فریده خدادادی-بخشی از جمعیت جهان از کمبود آب آشامیدنی رنج می‏برد و یکی از گزینه‏های مطرح برای مقابله با این بحران، شیرین کردن آب دریاها و نمک‌زدایی آن‏هاست .

به گزارش جهان اقتصاد، مزیت دستگاه‏های آب‌شیرین‌کن برای جوامعی است که به آب بهداشتی و سالم دسترسی ندارند و ازاین دستگاه‏ها می‏توان در محل سواحل استفاده کرد به طوری که می‏توان گفت اغلب دستگاه‏های آب‌شیرین‌کن سطح دنیا درکشورهای خاورمیانه و اطراف خلیج فارس وجود دارد. در کشور ما نیز شهرهای ساحلی و شهرهای مناطق مرکزی برای تامین آب با مشکل مواجه هستند که پیرو این قضیه چندسالی است که مسئولین، انتقال آب از دریای خزر، دریای عمان یا خلیج فارس را مطرح می‏کنند، یعنی بیش از یک هزار کیلومتر لوله‌گذاری با هزینه‏های بسیار انجام می‏پذیرد تا آب به مقصد انتقال پیدا کند که دراین مقصد با ایجاد تصفیه خانه‏ها یا آب‌شیرین‌کن‏ها آب را بتوان شیرین کرد و در اختیار شهرها و مناطق ساحلی قرار داد تا آب شیرین مصرف کنند حال باید دید که با توجه به توضیحات ارایه شده احداث آب‌شیرین‌کن با هدف آبرسانی به مناطقی که درمجاورت آب سطحی شور دریاها و اقیانوس‏ها بسرمی‏برند، با این هزینه‏های بسیار، مقرون به صرفه است یا خیر؟ زیرا تخریب محیط زیست درقبال تشدید تغییرات اقلیم به هیچ عنوان قابل جبران نیست.

در این زمینه با علی قنادی اسلامی،کارشناس آب و انرژی به گفت‏‏وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‏‏خوانید:

**شیرین‌سازی آب دریا، آیا می‏تواند پلی برای عبور از بحران خشکسالی باشد؟!

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: تقریبا 60 درصد منابع آب شیرین جهان در10 کشور جهان قرار دارند و حدودا بیش از 80 کشور در دنیا با کمبود منابع آب شیرین مواجه هستند.

قنادی اسلامی گفت: در برخی کشورهای کم‌آب و دارای منابع مالی مناسب جهت جلوگیری از پیامدهای اجتماعی-اقتصادی ناشی از کم‌آبی، همچون مهاجرت‏های گسترده درون سرزمینی، از روش‏های غیرمتعارف منابع آبی(NCWS) استفاده می‏کنند.

وی بیان کرد: اصلی‌ترین روش غیرمتعارف منابع آبی، استفاده از آب دریا برای مقاصد آشامیدنی و صنایع است که در این روش اگر پیامدهای محیط زیستی ناشی از آن به درستی مورد ارزیابی و اجرا قرار نگیرد، می‏تواند عواقب جبران ناپذیری بر محیط‌زیست آن مناطق وارد سازد اما با اعمال تدابیر لازم در خصوص جلوگیری از پیامدهای زیست‌محیطی آن، می‏توان هم به تامین آب شیرین در مناطق کم آب دست یافت و هم در جهت حفظ توسعه پایدار گام برداشت.

کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: مطابق اعلام سایتintechopen میزان تجارت آب‌شیرین‌کن‏ها در دنیا در سال 2017 بالغ بر 15 میلیارد دلار بوده است.

**60 درصد کل آب‌شیرین‌کن‏ها در منطقه خاورمیانه

قنادی اسلامی بیان کرد: طبق برآوردها حدودا 60 درصد کل آب‌شیرین‌کن‏ها در منطقه خاورمیانه قرار دارند البته درکشورهایی همچون اسپانیا و یونان نیز استفاده می‏شود.

وی، یکی از دلایل استفاده وسیع از سامانه‏های آب‌شیرین‌کن‏ها در سه دهه اخیر به‌ویژه در منطقه خاورمیانه را  افزایش تقاضای بیشتر به آب شیرین، کاهش سرانه منابع آب تجدیدپذیر به دلیل افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی برشمرد.

وی گفت: از مشکلات آب‌شیرین‌کن‏ها، هزینه‏های بالای آن و نیز مشکلات زیست محیطی ناشی از دفع پساب شور آن است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: مقدار کل سرانه منابع آبی تجدیدپذیر از کمتر از 10متر مکعب برای کشور کویت، تا سرانه90 هزار مترمکعب برای کانادا و آیسلند متغیر است و برای 19کشور این مقدار سرانه کمتر از 500 مترمکعب و برای 29 کشور کمتر از 1000متر مکعب است به طوری که برخی از این کشورهای بسیار ضعیف از نقطه نظر منابع آبی، همچون بحرین، کویت، قطر، امارات و عربستان‌سعودی از آب‌شیرین‌کن برای تامین آب استفاده می‏کنند.(منبع فائو و بانک جهانی)

** سرانه آب تجدیدپذیر در ایران کمتر از 1400متر مکعب

قنادی اسلامی با بیان این‌که کشور ایران هم در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته و از کم‌آبی رنج می‏برد، گفت: مقدار سرانه آب تجدیدپذیر در کشور ما کمتر از 1400 متر مکعب بوده که به دلیل افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی در سال‏های آینده این عدد کمتر هم خواهد شد.

وی افزود: آب در سه بخش کشاورزی، شهری و صنعت استفاده می‏شود که سهم مصرف در بخش کشاورزی در کشور ما بسیار بالاتر از میزان آن در کشورهای توسعه‌یافته است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی، مهمترین دلیل بالا بودن سهم مصرف آب در بخش کشاورزی را به دلیل استراتژی اشتباه خودکفایی در این بخش، پایین بودن راندمان آبیاری و بهره‌وری آبی محصول، عدم استفاده از روش‏های نوین آبیاری و نیز نامناسب بودن الگوی کشت برشمرد و افزود: اگرچه میزان مصرف آب در بخش صنعت در مقایسه با مصرف آن در بخش کشاورزی پایین است، اما عدم الزام بسیاری از صنایع به کاهش مصرف در تجهیزات و نیز استفاده مجدد از پساب خود باعث افزایش مصرف می‏شود.

قنادی اسلامی یادآور شد: درصد استفاده از آب تجدیدپذیر درکشور ما مطابق آمارهای FAO، بسیار بالا بوده که در صورت ادامه این روند می‏تواند صدمات جبران ناپذیری به امنیت آبی کشور وارد سازد.

** استفاده از آب دریا و شیرین‌سازی یک انتخاب نیست

به عقیده وی، استفاده از آب دریا و شیرین‌سازی آن با هدف آشامیدن و نه کشاورزی، برای کشور ما یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است اما لازم است در کنار شیرین‌سازی آب دریا ، نسبت به مشکلات اشاره شده بالا در بخش‏های کشاورزی و صنعت نیز به صورت ویژه تمرکز کرد.

قنادی اسلامی عنوان کرد: آب‌شیرین‌کن‏ها تجهیزاتی برای حذف املاح آب شوردریا (یا اصطلاح عامیانه شیرین سازی) به کار می‏برند. تجهیزات آب‌شیرین‌کن‏ها عموما برای مناطقی که دسترسی به آب مناسب ندارند مورد استفاده قرارمی‏گیرد و لازم به یادآوری است، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به دلیل عدم دسترسی کافی به آب شیرین، از این تجهیزات گران قیمت برای اولین بار در 1951 (به روش‏های حرارتی- تبخیری) استفاده کردند.

وی افزود: در حال حاضر بالغ بر 65 درصد آب‌شیرین‌کن‏های دنیا از روش غشایی(RO) یا همان اسمز معکوس استفاده می‏کنند.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: آب‌شیرین‌کن‏های اسمز معکوس دارای پنج  بخش اصلی هستند که بخش‏های دوم، سوم و چهارم آن همگی بخش‏های فنی بوده که اثر مستقیمی می‏تواند روی کیفیت آب خروجی داشته باشد اما بخش اول در فرآیند اسمز معکوس مربوط به قسمت آبگیری از دریا  و بخش آخر هم مربوط به پساب خروجی آب شور سیستم است که هر دو از دغدغه‏های اصلی طراحان و نیز حامیان محیط زیستند.

قنادی اسلامی افزود: اثرات بخش‏های اول و آخر تاثیرات مستیقیمی روی محیط زیست داشته و در صورت عدم طراحی مناسب، می‏تواند در میان‌مدت و بلند‌مدت اثرات تخریبی بزرگی بر اکوسیستم منطقه ایجاد نماید. کشور ما از جنوب به دریای آزاد راه داشته و می‏توان از این نقطه قوت، با لحاظ کردن موارد زیست محیطی آن استفاده کرده و تهدید موجود از نقطه‌نظر تنش‏های کم آبی را به فرصت تبدیل کند.

** آب‌شیرین‌کن‏ها باید دارای توجیه اقتصادی باشند

وی عنوان کرد: آب‌شیرین‌کن‏ها به طور حتم از نظر میزان ظرفیت تولید باید دارای توجیه اقتصادی باشند البته اگر برای مقاصد آشامیدنی و شهری باشد دیگر نباید از خط‌کش اقتصادی صرفا برای ارزیابی طرح استفاده کرد.

این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: جهت جریان آب در خلیج فارس از شمال به سمت جنوب (خلاف جهت عقربه‏های ساعت) است اما شوربختانه میزان زمان اقامت یا سیکل چرخشی آب در خلیج فارس طبق برخی برآوردهای کارشناسان خارجی، بیش از پنج سال محاسبه شده است؛ به عبارت دیگر بیش از پنج سال زمان نیاز است تا آبی که از طریق دریای عمان و اقیانوس هند وارد خلیج فارس شده است، مجدد به دریای عمان و اقیانوس هند بازگردد و در طی این مدت احتمال بالا رفتن میزان غلظت مواد مختلف از جمله نمک یا آلودگی‏های نفتی بیش از حد طبیعی وجود دارد. این معضل برای خورهای حاشیه جنوبی کشور به مراتب شدیدتر بوده و زمان اقامت آب در آن‏ها بالا است و آبگیری از این خورها برای آب‌شیرین‌کن‏ها و برگشت مجدد آب شور به خور می‏تواند مشکلات زیست محیطی ایجاد نماید. (خور بخشی از خشکی است که آب دریا در آن پیشروی کرده است)

قنادی اسلامی اظهار کرد: کشور عربستان بیش از سیزده میلیون متر مکعب در روز با استفاده از سامانه‏های آب‌شیرین‌کن، از دریا آب قابل شرب تولید می‏کند در حالی که مصرف روزانه تهران حدود سه میلیون متر مکعب است.

** ایران موقعیت مناسب‏‌تری برای سامانه‏های آب‌شیرین‌کن دارد

وی عنوان کرد: با توجه به جهت چرخش آب در خلیج فارس، ایران موقعیت مناسب‏‌تری برای سامانه‏های آب‌شیرین‌کن دارد اما بهترین مکان استفاده از آب‌شیرین‌کن‏ها، در نواحی نزدیک به دریای آزاد همچون دریای عمان بوده تا اثرات زیست محیطی آن به حداقل برسد البته به صورت همزمان باید مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی و استفاده مجدد از پساب صنایع همراه با تغییر مسیر توسعه اقتصادی کشور از کشاورزی به بخش‏های خدمات و صنعت به صورت عملی در دستور کار قرار گیرد.

این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: با توجه به این که بشر نباید فعالیت‏هایی انجام دهد که باعث ایجاد اختلال در محیط زیست شود اما وقتی این دخل و تصرف در جهت تامین آب شرب و حفظ مستقیم بقا بشر باشد ایرادی ندارد. به طور مثال شیرین سازی آب دریا در راستای تامین آب شرب مردم به صورت مستقیم با اینکه خساراتی به دلیل ورود آب شور به دریا می‏تواند ایجاد کند اما انجام آن لازم است و این کار نباید برای مصرف کشاورزی صورت گیرد زیرا نه مقرون به‌صرفه بوده و هم این که از نظر زیست محیطی مردود است.