مهدی نظیفی - تحلیل‌گر اقتصاد

جهش‌های اقتصادی کشورها، عمدتا حاصل تمرکز بر موضوع تولید و افزایش بهره‌وری بنگاه‌ها بوده ‌است. با توجه به نمونه‌هایی مانند چین که با اصلاحات ساختاری اقتصادی، تمرکز بر تولید و افزایش بهره‌وری بنگاه‌های خود توانست از سال ۱۹۸۰ تاکنون به طور متوسط، به رشد ۱۰ درصدی در اقتصاد برسد و در لیست اول اقتصادهای پرشتاب در حال رشد قرار گرفت. هند هم از سال ۱۹۹۱ با آغاز نمودن اصلاحات ساختاری در اقتصاد، باعث افزایش‌ فضای تولید و خدمات متنوع و رشد قابل‌توجه اقتصادی این کشور شد.

در ایران موانع متعددی از رونق تولید جلوگیری می‌کند که برای رفع آنها باید با استفاده از ظرفیتهای فعلی قانون تجارت، از تولید نوآورانه و مشارکت همه افراد کشور در امر تولید، با تحریک جامعه برای کارآفرینی، تقویت تعاونی‌های کارآفرینان به‌همراه نوآوران علمی و تجربی به‌ویژه در بنگاه‌های کوچک و متوسط، تشویق‌ها و تسهیلات برای کاربرد بیشتر دانش روزدر فعالیت بنگاهها استفاده و موجبات رونق بازارها و تولید کالا و خدمات متنوع شد همچنین با تقویت ساختارهای نظام مالکیت فکری، تامین آسان منابع مالی، معافیتهای محدود مالیاتی با هدف تقویت همه استارت‌آپ‌ها چه کوچک و چه بزرگ را در پیش گرفت تا اجرای جدی این سیاستها موجب تشویق کارآفرینان به نوآوری، خلق ایده‌های جدید و کارآفرینی و اشتغال شود.

این روش‌ها می‌تواند زمینه مشارکت آحاد جامعه را در اقتصاد فراهم کند ونتایج آن همانا رشد اقتصادی و افزایش رفاه عمومی در جامعه است. لازم به یادآوریست که ناآگاه بودن عمدی یا غیرعمدی دولتمردان اقتصاددان کشور از فاجعه‌ای که بر اقتصاد دراین سرزمین می‌گذرد و بدتر از آن، افتخار به ناآگاه بودن، هم غیرقابل توجیه هم گناه بزرگی برای آنهاست.

هرچند که به‌عنوان کارمند و حقوق بگیر دولت بودن بخواهند گناه خود را توجیه کنند. در کشوری که علم اقتصاد در آن غالبا مورد قبول دولت‌های مستقر نیست، کسانی که علم اقتصاد می‌دانند و از تجربیات موفق کشورهای دیگر آگاه هستند، حداقل کاری که می‌توانند بکنند این است که نتایج دانش و تجربه خود را بیان کنند تا بهانه‌ای برای کسی، برای آگاه نبودن یا دسترسی نداشتن به روشهای علمی رفع مشکلات اقتصادی کشور باقی نماند.

مسعود نیلی، مشاورسابق رئیس جمهور روحانی، در نشست گروهی اقتصاددانان با رئیس جمهورمنتخب گفت:«تامین مالی، تامین انرژی، تامین خدمات عمومی، تامین بودجه عمومی، تامین خدمات اجتماعی، نظام مبادله با دنیا، ۶ مشکل اولویت‌دار کشور است و کارکردهای این زنجیره در حال حاضر به طور کامل مختل است. اقتصاد ایران در آستانه وقوع یک شرایط تورمی شدید غیرقابل کنترل است». از سوی دیگر خوانساری نایب رییس اتاق ایران هم درمطلبی هشدارآمیز نوشت:«طبق آمار بانک مرکزی میزان نقدینگی از ۳۷۰۰ هزار میلیارد عبور کرده و نسبت به دوسال پیش ۲برابر شده. اگرچه طی ماه‌های گذشته نسبت به عواقب افزایش نقدینگی براقتصاد و تورم هشدار داده شده اما دریغ. با این روند در ماه‌های آینده دولت با تورمی رو به رو خواهد شد که هیچ‌گاه درکشور تجربه نشده است». آمار تکان‌دهنده و نگران‌کننده از ولنگاری در چاپ پول در بهار ۱۴۰۰ و استقراض جدید دولت از بانک مرکزی، به همراه اخبار مربوط به پیشرفت‌های ایران در زمینه‌ هسته‌ای، احیای برجام را در مذاکرات وین پیچیده‌‌تر کرده همچنین باعث تقویت انتظارات تورمی در بازار شده است. هرچند بانک مرکزی تلاش دارد تا پایان دولت دوازدهم، قیمت دلار را در مرز روانی 25 هزار تومان نگه دارد ولی نرخ سود بین بانکی که حدود ۱۰ روز پیش به کمتر از ۱۸ درصد رسید بعد از حدود یک سال بار دیگر به بالای ۱۸ درصد بازگشته که نشان از پایان منابع مالی دولت دارد. این نرخ در آبان‌ماه گذشته به ۲۳ درصد رسیده بود.

از سوی دیگر براساس گزارشات مرکز آمار ایران 89 درصد از فقرای ایران شامل ۵۹ درصد شاغلانی هستند که عمدتا در مشاغل غیررسمی کار می‌کنند و درآمدشان برای تامین گذران حداقل زندگی کافی نیست؛۳۰درصد باقی فقرا بازنشسته‌هایی هستند که مستمریشان برای تامین حداقل زندگی کافی نیست. بسیاری از مردم با اینکه کار می‌کنند و شاغلند یا قبلا شاغل بودند، اکنون فقیرند و از عهده تامین حداقل هزینه‌های زندگی‌شان برنمی‌آیند. اکنون به این آمارها، باید موارد زیر را هم اضافه نمود. جمعیت بخشهایی از کشور که با خسارات مالی وارده به زمینهایشان و تلفات انسانی بر اثر جاری شدن سیل روبرویند همچنین خسارات خشکسالی و بی‌آبی در جلگه حاصلخیز خوزستان که دارای رودخانه‌های پرآب فراوان در هر گوشه آن است و در بلوچستان و استانهای جنوبی که باعث آوارگی و بیکاری مردم در آن نواحی شده است. نماینده آبادان گفت:«خوزستان در حال نابود شدن است. در گزارش‌های مربوط به قطعی برق، تقصیر را به گردن طبیعت، بارش کم و گرمای زیاد انداختید. از بی‌مدیریتی و بی‌توجهی خودتان حرف بزنید بترسید که آه مادران دلشکسته خوزستان دامنتان را بگیرد. مردم خوزستان در گرمای ۵۰ درجه، از نفت، گاز و خرما و نخل‌ها مراقبت کردند اما حالا شاهد نخل‌های زنده به گور شده هستیم». بخش زیادی از این مصیبتها حاصل نگاه نهایت غیرعلمی ساده‌انگارانه دولتی در حل مسائل کشور است. نتایج سرمایه‌گذاری‌های کارشناسی نشده در سدسازی‌های بی رویه همچنین در صنعت فولاد کشور که بعنوان الگوی موفق توسعه‌ در ایران معرفی می‌شد اکنون در بی‌سابقه‌ترین خشکسالی‌ها در50 سال اخیر، تغییرات شدید اقلیمی، بی‌آبی دشتهای اطراف اصفهان آشکار شده و به معضل غیر‌قابل حل دولت تبدیل گردیده، در خوزستان به شکل بی‌آبی شدید آشکار می‌شود که قربانیان آن نخلستانها، گاومیشها ومردم هستند که شغل، منبع درآمد و زندگی آنها را از بین برده چون در خوزستان اگر نخلستان بخشکد یا گاومیش‌شان بمیرد نان‌آور خانه‌شان مرده است.

از سوی دیگر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس گفت:«تورم افسارگسیخته و فساد اقتصادی ناشی از آن، کمر مردم را شکسته و قطعی مکرر برق، آب و مسئله خشکسالی مردم را به ستوه آورده است. ما مجلسی‌ها اما هر روز برنامه‌های غیر ضروری را در دستور قرار می‌دهیم و به دولت و وزراء صرفا تذکر می‌دهیم».  حسینی، وزیر اسبق اقتصاد و عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفت: «در ماه‌های آینده شاهد تورم‌های بالایی در اقتصاد ایران خواهیم بود، از سال ۹۳ تاکنون هیچ سالی نبوده که نرخ تورم کمتر از ۲۲ درصد بوده باشد.  از آبان ۹۹ تاکنون تورم نقطه به نقطه همواره بالای ۵۰ درصد بوده است». نباید تردید داشته باشیم که حدود 400هزار میلیارد تومان کسری بودجه امسال دولت، حداقل تورم 60 الی 70 درصدی، موج گرانی‌های جدید و سپس بحران‌های جدید اقتصادی و اجتماعی را در پیش خواهد داشت.

همچنین به دنبال کاهش ۹۰ درصدی برق کارخانجات، قیمت سیمان در تهران به پاکتی ۷۰هزار تومان و در برخی شهرستانها به ۱۰۰هزار تومان رسیده و سازندگان می‌گویند در حال حاضر بسیاری از کارگاه‌های ساختمانی تعطیل شده‌اند. این شرایط بزودی خود را به شکل تشدید بیکاری در ساخت‌وساز مسکن و سایر پروژه‌ها همچنین آغاز افزایشهای جدید قیمتهای مسکن آشکار خواهد کرد. درحالی که دولت بیش از 30 هزار میلیارد تومان به نیروگاههای خصوصی بدهکار است و تاخیر در پرداخت مطالبات، ادامه فعالیت آنها را هر روز بیشتر از روز قبل تهدید می‌کند؛ علی‌آبادی مدیرعامل مپنا گفت:«مشغول ساخت نیروگاه خورشیدی در افغانستان هستیم. به دنبال ایجاد ایستگاه‌های شارژ خودرو در کشور هستیم تا اگر مردم خودروی برقی می‌خرند به دلیل کمبود منبع تغذیه کننده در راه نمانند». ستاری معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوری هم گفت:«موفق به کسب تابعیت ایرانی برای برخی از نخبگان خارجی از عراق، افغانستان، سوریه، اسپانیا و دیگر کشورها شدیم. در سال قبل نیز بورسی به 100 نفر اول کنکور افغانستان ارائه شد که به شکل جالبی 70  نفر اول آنها به ایران آمدند». یعنی ذهن مدیران ارشد از درک مشکلات و اولویتهای اساسی کشور اینقدر دور شده است.

از شعر سعدی یاد می‌کنیم:

من از بینوایی، نیم روی‌زرد  /  غم بینوایان، رخم زرد کرد

نخواهد که بیند خردمند، ریش  /  نه بر عضو مردم، نه بر عضو خویش