واکاوی «یک روی دیگر مذاکرات» در گفت‌وگوی جهان اقتصاد با محمود خاقانی

خبر پیشنهاد رئیس جمهوری فدراتیو روسیه به جمهوری اسلامی ایران در طول سفر ابراهیم رئیسی به مسکو درباره یک توافق موقتی مرتبط با احیای برجام را بسیاری از کارشناسان غیرمنتظره می دانند، درواقع چنانچه قبل از سفر ریاست جمهوری سیزدهم به مسکو چنین پیشنهادی در دستور کار ملاقات روسای جمهوری دوکشور قرار می گرفت به احتمال قوی این سفر انجام نمی شد و بنابراین، باید پذیرفت که  روسیه  با هماهنگی آمریکا و بدون اطلاع قبلی دولت سیزدهم پیشنهاد توافق موقتی را به رئیس جمهوری سیزدهم ارائه کرده است. سئوال این است که منظور از این توافق موقتی چیست؟ برای روسیه چه منافعی دارد؟ درهمین حال چین هم به احتمال قوی از این موضوع مطلع بوده است زیرا، هرگونه توافق یا عدم توافق درچارچوب برجام  برای چین منافعی دربرخواهد داشت و درهرحال مقامات ایرانی به‌طور رسمی پیشنهاد روسیه را رد کرده‌اند و خواهان یک توافق دائمی شده‌اند.

در همین زمینه، محمود خاقانی، کارشناس حوزه بین الملل انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد با اعلام مطلب فوق اظهار داشت:  به نظر می‌رسد کشورهای طرف گفتگو با ایران خواهان ایجاد وقفه در مذاکرات وین هستند تا نتیجه مذاکرات برای تنش زدائی بین روسیه، اروپا و آمریکا مرتبط با اوکراین و اروپای شرقی و مذاکرات بین آمریکا و چین مرتبط با کره شمالی و تایوان معلوم شود.

وی تصریح کرد: درهرحال به اعتقاد برخی از صاحب نظران نگاه ایران به شرق (چین و روسیه) و رفاقت چین و روسیه با ایران براساس یک ضرب المثل قدیمی است که می گوید دشمن دشمن من دوست من است. اما، برای روسیه و چین تداوم دشمنی ایران با غرب منافعی دارد. درواقع  تداوم تحریم‌ها علیه ایران سود کلانی تا کنون نصیب چین و روسیه کرده است. کاسبان تحریم درایران نیز با آنها همراه هستند.

**چرا به نفع روسیه و چین است که ایران از بازار نفت و گاز همچنان بیرون باشد؟

وی بیان کرد: شواهد و قرائن نشان می دهد درطول حدود دوسال اخیر شاید به دلیل توافقی پنهانی بین  آمریکا و چین از سوی آمریکا علیه شرکت های چینی  وارد کننده نفت خام ایران اقدام و عملی صورت نگرفته است و اخیرا چین به طور رسمی میزان واردات نفت خام از ایران را آشکار کرد.

وی افزود: اگرچه قیمت نفت خام ایران که گفته می شود چین بسیارارزان از ایران می خرد همچنان محرمانه مانده است و روسیه هم از تداوم تحریم های نفتی و گازطبیعی علیه ایران بهره قابل توجهی برده و می برد اما درواقع بیرون ماندن ایران از بازار جهانی نفت خام و گاز طبیعی تا کنون به نفع روسیه به عنوان یک تولید کننده و صادر کننده نفت خام و گاز طبیعی بوده است. چگونه ؟

به گفنه خاقانی، روسیه درتفاهم با آل سعود حاکم در عربستان درحال حاضر حرف اول را در توافقات اوپک و غیراوپکی‌ها مشهور به اوپک پلاس می زند و  پس از شیوع بیماری کرونا در اواخر سال 2019 و کاهش قیمت ها درسطح غیرقابل انتظار در آوریل سال 2020 که در بازار نفت خام دبیلیو تی آی نیویورک تا منهای حدود چهل دلار در هربشکه  سقوط کرد، مسکو و ریاض با بهره برداری از تحریم ها علیه صنعت نفت و گاز (انرژی) ایران در بازارهای بین المللی نفت خام میدان داری کرده اند و جای خالی  نفت ایران در بازار را بطور مشترک گرفتند.

**افزایش تولید نفت خام  اوپک پلاس

وی با اشاره به اینکه همکاری ریاض و مسکو دراین زمینه هنوزهم تداوم داردگفت: کشورهای عضو اوپک (بدون درنظر گرفتن ایران که تحت تحریم ها قرار دارد) سعی دارند سهمیه تولیدشان را براساس توافقی که دراجلاس نوزدهم وزرای اوپک پلاس به عمل آمده افزایش دهند، درهمین حال تردیدهای بسیاری مطرح است که تا چه میزان حجم عرضه نفت خام به بازارهای بین المللی توسعه خواهد یافت و کاهش یا افزایش عرضه نفت خام به بازار چگونه قیمت ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

**نقش روسیه در بازار نفت

 وی با بیان اینکه روسیه براساس توافق اوپک پلاس در صدد افزایش حجم تولید وعرضه به بازار نفت خام است تصریح کرد: اما، سوالی که دربازار نفت مطرح شده روی یک واقعیت مهم متمرکز گردیده است  که آیا روسیه اصلا توان افزایش ظرفیت تولید نفت خام را دارد یا نه ؟ درماه دسامبرسال2021 میلادی براساس آمار وزارت انرژی روسیه شرکت های نفتی روسی بطور میانگین روزانه حدود بیش از ده میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی تولید و به بازار عرضه کردند. این رقم تا حدودی کمتر از رقم 10میلیون و 96 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی بود که درماه نوامبر2021 روسیه تولید و به بازار عرضه کرد. درحالیکه درمقام مقایسه با سال 2020 درهمین ماه‌ها حدود هشت و چهار دهم درصد روسیه بیشتر نفت و میعانات گازی تولید و به بازار عرضه کرده است.

خاقانی بیان کرد: آمار دولت روسیه نشان می‌دهد که درسال 2021 میلادی بطور میانگین روسیه کمی بیشتر از ده میلیون  بشکه نفت خام و میعانات گازی در روز تولید و به بازار عرضه کرده است که بیشتر از حدود دو درصد درمقام مقایسه با سال 2020 میلادی است.

وی عنوان کرد: به گزارش برخی از رسانه های تخصصی نفتی از جمله اویل پرایس دات کام انتظار می‌رود درسال جاری 2022 میلادی  میزان عرضه حجم تولید نفتت خام و  میعانات گازی  به بازار توسط شرکت های روسی توسعه یابد و وزارت انرژی روسیه پیش بینی کرده است که حجم تولید نفت خام بین 10میلیون و 840 هزار بشکه تا کمی بیش از 11میلیون بشکه در روز افزایش داشته باشد.

وی در ادامه افزود: بدیهی است درصورت تحقق این پیش بینی میزان تولید و عرضه نفت خام روسیه بین سه درصد تا پنج درصد در سال جاری 2022 میلادی  بیشتر از سال 2020 میلادی خواهد بود.

**تداوم تحریم ها به نفع کیست

وی اظهار داشت: خبرپیشنهاد روسیه برای یک توافق موقتی درمذاکرات برجام این نظریه را مطرح کرده است که هردو چین و روسیه که درحال حاضر سعی دارند اختلافات شان با اروپا و آمریکا مرتبط با مسائل کره شمالی، اوکراین و غیره را به صورت مسالمت آمیز و به منظور تنش زدائی حل وفصل کنند، سعی دارند از یک فرصت موقتی بهره برداری کرده و دراقتصاد کلان و سیاست کلان ایران حضور جدی‌تر و قدرتمندتری داشته باشند.

وی با بیان اینکه بدیهی است دراین راستا ورود به صنعت نفت وگاز و بطور کلی صنعت انرژی ایران برای چین و روسیه از اهمیت به‌سزائی برخورداراست عنوان کرد: زیرا، چین به عنوان بزرگترین وارد کننده نفت خام و گاز طبیعی تلاش می کند با دسترسی و تسلط مستقیم برمنابع نفت و گاز کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت و گاز از تامین امنیت انرژی مورد نیاز چین اطمینان لازم و کافی را داشته باشد.

کارشناس حوزه انرژی معتقد است درهمین حال روسیه علاوه براین که سعی دارد بررقبا مسلط باشد با مشکل جدید کاهش توان افزایش ظرفیت نفت خام مواجه است و دسترسی و تسلط به منابع نفت و گاز کشورهای دیگر برای روسیه هم حائز اهمیت است.

**ادعای روسیه برتوان افزایش ظرفیت تولید نفت خام

وی با اشاره به اینکه معاون نخست وزیر روسیه آقای الکساندر نواک در ماه اکتبر سال گذشته میلادی گفت که درروسیه هنوز امکان افزایش قابل توجه ظرفیت تولید نفت خام وجود دارد گفت: آقای نواک که معمولا از طرف مسکو با اوپک مذاکره می کند گفته است که روسیه توان بالابردن ظرفیت تولید نفت خام تا سطح روزانه یازده میلیون بشکه را دارد. اما، موسسات تخصصی مشاوره‌ای نظیر موسسه Rystad Energy به گزارش اویل پرایس دات کام معتقدند که توان افزایش ظرفیت تولید در روسیه رو به کاهش دارد.

وی تصریح کرد: درگزارشی که موسسه یاد شده در ماه اگوست 2021 منتشر کرد پیش بینی شده است که تولید نفت خام و میعانات گازی در روسیه درماه جولای 2022 به یک رکورد تازه خواهد رسید و سومین تولید کننده نفت خام در جهان روزانه 11میلیون و 600هزار بشکه نفت خام درمقام مقایسه با ماه مشابه در سال 2021 یعنی حدود 11 درصد بیشتر تولید خواهد کرد و افزایش تولید ادامه خواهد یافت تا اینکه در اواسط سال آتی 2023 به روزانه 12میلیون و 200هزار بشکه خواهد رسید.

خاقانی اظهار داشت: با وجود اینکه این‌گونه پیش بینی‌ها اویل پرایس دات کام در گزارش اخیر خود متذکر شده شواهد حاکی از آن است که روسیه ممکن است با سختی بتواند نفت خام در سطح حجمی که پیش بینی کرده است را تولید کند و براساس توافق اجلاس نوزدهم اوپک با غیر اوپکی‌ها (اوپک پلاس) درماه جولای 2021 روسیه قرار است که تا ماه آوریل 2022،  11میلیون بشکه نفت خام در روز تولید کند.

وی با اشاره به اینکه درماه می 2022 سهمیه روسیه به رقم 11میلیون و 500هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت عنوان کرد: موسسه پلاتس در ماه دسامبر 2021 آنطور که اویل پاریس دات کام گزارش کرده روسیه می تواند سهمیه تعیین شده در توافق اوپک پلاس را تولید کند و درهمین حال مسائل مختلفی را باید مدنظر قرار داد که ممکن است برنامه‌های افزایش ظرفیت تولید نفت خام روسیه را تحت تاثیرقراربدهد.

وی عنوان کرد: اویل پرایس دات کام درگزارش اخیری که منتشر کرده نوشته است یکی از خطراتی که برنامه‌های افزایش ظرفیت تولید نفت خام روسیه را به طور جدی مورد توجه قرار می دهد سرمای شدید است که تداوم عملیات در بخش صنعت نفت وگاز روسیه را تهدید می کند و درحال حاضر سرمای شدید و درجه حرارت زیر صفر در روسیه موجب توقف تولید در برخی چاه‌های نفت و کاهش جریان نفت در خطوط لوله شده است.

به گفته خاقانی کارشناسان آنطور که اویل پرایس دات کام نوشته است انتظار دارند سرمای شدید در روسیه میزان حجم تولید نفت خام و میعانات گازی در ماه ژانویه 2022 را تحت تاثیر قرار بدهد و بنابراین ، انتظار می‌رود مطلبی که آقای نواک معاون نخست وزیر روسیه در مقاله ای که خبرگزاری روسی تاس آن را منتشر کرد و مدعی شد میزان حجم تولید نفت خام و میعانات گازی به سطح 10میلیون و 100هزار بشکه درروز درماه ژانویه خواهد رسید، نرسد.

وی افزود: همین موضوع موجب شده است شایعاتی دربازار مطرح باشد، مبنی براینکه روسیه نمی تواند میزان حجم عرضه نفت خام به بازار درماه ژانویه 2022  درسطحی که دراجلاس اخیر اوپک پلاس توافق شد (10میلیون و 122هزار بشکه درروز) را به بازار عرضه کند.

وی با بیان اینکه علاوه برآن افزایش سطح همه گیری ویروس کرونا در روسیه هم موجب نگرانی شده است بیان کرد: درحال حاضر از نظر میزان مبتلا درجهان روسیه درردیف ششم قرار دارد و از نظر میزان آمار مرگ‌ومیر در ردیف چهارم است و بنابراین، ویروس کرونا هم ممکن است موجب شود تا پیش بینی‌های آقای نواک معاون نخست وزیر روسیه تحقق پیدا نکنند.

این کارشناس حوزه انرژی می گوید: از سوی دیگر بحران اوکراین و احتمال افزایش تحریم های آمریکا و اروپا هم ممکن است موجب تاخیر در برنامه های افزایش ظرفیت تولید نفت خام روسیه بشوند. اویل پرایس دات کام نوشته است تحریم‌ها ممکن است دسترسی روسیه به سرمایه گذاری های جدید و تکنولوژی بروز برای صنعت نفت و گاز را بسیار محدود و افزایش ظرفیت تولید نفت خام روسیه را تحت الشعاع قرار بدهد.

به گفته وی درهمین حال کارشناسان معتقدند که سرمایه‌گذاری‌های اخیر برای توسعه منابع جدید مشهور به Greenfield و منابعی که از قبل درحال تولید بودند مشهور به Brownfield برای افزایش ظرفیت تولید نفت خام روسیه کافی به‌نظر نمی رسند زیرا، این نگرانی وجود دارد که میزان کاهش سطح  تولید از بسیاری از چاه های نفت قدیمی به مراتب بیشتر از میزان حجم نفت خامی است که از چاه‌های جدید به ویژه در سیبری تولید می شوند.

وی افزود: به همین دلیل تحلیل گران به این نتیجه رسیده اند که چنانچه روسیه نتواند تا ماه می سال جاری مسیحی (2022) میزان حجم تولید و عرضه نفت خام به بازار را تا سطح یازده ونیم میلیون بشکه در روز برساند، بازار جهانی ممکن است در برابر افزایش تقاضا با کاهش عرضه نفت خام روبرو شود.

خاقانی عنوان کرد: بنابراین، قیمت نفت خام همچنان بالا خواهد ماند و ممکن است به رقم‌های بالاتری هم برسد که تاثیر مستقیم در اقتصاد کشورهای مصرف کننده عمده نظیر چین، اروپا و حتی آمریکا خواهد داشت و به این معنی که نرخ تورم دراکثر کشورها در دورانی که انتظار می‌رود دوران پساکرونا باشد به رقم‌هایی خواهد رسید که مشکلات سیاسی و اجتماعی وسیعی را دامن خواهد زد.

وی بیان کرد: نتیجه گیری اینکه تداوم تحریم‌های صنعت نفت و گاز و به طورکلی صنعت انرژی درایران موجب خواهد شد که چین همچنان نفت ارزان برای اقتصاد کلان خود را از ایران خریداری کند درحالی‌که قیمت‌ها در بازارهای بین المللی روبه افزایش دارند وروسیه هم با بیرون ماندن ایران از بازار نفت و گاز می تواند غرب را از افزایش بهای گاز طبیعی و نفت خام و درنتیجه نرخ تورم نگران کند تا با روسیه به توافق  برای تنش زدائی دراروپا برسند.

وی در پایان اظهار داشت: به همین دلیل یک توافق موقتی درچارچوب برجام با ایران می تواند جلوی هرگونه سرمایه گذاری میان مدت و بلند مدت درصنعت نفت و گاز و به طورکلی انرژی ایران را بگیرد و روسیه و عربستان همچنان تصمیم ساز و تصمیم گیر در بازار بین المللی انرژی ایفای نقش کنند.