دکتر هاشم اورعی-استاد دانشگاه صنعتی شریف-حتی قبل از شیوع ویروس کرونا هم روند جهانی شدن به چالش جدی کشیده شده بود. سیستم باز تجارت جهانی که ظرف چند دهه شکل گرفت با دو بحران مواجه شد، سقوط بازارهای مالی در سال 2007 میلادی و جنگ تجاری آمریکا و چین. در حال حاضر نیز تجارت آزاد سخت در جدال با سومین بحران ناشی از بیماری کووید 19 است. در سال جاری تعداد مسافران فرودگاه هیتروی لندن 97درصد و صادرات خودروی مکزیک در ماه آوریل 90 درصد کاهش یافته است. اما در صورت افزایش فعالیتهای اقتصادی جهان نيز نمیتوان انتظار داشت که مثل گذشته شاهد حرکت آزادانهی کالا و خدمات باشیم. بیماری همهگیری که جهان با آن دست به گریبان است کشورها را بیشتر به درون نگری سوق داده است. این انزواطلبي در صحنه بين الملل باعث کاهش سرعت بهبود شرایط اقتصادی، در معرض خطر نابودي قرار گرفتن برخي اقتصادها و در نهایت ناپایداری در سیستم ژئوپولیتیک خواهد شد.
جهان شاهد چندین دوره همگرایی بوده است لیکن نظام تجاریاي که در دهه 1990 میلادی شاهد بودیم پا را از همیشه فراتر نهاد. چین به کارخانه جهان تبدیل شد و مرزها به روی مردم، سرمایه و اطلاعات باز شد. پس از ورشکستگی بانکLehman Brothers در سال 2008، بسیاری از بانکها و شرکتهای فراملیتی کمی ترمز گرفته و تب سرمایهگذاری خارجی و تجارت بینالمللی تا حدودي فروکش کرد. در اینجا بود که روزنامه اکونومیست برای اولین بار واژه زیبای کند شدن (Slowbalisation) را به جای جهانی شدن (Globalisation) مطرح کرد. در این مقطع دونالد ترامپ به دلایلی از جمله نگرانی از وضعیت اشتغال کارگران در آمریکا، رشد اقتصاد سرمایهداری چین، وطن پرستی متعصبانه و بی توجهی به اهمیت همکاریهای بین المللی، جنگ تجاری آمریکا را با چین آغاز کرد. در حال حاضر تعرفه گمرکی آمریکا برای کالاهای وارداتی از چین در بالاترین سطح از سال 1993 قرار داشته و صنایع پیشرفته دو کشور در حال جدایی میباشند. از آغاز سال جاری میلادی شیوع ویروس کرونا همه چیز را بهم ریخت. در آسیا با بسته شدن شرکتها اتصال بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان مختل شده است. اما این اختلال به همهی بخشها سرایت نکرده و هنوز جابجایی مواد غذایی امکان پذیر است. شرکت اپل اصرار دارد که هنوز میتواند گوشی iphone تولید کند و صادرات چین به دلیل افزایش قابل توجه تقاضاي تجهیزات پزشکی کاهش نیافته است. اما در کل شرایط پیشرو بحرانیست. پیش بینی می شود تجارت جهانی در سال جاری میلادی بین 10 تا 30 درصد کاهش یابد. در 10 روز اول ماه مه صادرات کره جنوبی نسبت به سال قبل از آن 46 درصد کاهش داشت که بیشترین افت از آغاز ثبت آمار در سال 1967 میباشد.
در این شرایط تَرَکهای عمیقی در مدیریت جهانی پدیدار شده است. بریتانیا و فرانسه بر سر قوانین قرنطینه اختلاف نظر دارند. در پی تقاضای استرالیا برای بررسی بینالمللی و یافتن منشأ ویروس کرونا، چین این کشور را به افزایش تعرفههای گمرکی تهدید کرده و کاخ سفید نیز در مسیر جنگ تجاری با چین حرکت میکند. علیرغم اینکه در برخی موارد دولت آمریکا در دوران کرونا همکاری هایی در سطح بینالمللی داشته که از آن جمله میتوان به ارائهی وام از سوی وزارت خزانهداری این کشور به بانک مرکزی برخی کشورها اشاره کرد، ولی این کشور تمایلی به ایفای نقش رهبری جهان نشان نمیدهد. سیاست پنهانکاری و مشت آهنین چین نیز نشان از آن دارد که این کشور فاقد عزم و صلاحیت لازم برای قبول این مسئولیت است. در سراسر جهان افکار عمومی از جهانی شدن فاصله گرفته و تنها به منافع ملی میاندیشد. لیکن این هنوز آغاز ماجراست. علیرغم اینکه انتقال اطلاعات خارج از چین تقریباً آزادانه صورت میگیرد ولی جابهجایی مردم، کالاها و سرمایه با محدودیتهایی مواجه است. پرزیدنت ترامپ اعلام کرده است که قصد دارد قوانین مهاجرتی این کشور را دشوارتر کند تا از میزان بیکاری کاسته شود و انتظار میرود سایر کشورها نیز چنین سیاستی را در پیش گیرند. محدودیتهای زیادی برای سفر ایجاد شده به طوریکه در حدود 90درصد مردم در شرایطی زندگی میکنند که سفر به خارج از کشور با محدودیتهای فراوانی مواجه است. صنعت گردشگری جهان این پیام را میدهد که مشکلات این صنعت فعلاً ادامه خواهد یافت. شرکت هواپیماسازی ایرباس یک سوم تولید خود را کاهش داده و شرکت هواپیمایی امارات، نماد جهانی شدن، انتظار ندارد تا سال 2022 بهبودی در این وضعیت حاصل شود.
دیگر آن دوران گذشته که کشورها توجهی به اینکه کالاهای وارداتی در چه کشوری تولید شده است نداشته باشند و در نتیجه تجارت جهانی رو به کاهش نهاده است. دولتها از مردم میخواهند که با پرداخت مالیات به کمک شرکتهای ملّی آمده و در نتیجه فضای حاکم در صحنهی بینالمللی حمایت قاطع از تولید داخلی است و تلاش میشود در راستای تقویت اقتصاد مقاومتی زنجیرهی تأمین در داخل کشور کامل شود. در ماه مه سال جاری میلادی، نارندرا مودی، نخست وزیر هندوستان به مردم این کشور اعلام کرد دوران جدیدی تحت عنوان خودکفایی اقتصادی آغاز شده است. بسته حمایتی دولت ژاپن برای مقابله با رکود ناشی از ویروس کرونا شامل پرداخت کمک مالی به شرکتهایي است که کارخانجات خود را از سراسر جهان به داخل کشور بازگردانند. رهبران جامعه اروپا صحبت از استقلال استراتژیک میکنند و دولت آمریکا سعی دارد شرکت اینتل را راضی کند که کارخانجات جدید خود را در داخل کشور بسازد. علیرغم اینکه تجارت دیجیتال در شرایط بهتری قرار دارد لیکن سهم آن قابل توجه نیست. سهم تجارت خارجی شرکتهای آمازون، اپل، فیسبوک و مایکروسافت روی هم تنها معادل 3/1 درصد صادرات جهانی است.
حرکت سرمایه نیز به چالش کشیده شده و سرمایهگذاری بلند مدت به شدت کاهش یافته است. سرمایه گذاری چین در آمریکا در بخش پر ریسک در چهار ماهه اول سال جاري میلادی با کاهش 60 درصدی نسبت به دو سال قبل به 400 میلیون دلار کاهش یافته است. پیشبینی میشود شرکتهای فراملیتی سرمایهگذاری خود در سایر کشورها را در سال جاری به میزان یک سوم کاهش دهند. دولت آمریکا اخیراً به بزرگترین صندوق سرمايه گذاري این کشور اعلام کرد كه از خرید سهام شرکتهای چیني امتناع ورزیده و در سال جاری کشورهایی که روی هم 59 % تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص می دهند اقدام به سخت کردن قوانین مربوط به سرمایه گذاری خارجی کرده اند.
ساده اندیشی است اگر فکر کنیم سیستم تجاری جديد با انواع کنترل در سطح ملی منصفانهتر و یا پایدارتر خواهد بود. برای کشورهای فقیر رقابت در این صحنه دشوارتر بوده و زندگی در کشورهای ثروتمند نیز گرانتر و همراه با آزادی عمل کمتری خواهد بود. داخلی کردن زنجیره تأمین همراه با تمرکز ریسک و از دست دادن مزایای اقتصاد مقياس بوده و راهکار اساسی ایجاد تنوع است. همچنین برای جهان تَرَک خورده حل بحرانها و مسائل بینالمللی از جمله تولید واکسن کرونا و بهبود اقتصاد جهان قطعاً دشوارتر خواهد بود. ولی متأسفانه در حال حاضر گوش شنوایی برای شنیدن این منطق وجود ندارد. بحرانهایی که در 12 سال اخیر سیستم باز تجارت جهانی را به چالش کشید، به آن صدمات جدی وارد کرده و کمتر کسی به مزایای واقعی جهانی شدن تجارت توجه دارد. بدین ترتیب به نظر میرسد باید با شکوفاترین دوران جهانی شدن خداحافظی کرد و نگران آن باشیم که چه سیستمی جای آن را خواهد گرفت.
-
دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
-
افزودن دیدگاه