مهدی نظیفی-تحلیل‌گر اقتصادی

آخرین گزارش رسمی مرکز آمار در آبان‌ماه نشان داد که از 53 کالای مورد بررسی،41کالا شامل: گوجه فرنگی با ۳۳.۵ درصد، فلفل دلمه با ۱۶ درصد، رب گوجه فرنگی با ۱۴درصد، سیب زمینی، گوشت مرغ، ماهی قزل‌آلا و برنج ایرانی با متوسط افزایش ۱۰درصد به همراه سایر ۵۳ کالای دیگر، نسبت به ماه قبل افزایش قیمت داشته، هندوانه، هویج، هلو و خربزه در صدر افزایش قیمت نسبت به آبان ماه سال گذشته قرار داشتند.

عدم صرفه اقتصادی تولید، زیرساخت‌‌های نامناسب، ناپایداری عرضه کالا به بازار و فصلی بودن کالاها از دلایل اصلی این افزایشها هستند. از سوی دیگر دارایی‌نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان گفت:«میزان عرضه صیفی‌جات در میادین افزایش یافته اما از سوی دیگر تقاضا نیز کاهش یافته، کاهش قدرت خرید مردم،50 درصد مصرف میوه را در کشور کاهش داده است». این روند افزایش قیمت‌ها در آذرماه هم ادامه پیدا کرده ولی احمدی، رئیس اتحادیه آجیل و خشکبار تهران می‌گوید: «به‌رغم کاهش۶۰ درصدی تولید آجیل و خشکبار نسبت به سال گذشته، شاهد افزایش نرخ در بازار و کاهش قدرت خرید مردم هستیم.» قیمت آجیل ظرف یکسال گذشته ۷۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش یافته به طوری که کسی توان خرید ندارد. هر کیلو آجیل شب یلدا «بدون باسلوق بین ۱۸۰ تا ۲۷۵ هزار تومان» و «با باسلوق بین۱۵۰تا ۲۵۰ هزار تومان» است. و احمدی، رییس اتحادیه آجیل و خشکبار می‌گوید:«جیب مردم کوچک شده، تمایلی برای خرید آجیل و خشکبار از خود نشان ندادند. امسال خرید مردم نسبت به سال گذشته یک چهارم شده است.» یادآوری می‌کنیم این افزایش قیمتها به کشاورزان و دامداران ارتباطی ندارد چون آنها به‌دلیل نبود نقدینگی و عدم حمایت‌های دولتی مجبور بودند محصولات تولیدی خود را به ارزان‌ترین قیمت ممکن به واسطه‌ها بفروشند. واقعیت این است که روند افزایش قیمتها در سالهای قبل وجود داشته و واسطه‌ها هم به این گرانی‌ها در مقاطع مختلف به بهانه‌های مختلف دامن زده‌اند ولی جالب این است که به‌دلیل عدم نظارت سازمانهای دولتی همچنین عدم اخذ مالیات از سودجویان، دامنه نابسامانی‌های اقلام مورد نیاز مردم روزبه‌روز گسترش بیشتری پیدا کرده و به مردم فشار وارد می‌کند. دلالان هم روزبه‌روز دامنه فعالیت خود را گسترده می‌کنند تا جائی‌که همراه با سهل‌انگاری مسئولان دولتی، یاوری عضو هیئت مدیره اتحادیه بارفروشان برای توجیه می‌گوید:«دلالان همکاران صنفی ما هستند. دلال به معنی دلالت‌کننده است. دلالان کار مغازه‌دار را راحت می‌کند تا مغازه‌دار به مشکل طرح ترافیک نخورد». این‌گونه این سیکل معیوب به‌دلیل عدم توجه دولتمردان ادامه دارد به‌طوریکه در شب یلدای امسال با افسارگسیختگی قیمتها، مردم گرانترین شب یلدائی تاریخ کشور را گذراندند تا رکورد جدیدی در ناکارآمدی دولتی در کارنامه دولتمردان ما ثبت شود. ظاهرا دولتی‌ها فراموش کرده‌اند که طبق گزارش‌های رسمی سال‌های جنگ، خانوار‌ ایرانی به‌طور متوسط سالانه 122 کیلو گوشت قرمز مصرف می‌کردند که اکنون به 6 کیلو در سال رسیده و حداقل دستمزد کارگران در ابتدای انقلاب معادل160 کیلو گوشت قرمز بود. وقوع این فاجعه که آثار آن در تغذیه ناکافی جوانان کشور به‌راحتی قابل مشاهده است ناشی از سهل‌انگاری بعضی و بی‌توجهی طولانی مدیران دولتها بوده که در تسلط گروههای ثروت و قدرت یعنی بهره‌مندان از رانتهای کشور، بوده‌اند و با ادامه سیاست‌های اشتباه تورم‌زا، اقتصاد کشور را تا مرز فروپاشی بردند و عمده بخشهای تولید صنعتی و کشاورزی را نابود کردند. اگر منابع حذف ارز ترجیحی که تاکنون صرف بهبود قدرت خرید مردم نشده،  بازهم ادامه پیدا کند کشور را به مرزهای فروپاشی اقتصادی و اجتماعی خواهد برد. کودکان کار، پشت بام فروشی، رواج «ماشین‌خوابی برای فروش جای پارک... فقط ظاهر ماجرا را آشکار می‌کند. پریشانی احوالی عمومی، ناهنجاریهای وسیع اجتماعی، افزایش عمومی جرم و سرقت و اینکه هر مشکل صنفی یا... به‌دلیل انباشت مطالبات حل نشده، بلافاصله جمعیتی آماده برای تجمع و اعتراض را در همه شهرها حتی روستاها و معادن در دل کوهها پیدا می‌کند آیا برای مسئولان و تیم اقتصادی دولت هشدارهای لازم را نمی‌دهد که برای رفع این نابرابریها، تبعیضات یا تامین حداقلهای معیشت مردم اقدامی بکنند؟   

بودجه1401 می‌تواند زمان خوبی برای طرح واقعی مشکلات و راه‌حل‌ها باشد. این فرصت را دولتی‌ها از دست دادند. نمایندگان مجلس که تا پیش از این در شعار دادن پیشرو بودند اکنون این فرصت را از دست ندهند و ضمن اصلاحات ساختاری در بودجه، از بین بردن زمینه ایجاد رانتها، کوتاه کردن دست گروههای مافیائی قدرت و ثروت از منابع کشور، افزایش مالیات ثروتمندان و از سوی دیگر به‌جای افزایش یارانه‌های تورم‌زا، برای تقویت قدرت خرید عموم مردم از روش کاهش مالیات اقشار کم درآمد و افزایش حداقل حقوق کارمندان دولت و کارگران با هدف تامین قدرت خرید عمومی و رونق بخشی به بخشهای تولید صنعتی و کشاورزی، رهائی بازارها از وضعیت شکننده رکود، قدمهای اساسی بردارند. بودجه 1401 با وجود برداشت بیشتر از ذخیره ارزی و حذف ارز ترجیحی در برآورد خوشبینانه هم کسری بودجه بالائی خواهد داشت که باعث نرخ تورم بالاتر از امسال و رکوردهای جدید قیمتها به‌ویژه در کالاهای اساسی مانند مرغ 80 هزارتومانی و تخم مرغ 100 هزارتومانی خواهد شد که زمینه را برای مشاهده رکوردهای جدیدی از تجمعات و اعتراضها آماده خواهد کرد. بدیهی است که اگر در گذشته، روشهای اشتباهی مانند استقراض از سیستم بانکی به‌جای استقراض از بانک مرکزی، افزایش نقدینگی را با تاخیر روبرو کرد یا استفاده از نظامیان در راس مقامات ارشد دولتی و به‌کارگیری نیروهای نظامی برای رفع بحرانهای اجتماعی کارساز شد اکنون با اوجگیری اعتراضات، این ابزارها کارائی قبلی خود را از دست خواهند داد. پس دولتمردان باید به فکر رفع مشکلات مردم باشند و نگذارند خزان مشکلات مردم به زمستان سخت گذر کند. 

از شعر مولانا یادی کنیم:

چشم کوران، آن خسارت را بدید / گوش کران، آن حکایت را شنید

خفته بودستید، تا اکنون شما  /  که کنون، جامه دریدیت از عزا

پس عزا، بر خود کنید، ای خفتگان  /  زانک، بد مرگیست، این خواب گران