علی ساکت، عضو هیات علمی پژوهشکده سوانح طبیعی ایران-زمین‌لرزه بم با بزرگی ۵/۶ در مقیاس بزرگی کشتاوری در ساعت ۰۵:۲۶ صبح روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ در جنوب شرق استان کرمان رخ داد. تلفات ناشی از این زمین‌لرزه طبق آمار رسمی ۲۶۶۷۱ نفر اعلام گردید، با این حال طبق آمار غیررسمی، تعداد کشته‌شدگان این زمین‌لرزه بیش از ۳۰ هزار نفر گزارش گردیده است. با این حال فارغ از آمار اعلام شده زمین‌لرزه بم را می‌توان یکی از مرگبارترین زمین‌لرزه‌های ۱۰۰ سال اخیر در ایران دانست. در این خصوص ذکر این نکته نیز لازم است که به دلیل وقوع سه پیش‌لرزه، در شب قبل از رخداد فاجعه بم و همچنین رخداد این زمین‌لرزه در زمانی نزدیک به اذان صبح تلفات ناشی از آن علیرغم تخریب نزدیک به ۱۰۰ درصدی شهر، حدود یک سوم جمعیت این شهر را شامل گردید. با این وجود عدم دقت در تعیین مکان دقیق این زمین‌لرزه، در ساعات اولیه پس از رخداد، امداد رسانی در این خصوص را با وقفه زیادی مواجه نمود و این شرایط به از دست رفتن زمان طلایی امداد و نجات در منطقه زلزله‌زده منجر گردید. از پیامدهای ناراحت کننده این مورد می‌توان به از بین رفتن افرادی اشاره نمود که در زیرآوار ناشی از فروریزش سازه‌ها حبس شده بودند و با وجود زنده ماندن در زیر آوار به دلیل تاخیر در امدادرسانی جان خود را از دست دادند. از دیگر معضلات پس از رخداد زمین‌لرزه بم می‌توان به از جان دادن اکثر مدیران و تصمیم سازان شهری در اثر رخداد زمین لرزه اشاره کرد که کار هماهنگی و امدادرسانی در این شهر را با وقفه بیشتری مواجه نمود.
گذشته از همه این موارد، زمین‌لرزه بم از دیدگاه دیگری نیز قابل توجه بود و آن اینکه در ۱۰۰ سال اخیر در اثر رخداد زمین‌لرزه هیچ محدوده شهری بدین شکل تحت‌تاثیر و تخریب قرار نگرفته بود. در این میان ارگ بم که با بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین و قدیمی ترین سازه گلی جهان به شمار می‌رفت، به ویرانه‌ای تبدیل شد. نکته‌ای که از لحاظ زمین‌شناختی در این بخش حائز اهمیت است، عدم رخداد زمین‌لرزه مخرب در دوره زمانی یاد شده بوده که به ناشناخته ماندن گسل فعال بم در این منطقه منجر گردیده بود. لازم به ذکر است، از آنجا که گسل مسبب رخداد زمین‌لرزه بم از نوع امتدادلغز می‌باشد، به دلیل نوع ساز و کار گسل مربوطه، رخنمون سطحی مشخصی، در اثر رخداد زمین‌لرزه در هزاره‌های گذشته نیز در سطح زمین برای آن شکل نگرفته بود و براین اساس این گسل را می‌توان از دسته گسل‌های فعال مخفی (Active Blind Fault) به حساب آورد.
همچنین از زمین‌لرزه بم می‌توان به عنوان دومین زمین‌لرزه مخرب در ۵۰ سال اخیر پس از زمین‌لرزه سال ۱۳۶۹ رودبار- منجیل با بزرگی ۲/۷ در ایران نام برد که به دنبال رخداد هر دو زمین‌لرزه یاد شده، متخصصین به ارائه و به روزرسانی آیین‌نامه‌های ساختمانی به شکلی ویژه‌تر از گذشته اهتمام ورزیدند و اعتبارات بیشتری بعد از این دو زمین لرزه درخصوص مقاوم‌سازی و نوسازی بافت‌های نامقاوم از سوی دولت ارائه گردید که به عنوان نمونه می‌توان به مقاوم‌سازی و بازسازی سالانه ۲۰۰ هزار واحد مسکونی روستایی از سال ۱۳۸۴ تا زمان حاضر توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اشاره نمود. با این حال و علیرغم درک اثرات ناشی از رخداد این مخاطره و علیرغم ارائه ویرایش‌های متعدد در دو دهه گذشته در آیین‌نامه‌های مرتبط در این حوزه، عدم نظارت صحیح و نبود برنامه‌ریزی هدفمند در این زمینه باعث شد، علیرغم پیشرفت‌های صورت گرفته همچنان کشور ما با مشکل ساختمان‌های نوساز و قدیمی‌ساز غیرمهندسی روبرو باشد که شاهد مشخص آن عدم تاب‌آوری کالبدی و تخریب سازه‌ها در مناطقی است که با رخداد زمین‌لرزه‌های بزرگ و حتی متوسط روبرو می‌شوند. نمونه‌های بارز از این مورد را می‌توان در تخریب مناطق روستایی در زمین‌لرزه‌های متعدد با بزرگی کمتر از ۶ در مناطق مختلف کشور مشاهده نمود. تخریب قابل توجه سازه‌های روستایی نامقاوم ناشی از رخداد زمین لرزه ۱۷ آبان ماه ۱۳۹۸ با بزرگی ۹/۵ که کمتر از ۵۰ روز قبل از ارائه این نوشتار در منطقه ترک در شرق استان آذربایجان شرقی رخ داد، یکی از نمونه‌های مشخص در این زمینه به شمار می‌آید. این درحالی‌است که سطح تاب‌آوری از دیدگاه شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی- نهادی حتی گاها جایگاهی به مراتب پایین‌تر از تاب‌آوری کالبدی را در ایران به خود اختصاص داده است. امید که با تصویب قانون جدید مدریت بحران و ارائه اسناد، برنامه‌ها و آیین‌نامه‌های مورد نظر در این قانون و متناسب با شرایط فعلی و با چشم‌اندازی درست به آینده، مسیر برای تاب‌آوری و کاهش اثرات ناشی از زمین‌لرزه و دیگر مخاطرات تهدید کننده در ایران هموارتر گردد. با درود به روح از دست‌رفتگان این زمین‌لرزه و دیگر سوانح طبیعی در ایران و جهان.
