فریده خدادادی-در چند سال اخیر به دنبال افزایش جمعیت‏ و تغییر الگوی زندگی استفاده از منابع آبی به طورچشمگیرافزایش یافته است.

به گزارش جهان اقتصاد؛ درسالهای اخیر، کشورایران با مشکل خشکسالی دست و پنجه نرم کرده است و مشکل کم آبی، تامین آب مورد نیاز کشاورزی و سایر حوزه‏ها به ویژه صنایع آب بر را با مشکل مواجه کرده است که در این راستا تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی و به نوعی طرح‏های گلخانه‌ای پیشنهاد شده است که عده ای نیز در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. از نظر دولتی‏ها تغییر الگوی کشت به رونق اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال کمک خواهد کرد و دولت از ایجاد طرح‌های گلخانه‌ای در استان‏ها حمایت می‌کند وعلت این که بخش کشاورزی و حتی صنایع پرمصرف آب درکشورکماکان به فعالیت خود ادامه می‏دهند به دلیل حمایت‏های گلخانه‏ای دولت از این بخش‎ها و صنایع است و تداوم این روند به بهانه استراتژی خودکفایی از منظر کارشناسان آسیب‏های جدی را به اکوسیستم طبیعی وارد می‏سازد که در این زمینه  خبرنگار جهان اقتصاد با علی قنادی اسلامی، کارشناس آب و انرژی به گفت‏و‏گو پرداخته است که در ادامه می‏خوانید:

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: کشور ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و از کم آبی رنج می‎برد. از هزاران سال پیش تاکنون، مردم ایران با مشکلات کم آبی روبرو بوده اند اما در چند دهه گذشته افزایش جمعیت و تغییر الگوی زندگی باعث شده است که مصرف آب به نحو چشمگیری افزایش یابد.

قنادی اسلامی افزود: حدود 90 درصد مصرف آب درکشور در بخش کشاورزی مصرف می‏شود و درصد کمی از آن در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‏گیرد.

وی، یکی از دلایل مصرف بالای آب در بخش کشاورزی کشور را مربوط به استراتژی خودکفایی محصولات کشاورزی، ناکارآمدی این بخش و بهره‌وری پایین آن عنوان کرد و گفت: علت این که بخش کشاورزی و حتی صنایع پرمصرف آب درکشور کماکان به فعالیت خود ادامه می‏دهند به دلیل حمایت‏های گلخانه‏ای دولت از این بخش‎ها و صنایع است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: در خصوص انرژی نیز به دلیل قرارگیری ایران در منطقه خاورمیانه (منطقه‏ای سرشار از منابع سوخت‏های فسیلی) باعث شده‏ است که صنایع پرمصرف انرژی نیز با حمایت گلخانه‏ای و بهره وری پایین، به فعالیت خود ادامه دهند.

قنادی اسلامی بیان کرد: تقریبا بسیاری از صنایع درکشور در صورتی‏که حمایت‏های مورد نظر از آن‏ها برداشته شود قادر به ادامه حیات و رقابت با دنیای خارج نخواهند بود. در برخی از صنایع همچون فولاد و سیمان، درصد قابل توجهی از هزینه‏های آن‏ها مربوط به انرژی است.

وی گفت: بهره‏وری انرژی، بهره وری آبی و بهره وری اقتصادی در صنایع کشور به دلیل حمایت‏های گلخانه‏ای پایین بوده و توان رقابت با صنایع جهانی در شرایط برابر را ندارند، علت این امر این است که این گونه حمایت‏ها از صنایع، از حالت حمایتی گذشته و عملا تبدیل به یک حق قانونی برای صنایع شده است. انواع یارانه‏ها به بخش تولید که باعث ضعیف شدن قدرت رقابت آن‏ها و نیز نارضایتی مشتری داخلی از کیفیت در برخی موارد شده است.

** استراتژی خودکفایی، رشد قارچ گونه صنایع گلخانه ای

این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: اصلی‏ترین علت توسعه صنایع گلخانه ای و رشد قارچ گونه آن‏ها درکشور، استراتژی خودکفایی است که در سطوح کلان کشوری، به عنوان محور اصلی استقلال اقتصادی درکشور استقرار شده است. این دیدگاه تا اواسط قرن گذشته که هنوز بحث جهانی شدن و مزیت نسبی در تولید مطرح نبود، به عنوان موتور فکری نظام‏های اقتصادی در دنیا کارایی داشت اما امروزه و با درهم تنیده‏شدن اقتصادهای جهانی دیگر این استراتژی نه فقط کارایی ندارد بلکه می‏تواند ضررهای جبران ناپذیری به منابع مختلف آن کشور وارد سازد و این یعنی هدرروی سرمایه‌های آن کشور و این عملا به معنی فروش آینده به حال است، در صورتی که در کشورهای توسعه یافته از حمایت‏های جنینی استفاده می‏کنند اما حمایت جنینی چیست؟ و چه فرقی با حمایت گلخانه‌ای دارد؟

قنادی اسلامی گفت: در حمایت جنینی همچون یک جنین در شکم مادرتا قبل از تولد، مادر به عنوان حامی جنین باعث رشد جنین شده تا آماده ورود به دنیای واقعی و پر رقابت شود. حمایت‏های مادر از نوزاد پس از تولد به صورت ماهوی قطع می‏شود و نوزاد پس از تولد، باید توانایی تنفس و حتی عمل بلع برای خوردن شیر را داشته باشد اما محیط مناسب اتاق و فراهم آوردن شیر به عنوان غذا و یا به عبارت دیگر زیرساخت‏هایی باید توسط مادر برای تغذیه نوزاد آماده کند. این زیر ساخت‏ها در جوانی و بزرگسالی توسط جامعه و دولت همچون ایجاد بستر مناسب و کاملا ثابت و پایدار برای سرمایه‌گذاری در ابعاد مختلف فراهم می‏کند.

وی بیان کرد: در حمایت جنینی نوع حمایت‏های مادر و مدت زمان حمایت‏ها تا زمان تولد کاملا مشخص بوده و پس ازتولد، آن نوع حمایت‏ها کاملا خواسته و ناخواسته قطع می‏شود، در این نوع حمایت‏ها برای فعالیت‏های تولیدی، زیر ساختهای تعریف شده ای همچون نظام‏های بانکی-پولی ثابت و قوانین مربوط به واردات-صادرات همچون مسیری به عنوان چراغ راه تولید کننده درهر نوع صنعتی، روشن و شفاف  است.

به گفته وی، در حمایت جنینی یک چتر حفاظتی تا لحظه تولد یعنی «آغاز تولید»، فعال بوده و پس از آن قطع می‏شود و درست برخلاف حمایت گلخانه‏ای که با شروع تولید، آغاز می‏شود، با انواع یارانه‏های مختلف برای امکان ادامه تولید آن ادامه می‎یابد.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: اصلی ترین دلیلی که در کشور، حمایت گلخانه ای از صنایع صورت می‏گیرد بیشتر بحث خودکفایی برای محصولات و کالاهای مختلف در کشور است اما باید این نکته درنظر گرفته شود که قبل از هرگونه حمایت جنینی نیز باید ظرفیت‏ها بر اساس آمایش سرزمینی و ظرفیت‏های منابع طبیعی و اکولوژیکی و نیز مزیتهای نسبی در تولید، سنجیده شوند به همین دلیل برای هرگونه حمایت جنینی همچون کشورهای توسعه یافته، ابتدا باید ظرفیت‏های موجود طبیعی و اقتصادی را ارزیابی و سپس اقدام کرد.

قنادی اسلامی افزود: اگر ظرفیت‏های اکولوژیکی و طبیعی یک کشور بدلیل وجود یک فعالیت دچار مشکل و ناپایداری گردد در این‌صورت از دو جنبه زیست‌محیطی-اکوسیستمی و نیز از جنبه هدر روی منابع مالی- انسانی دچار خسارت می‏شویم؛ همچون کشاورزی در مناطق کم آب.

** لزوم تغییرات ساختاری در مسیر توسعه اقتصادی– اجتماعی

وی ادامه داد: حمایت‏های گلخانه‏ای در کشور به بهانه حمایت در جهت توسعه و تولید، فقط باعث نابودی و هدر روی منابع مالی، سرزمینی و انسانی می‏شود. محورهای مسیر توسعه اقتصادی– اجتماعی کشور باید تغییرات ساختاری پیدا کرده و مجددا ریل گذاری شوند و کشور ما در این خصوص نیازمند به منشور نظری نبوده بلکه باید به دنبال منشور عملگرایانه متناسب با پتانسیل‏های اکولوژیکی سرزمینی خود باشیم. واردات برخی محصولات کشاورزی و یا کالاهایی که با ساختار توان طبیعی سرزمینی ایران تناسبی ندارد و استقلال یک کشور را به مخاطره نمی‏اندازد.

**خطر ورشکستگی دایمی منابع آبی در نتیجه تداوم حمایت‏های گلخانه‏ای

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی، ادامه حمایت‏های گلخانه‏ای در کشور در بخش‏های مرتبط با مقوله آب و انرژی، عملا کشور را به سمت ورشکستگی کامل و دایمی منابع آبی و نیز مالی- انرژی می‏برد. ورشکستگی دایمی منابع آبی بدین معنی است که دیگر سفره‌های زیرزمینی به دلیل فرونشست‏های گسترده، امکان ذخیره سازی و احیاء نداشته و فقط باید به آسمان برای بارش باران چشم دوخت ، گرچه از دید بسیاری از کارشناسان فقط ورشکستگی آبی دیده می‏شود اما از اثرات پنهان و غیرمستقیم این حمایت‏های گلخانه‌ای می توان به  افزایش آلودگی محیط زیست، کاهش سلامتی و حتی بی‌اعتمادی افراد، بالارفتن هزینه‏های درمانی و کاهش سطح رفاه عمومی اشاره کرد البته تاثیرات مثبت حمایت‏های گلخانه‌ای کاملا موقتی، کوتاه مدت و پوپولیستی است.

قنادی اسلامی عنوان کرد: اگر معیار ما برای ارزیابی هر صنعتی اعم از کشاورزی یا صنایع تولیدی ، بهره وری واقعی و بدون یارانه آب ، انرژی و غیره باشد در این صورت هر صنعتی قادر نخواهد بود به فعالیت در کشور بپردازد و فقط فعالیت‏های با بهره وری بالا این توانایی را دارند.

وی گفت: در بسیاری موارد مجبوریم بین صیانت از اکوسیستم و حفظ فعالیت اقتصادی، یکی را انتخاب کنیم که در حمایت‏های گلخانه‏ای  مجبور به انتخاب فعالیت اقتصادی ناکارامد و به قیمت نابودی طبیعت می‏شویم. نمونه بارز آن در حال حاضر مربوط به دریاچه ارومیه است که درصورتی که بخواهیم با فرض امکان احیاء، آ ن را احیا کنیم عملا امرار معاش خانواده‏های کشاورزان زیادی قربانی می‏شود و اگر بخواهیم از امرار معاش کشاورزان حمایت کنیم باید نسبت به دریاچه ارومیه بی‌توجه و یا کم توجه شویم.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: حمایت‏های گلخانه ای در کشور از بسیاری از بخش‏های مختلف تولیدی همچون یک چتر حفاظتی در مقابل عوامل بیرونی و برای ادامه تولید غیراقتصادی صرفا با یارانه‌های مختلف آشکار و پنهان عملا باعث می‏شود که منابع مالی، منابع انرژی، منابع آبی، حوزه سلامت، محیط زیست و منابع انسانی دچار آسیب‏های جدی شوند که در بعضی موارد اثرات آن در آینده نمایان می‏شود.

قنادی اسلامی تصریح کرد: ما در کشور برای توسعه اقتصادی  پایدار نیاز به  اتخاذ رویکردی متفاوت با گذشته هستیم.