خبرگزاری ایکنا نوشت: بیژن مقدم، کارشناس مسائل رسانه و مدیر مسئول پایگاه خبری تحلیلی الف، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره ریشه‌های سوق پیدا کردن افراطی صداوسیما، به منزله یک دانشگاه عمومی، به تولید برنامه‌های بخت‌آزمایی و شبه قمار که باعث شد رهبر معظم انقلاب در سخنرانی عمومی وارد این مسئله مصداقی و جزئی شود، گفت: یک بخش از مسئله مربوط به ماهیت کسب‌وکارهای جدید است. به عبارتی، اتفاقاتی در قالب کسب‌وکارهای جدید رخ می‌دهد که کسی از ماهیت واقعی آن شناختی ندارد و یک ظاهر و یک باطن دارد. وقتی هم این اتفاق می‌افتد کسی هم نیست که بخواهد آن را با قوانین شرع تطبیق دهد و همه جوانب این برنامه‌ها را شفاف بیان و پاسخ شرعی دریافت کند.

وی ادامه داد: از این منظر غفلت رخ داده و متولیان امر از اینکه باید ابتدا کارها و منابع درآمدی خود را با شرع مطابقت دهند، غفلت کردند. آن‌ها به طور طبیعی چون خودشان پاسخ آن را نمی‌توانند بدهند باید درست و دقیق آن را به اهلش عرضه و پاسخ لازم را دریافت کنند.

تأمین نشدن بودجه صداوسیما از سوی دولت، منجر به کسب درآمد به هر روشی شده است

مقدم اظهار کرد: نکته دوم این است که صداوسیما دستگاهی است که طبق قوانین دولت باید بودجه‌اش را تأمین کند. در دولت‌های مختلف روند این بودجه رو به کاهش بوده است. برای مثال اگر فرض کنیم نیاز صداوسیما ۳هزار میلیارد تومان است، دولت ۱۲۰۰ میلیارد تومان را تأمین می‌کند و به صداوسیما می‌گوید بقیه بودجه را از طریق آگهی‌های تبلیغاتی و برنامه‌هایی از این نوع به دست بیاورد. وقتی صداوسیما به این سمت می‌رود این اتفاقات خواسته یا ناخواسته می‌افتد تا بتواند به هر روشی درآمد لازم را کسب کند.

این کارشناس مسائل رسانه بیان کرد: جالب است که گاهی مسئولان دولتی هم به حجم زیاد آگهی‌ها در صداوسیما اعتراض می‌کنند و پاسخ مسئولان صداوسیما هم این است که دولت بودجه این نهاد را تأمین کند و در آن زمان به هر میزانی که خود دولت بگوید آگهی‌ها را کاهش می‌دهد. در این شرایط آن غفلت‌های ذکرشده به کمک می‌آید و هر کسی روش‌هایی برای کسب درآمد ابداع می‌کند که الزاماً این روش‌ها به تولید، اشتغال و خلاقیت کمک نمی‌کند و درآمدی است که معمولاً سود آن به جیب اسپانسرها می‌رود.

مقدم با بیان اینکه امروز وضعیت صداوسیما مطلوب نیست، گفت: تقریباً الان به دلیل مشکلات مالی هیچ برنامه بزرگی بدون اسپانسر تولید نمی‌شود و شاهد «اسپانسرسالاری» در صداوسیما هستیم. در واقع اگر طرحی ارائه کنید حتی اگر مورد پذیرش صداوسیما قرار بگیرد، از شما می‌خواهند ابتدا اسپانسر این طرح را پیدا و درآمدتان را هم از آن دریافت کنید. حاصل این روند حاکمیت اسپانسرهاست و همان‌ها به خاطر هزینه‌ای که می‌کنند می‌خواهند پول بیشتری را از برنامه به دست بیاورند.

مدیرمسئول پایگاه خبری الف با اشاره به برنامه «برنده باش» به عنوان محور اتفاقات اخیر، گفت: در این برنامه شاهد بودیم که اسپانسر ظواهری درست می‌کند و مثلاً به نام تبلیغ کتابخوانی وارد عمل می‌شود اما در پشت صحنه اتفاقاتی می‌افتد که براساس نظرات مراجع تقلید و سخن رهبر معظم انقلاب وجه شرعی ندارد. افرادی در این مسابقه شرکت کردند که بعضاً به خاطر دادن بدهی یا بیکار بودن و نداشتن درآمد وارد مسابقه شدند تا پولی به دست بیاورند و این ارتباطی به کتابخوانی ندارد.

وی اضافه کرد: لذا باید بودجه صداوسیما به نحوی از سوی دولت تخصیص پیدا کند که صداوسیما نیازی به این‌گونه رفتارها نداشته باشد و از طرفی صدا‌وسیما هم باید برای تولید برنامه‌های جایزه‌محور گروهی را تعیین کند که پیش از تولید، جوانب شرعی آن را مورد بررسی قرار دهند تا چنین مشکلاتی رخ ندهد.

صداوسیما اصلاح ساختاری را در دستور کار قرار دهد

مقدم درباره اینکه با توجه به توسعه روزافزون هرساله صداوسیما و مسئله کمبود منابع در کشور آیا بهتر نیست صداوسیما نیز به اصلاحات ساختاری درونی دست بزند، گفت: بله، این گام دیگری است که صداوسیما باید انجام دهد و ساختار خود را چابک‌تر و مفیدتر و کارآمدتر کند. بخشی از این نیاز به بودجه کلان مربوط به نیروی انسانی و توسعه شبکه‌هاست. امروز به جز شبکه‌های استانی و برون‌مرزی بیش از ۲۰ کانال سراسری تلویزیونی وجود دارد و اگر آن را در کنار رادیو قرار دهیم حجم عظیمی می‌شود که باعث شده صداوسیمای بی‌نظیری در دنیا داشته باشیم که اصلاً در دنیا مدل ندارد. به عبارتی نمی‌توان صداوسیما را به لحاظ ساختار قانونی و نسبتش با دولت و نظام با هیچ دستگاهی در دنیا مقایسه کرد. صداوسیما مختصات خودش را دارد که باید بودجه متناسبی داشته باشد، اما این ظرفیت در صداوسیما وجود دارد که با اصلاح ساختاری هزینه‌هایش را کاهش دهد و این باید دوجانبه باشد به این معنا که دولت بودجه صداوسیما را افزایش دهد و این شرط را بگذارد که صداوسیما ساختارهایش را اصلاح کند.

مقدم در خصوص برخی انتقادات از رسانه‌های دینی در مورد ضعف اطلاع‌رسانی درباره ابعاد شرعی و دینی چنین برنامه‌هایی گفت: بخشی از این انتقاد را می‌توان وارد دانست، اما دلیل عمده آن که شاید باعث شد رسانه‌های دینی نتوانند به طور مؤثر و فعالی وارد عمل شوند همان ماهیت جدید این نوع برنامه‌هاست که شناخت کمی از ابعاد آن وجود دارد. از طرفی برخی کارها رفته رفته روند صعودی می‌گیرد و به تدریج برای جامعه عادی می‌شود. ابتدا این برنامه‌ها در قالب «ستاره مربع»ها در حجم کم شروع به کار کرد، اما در ادامه در هر برنامه‌ و در هر شبکه‌ای گسترش پیدا کرد و تبلیغ شد و این منجر به عادی شدن آن شد. از سوی دیگر همان طور که گفتم، ماهیت پشت صحنه این برنامه‌ها در بیشتر موارد آشکار نیست. اگر این پشت صحنه روشن باشد آنگاه کارشناسان مسائل دینی، اقتصادی، جامعه‌شناسی و رسانه‌ای می‌توانند با اطلاعات دقیق‌تری صحبت کنند و به جامعه آگاهی دهند.

وی تأکید کرد: برای نمونه در همین مسابقه «برنده باش» تا زمانی کسی نمی‌دانست افرادی که در مسابقه حاضر می‌شوند چه میزان هزینه ‌مالی می‌کنند و چه وقت فراوانی، هر هفته روزانه حدود ۲۰ ساعت صرف می‌کنند که بتوانند جزو حاضران در برنامه قرار بگیرند. این مسائل را از خود برنامه‌ و توضیحات شرکت‌کنندگان فهمیدیم و به عبارتی این ابعاد به مرور آشکار شد و شاید تصور اولیه این بود که افرادی مطالعه کرده‌اند و به ازای پاسخ به سؤالات جایزه‌ای دریافت می‌کنند. کسی اشکالی به این نمی‌گیرد که جایزه معقولی به افراد داده شود اشکال اصلی در پشت صحنه است که پول کلانی از خرید سؤالات از جمعیت زیادی حاصل و بین تعداد اندکی تقسیم می‌شود و عمده آن به جیب اسپانسر می‌رود. در واقع روشن نبودن همه ابعاد چنین برنامه‌هایی باعث شد که واکنش‌ها به سرعت اتفاق نیفتد و این الزاماً به معنی کوتاهی رسانه‌های دینی نیست.

گفت‌وگو از مهدی مخبری