از رودخانه مرزی ارس در قالب حقابه جمهوری اسلامی ایران از رودخانه مذكور و براساس موازین علمی و كارشناسی مشخص شده است اما متاسفانه به دلیل عدم تخصیص این حقابه بسیاری از دشت های موجود در این استان ها با خطر خشکسالی مواجه شدند.

به گزارش جهان اقتصاد؛ ارس، از کوه‌های مین گول داغ در جنوب شهر ارض‌روم ترکیه سرچشمه گرفته سپس وارد جنوب قارص شده و به کوه‌های آرارات بزرگ رسیده و پس از عبور از این منطقه وارد جلگه ایروان در جمهوری ارمنستان می‌شود. رودخانه ارس در ادامه مسیر به رودخانه آرپاچای متصل و در نهایت در مرز مشترک ایران با جمهوری ارمنستان و آذربایجان جریان پیدا می‌کند. بیش از نیمی از طول رودخانه ارس تقریباً معادل 1080 کیلومتری آن تا دریای خزر در مرز سه کشور ایران، ارمنستان و آذربایجان واقع شده است.

حوضه آبریز رودخانه ارس حدود 102000 کیلومتر مربع مساحت دارد، از این مقدار به‌طور تقریبی 40 در صد در خاک ایران، 40 در صد در خاک جمهوری آذربایجان و در حدود 20 در صد نیز در خاک ترکیه واقع شده است. در مجموع می‌توان اینطور دسته‌بندی کرد که در حدود 54 در صد از آب رودخانه ارس از دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان، 34 در صد از خاک ترکیه و 12 در صد باقیمانده نیز از کشورما ایران تأمین می‌شود.

در این میان کشورهای همسایه مانند ترکیه با بهره برداری از سد کاراکورت و دیگر سدهای در دست برنامه ریزی خود بر روی رودخانه ارس می‎ توانند تأثیرات جدی بر روی میزان آب رودخانه ارس داشته باشد و مسلما بیشترین اثرات بر روی کشور ایران خواهد بود زیرا حجم ذخیره آب مصارف کشاورزی مناطق حاصلخیز کشور را به شدت کاهش خواهد داد بنابراین  دشت‌های وسیع و حاصلخیز استان‌های شمال غربی ما یعنی آذربایجان شرقی و اردبیل نظیر پارس آباد، مغان و دشت اردبیل در آینده را نزدیک با کمبود شدید منابع آب مواجه خواهد کرد.

در حال حاضر دشت مغان که قسمت عمده آن در جمهوری آذربایجان و بخشی نیز در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل در شمال غربی ایران واقع شده در معرض خطر خشکی قرار گرفته است و چند سالی است که تامین آب شرب مورد نیاز و حتی کشاورزی  مردم منطقه را با مشکل مواجه ساخته است و موضوع حقابه ارس مطالبه مردم نواحی ساکن در این دشت است. می‏طلبد که دولت و وزارت نیرو در حوزه دپلملتیک این مهم را پیگیری کنند.

پیش ترمعاون وزیر نیرو سابق ازتامین حقابه سالیانه یک میلیارد متر مکعبی ایران از رود ارس خبر داده بود.

معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو گفته بود که سد تنظیمی- انحرافی «قیزقلعه‌سی» سالیانه یک میلیارد متر مکعب حقابه ایران از رودخانه ارس را که پیش از ساخت سد از کشور خارج می‌شد، قابل استفاده کرده است.

«قاسم تقی‌زاده خامسی» در گفت‌وگو با ایرنا گفته بود که سدتنظیمی- انحرافی قیزقلعه سی زیرمجموعه طرح بزرگ ملی خدا آفرین به عنوان بزرگترین طرح آبی شمال غرب کشور است که با مخزنی به حجم ۶۲ میلیون متر مکعب روی رودخانه مرزی ارس ساخته شده است.

مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران خاطرنشان‌کرده بود که دو نیروگاه ۲۰ مگاواتی به منظور تولید انرژی برای دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان روی این سد ساخته شده و با بهره‌برداری از شبکه پایاب سد قیزقلعه سی، ۷۴ هزار هکتار در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل آبیاری خواهد شد و برای ۸۵ هزار نفر در منطقه ایجاد اشتغال خواهد شد که شکوفایی اقتصادی در این دو استان را در پی خواهد داشت.

تقی‌زاده خامسی به آبگیری سد «گردیان» اشاره کرد و گفته بود که این سد با مخزنی به حجم ۱۰ میلیون متر مکعب، برای آبیاری ۲هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضی دیمی در شهرستان جلفا احداث شده و با ذخیره آب توسط ایستگاه پمپاژ در فصول غیر زراعی از رود ارس، امکان آبیاری در فصل کشاورزی را فراهم خواهد کرد.

خبرنگار جهان اقتصاد نیز پیرواهمیت این موضوع با محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار به گفت وگو پرداخته است که در ادامه می‏خوانید:

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار اظهار کرد: درکشور ایران 24 رودخانه مرزی جریان دارد که مهم ترین و طولانی ترین این رودخانه‎ها، روخانه ارس است که بخش عمده‌ای از آن دراستان اردبیل قرار دارد.

محبوب فر افزود: سرچشمه رودخانه ارس در کشورترکیه واقع است و پس از عبور از کشور ارمنستان وارد ایران می‎شود و در امتداد ایران و آذربایجان مسافت طولانی را طی می‎کند و وارد خاک آذربایجان می‎شود و درنهایت به دریاچه خزر می‎ریزد.

وی گفت: جمعیت استان اردبیل در 10 سال اخیر افزایش یافته است و می‎توان گفت به عنوان یکی ازاستان‎های مهاجر پذیر در سطح کشور شناخته می‎شود و در واقع این مساله نیاز استان را به منابع آبی بیشتر دوچندان می‎سازد. از سوی دیگر به دلیل این که یک منطقه مرزی است، دشت‏های این استان به ویژه مغان به شدت به آب رودخانه مرزی ارس وابسته است.

عضو انجمن آمایش سرزمین ایران گفت: مساله‌ای که درارتباط با سرچشمه  ارس در کشور ترکیه مطرح است، متاسفانه به کشور ترکیه باز می‎گردد زیرا در حال حاضر رژیم حقوقی مناسب و قرارداد معتبری در ارتباط با برداشت حقابه کشور ایران از حوزه رودخانه ارس وجود ندارد.

محبوب فر افزود: از سال 1387 رودخانه ارس به شریان حیاتی دشت مغان و استان اردبیل معروف بوده است. در کشور ترکیه از  سال 1387 به بعد احداث سدی به نام کاراکورت در این کشور متاسفانه امنیت سیاسی و اجتماعی و تامین مواد غذایی را در شمال غرب تهدید کرد زیرا تاکنون دولت ایران در وزارت امور خارجه فاقد دیپلماسی آب بوده است و به بحث آب شرب شمال غرب ایران و بحث حقابه رودخانه ارس نپرداخته است.

** دشت مغان درآستانه بیابانی شدن است

عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران تاکید کرد: درحال حاضر متاسفانه دشت مغان درآستانه بیابانی شدن است و رودخانه ارس درخشکی کامل قراردارد و این مساله از حیث مهاجرت‏هایی که از استان اردبیل صورت می‎پذیرد و ناکافی بودن مواد غذایی، تخریب معیشت و اقتصاد مردم منطقه بسیار نگران کننده است.

محبوب فرعنوان کرد: سواحل ارس در دشت مغان زیباترین مقصد گردشگری در فروردین ماه است اما متاسفانه همان طور که اشاره شد به دلیل همین پرداخت نشدن حقابه  رودخانه ارس مربوط به کشور ایران، دشت مغان در حال محو شدن از نقشه جغرافیایی ایران است و به تبع گردشگری منطقه را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

وی تصریح کرد: با توجه وابستگی گردشگری استان اردبیل به آب رودخانه ارس اگر موضوع گردشگری به ویژه در دشت مغان مورد توجه جدی‌تری از سوی مسئولین مربوطه قرار می‏گرفت و به طور قطع یک دیپلماسی آبی در ارتباط با تامین حقابه این رودخانه وجود داشت، می‏توانستیم امیدوار باشیم که وضعیت رودخانه ارس در دشت مغان سامان پیدا کند و احیا شود.

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار گفت: تاکنون عملکرد مشخصی از وزارت نیرو، گردشگری و سایر وزارتخانه‏هایی که به نحوی با بحران آب در ارتباط هستند مانند وزارت امورخارجه مشادهه نشده است.

وی گفت: وضعیت در دشت مغان باید ساماندهی شود و این مهم جز با عزم ملی دولتی امکان‌پذیر نخواهد بود.