حسابداری اجتماعی، پدیده ای است که در اواخر قرن بیستم مورد توجه قرار گرفته و در واقع شاخهای از حسابداری محسوب می شود که به بررسی تاثیر عملیات یک کسب و کار بر جامعه، میپردازد و همچنین می توان آن را مجموعه وظایف و تعهداتی دانست که سازمان باید در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می کند، انجام دهد.
شاید بتوان ادعا کرد که رشد این نوع حسابداری ناشی از فشارهای جنبش زیست محیطی در شرکتهای بزرگ بوده است. همچنین، این موضوع از تقاضای دولتها و مردم نیز نشات میگیرد که فعالیتهای کسب و کار و آثار آن باید بر فعالیتهای محیطی، شفافتر گردد.
در واقع دنیا در چند دهه اخیر به سمتی حرکت کرده که تک تک افراد حقیقی یا حقوقی که مشغول کسب و کار هستند، نه تنها به ذینفعان، بلکه باید به آحاد مردم پاسخگو باشند. این مساله مستلزم آن است که از طریق ساز و کاری، روشن شود که عملیات شرکت ها چه تاثیری بر افراد، محیط و مکانهای اطرافشان دارد.
حسابداری اجتماعی به انواع داراییهایی که در حسابداری مالی مطرح است، نمیپردازد. بلکه تمرکز آن بر رفتارهای کسب و کار است. حسابداری اجتماعی به بررسی تاثیر رفتار بر محیط اطراف میپردازد. هر کسبوکاری صرف نظر از اندازه آن کسب و کار، میتواند این ارزیابی را انجام دهد.
به دلیل عدم توجه به منافع سایر گروه های اجتماع و اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیتهای تجاری در دهه ۶۰ میلادی مفهوم جدیدی به نام حسابداری مسئولیت های اجتماعی در مباحث نظری حسابداری مطرح شد و نویسندگانی از اروپا، کانادا و استرالیا از قبیل آندرسن ، ولین اوس در نوشته های خود به آن اشاره کردند. در اوایل دهه ۷۰ انجمن حسابداری آمریکا به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به اندازه گیری ، حسابداری مسئولیت های اجتماعی آغاز شد. با گذشت ۴۰ سال هنوز این مفهوم از جدیدترین مباحث حسابداری است. در تدوین استانداردهای حسابداری اجتماعی به دلیل فشار سازمانهای هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی، فدراسیون بین المللی حسابداری مجموعه ای از بیانیه ها را در رابطه با تدوین استاندارد این مفهوم صادر نمود.
حسابداری اجتماعی تلاش میکند تا حسابی را برای بهای تمام شده و مزایای فعالیتهای شرکتی در ارتباط با اجتماع و محیط ایجاد کند. یک کسب و کار ممکن است به اندازه گیری تاثیر مشارکت اجتماعی و کمکهای خیریه در مناطق تحت فعالیت خود بپردازد. همچنین یک شرکت میتواند اثربخشی برنامههای استخدامی خود را در یک محیط اندازه گیری کند و همچنین بررسی کند که آیا این برنامه بر نرخ بیکاری محیط تاثیر داشته است یا خیر. حسابداری اجتماعی به خودی خود دربرگیرنده رفتار کسب و کاری است که رفاه را برای مردم فراهم میکند. در نتیجه حسابداری اجتماعی اغلب با نام حسابداری اجتماعی و محیطی، گزارشگری اجتماعی شرکتی یا گزارشگری مسوولیت اجتماعی شرکتی شناخته میشود.
به علت تمرکز حسابداری اجتماعی بدون در نظر گرفتن جنبههای گزارشگری مالی کسب و کار، حسابداری اجتماعی تحت عنوان گزارشگری غیرمالی یا حسابداری بقا (پایداری) دنبال میشود. یک کسب و کار میتواند به بررسی(تجزیه و تحلیل ) پایداری واحد اقتصادی از جنبه های اجتماعی، فرهنگی و مالی بپردازد. همچنین میتواند توانایی خود را به منظور آغاز کار و سپس حفظ تعهد خود برای انجام فعالیتها در مسیری که به نفع جامعه است، تجزیه و تحلیل کند. حسابداری اجتماعی فرآیندی است که هر نوع واحد اقتصادی میتواند انجام دهد و فقط به کسب و کارهایی که بر سودآوری تمرکز دارند، اختصاص ندارد. این نوع حسابداری، دولت، کسب و کارهای غیرانتفاعی و سازمانهای خیریه را نیز در بر میگیرد. در واقع حسابداری اجتماعی بر مسوولیت دلالت دارد که این مساله اقتضا میکند که فعالیتهای سازمانها در راستای حفظ و بقای بشریت صورت گیرد
محمد عمارتی - مشاور مالیاتی انجمن داروسازان ایران.