نیره میرنبوی- کارشناس ارشد انرژی

ویژه //: افزایش مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در سراسر جهان از علل مستقیم گرم شدن کره زمین و پیامدهای نگران کننده آن است. ایران باید خود را در خط مقدم مقابله با تغییرات آب و هوا و فن آوری های در حال توسعه در منطقه قرار داده و انرژی پاک تر و پایدارتری را برای ارائه در فردا تضمین دهد.

کشورمان میتواند ، با اتخاذ چندین رویکرد تعاملی و اختصاصی، در امر توسعه انرژیهای پاک ، گام بردارد . این رویکردها با توجه به این که ایران در خط مقدم مقابله با تغییرات آب و هوایی قرار دارد ، می‌تواند در قالب مبارزه فعالانه با تغییرات آب و هوایی با ترویج منابع انرژی تجدید پذیر و بهره وری انرژی؛ و همچنین ایجاد رقابت جهت بهبود بهره وری از شبکه انرژی با ایجاد یک بازار داخلی واقعی رقابتی انرژی؛ مورد تاکید قرار بگیرد.

طرح پیشنهادی ذیل در چندین محور ارائه گردیده است.

الف ) انرژی برای رشد اشتغالزائی: بازار انرژی داخلی

بسیاری از بازارهای انرژی ملی هنوز تحت سلطه چند شرکت خاص است. این یک بازتاب ملی بد برای مصرف کنندگان است چرا که سبب ایجاد زیرساخت های غیررقابتی خواهد شد.

مثلاً در خصوص فرآورده‌های نفتی، وزیر نفت در روز 21 اسفند 1393 تاکید کرد که بهتر است رابطه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با نظام تامین سوخت تا مخازن اصلی باقی بماند و روندهای بعدی توزیع سوخت به بخش خصوصی واگذار شود.

به هر تقدیر باز کردن این بازار، منجر به رقابت بین شرکت ها و بهبود رقابت در عرضه انرژی در سطح کشور خواهد شد. به منظور ایجاد یک بازار انرژی داخلی، حوزه های اصلی زیر نیاز به توجه خاص دارند:

1.            یک شبکه منسجم انرژی تجدیدپذیر با قواعد و استانداردهای مشترک مورد نیاز است تا تامین کنندگان به طور هماهنگ دسترسی به شبکه داشته باشند. این قوانین مشترک خواهد شد تا به همکاری با اپراتورهای شبکه کشیده شود.

2.            اولویت طرحی برای تحریک سرمایه گذاری دربخش زیرساخت ها، ایجاد ارتباط بین سرمایه گذاران مایل به فعالیت در این بخش تجدیدپذیر، که اکثریت آنها با هم در ارتباط نیستند.

از جمله این طرحها می توان به تجدیدنظر در قیمت خرید تضمینی برق تجدیدپذیر و نیز تعامل با شهرداریها در خصوص جمع آوری زباله های شهری، پرداخت gate fee و نیز تعامل با سازمان حفاظت محیط زیست و تدوین استانداردهای زیست محیطی مربوط به استفاده از سیستمهای تبدیل زباله به انرژی ( نظیر زباله سوزها و ...) اشاره کرد.

استانداردهای مربوط به آلاینده های زیست محیطی اعم از آب،خاک و... و نیز تدوین استانداردهای بیوفیولها در تعامل با سازمان استاندارد نیز از دیگر برنامه‌های جانبی مربوطه است.

3. غلبه بر موانع سرمایه گذاری: سرمایه گذاری در تولید برای مواجه با اوج تقاضا را باید با باز کردن بازاری که واقعا رقابتی وتشویقی باشد تسهیل نمود.

4. تمرکز شفاف تر برروی فعالیت ها جهت تمایز صریح بین کسانی که در تولید و کسانی که در انتقال و توزیع برق درگیر هستند به شکلی که از حمایت هایی جهت اقدامات بیشتر در سطح جامعه بتوان کمک گرفت. (آنگونه که در برخی کشورها ایجاد شده)

5 - تقویت انرژی های تجدیدپذیر و فن آوری بهره وری انرژی با فراخوانی برای سرمایه گذاری (اگرچه این چشم انداز کمی خوشبینانه است.)

ب ) ایجاد دفتر همکاریهای بین المللی در خصوص انرژهای تجدیدپذیر بصورت مستقل در همبستگی با کشورهای عضوآژانس ایرنا (irena)

اقداماتی مورد نیاز است تا اطمینان حاصل شود که عرضه انرژی بدون وقفه وجود دارد. ایران باید مکانیسم های موثری برای ایجاد زیرساختهای مفید در زمینه همکاریهای بین المللی علی الخصوص با اروپا و آمریکا را شناسایی نموده و بکار گیرد.

باز کردن بازارها یکی از راه های تضمین تامین توسعه انرژی پاک است، زیرا ایجاد ثبات، ایجاد محیط رقابتی است که در آن شرکت های سرمایه گذاری بین المللی نیز حضور خواهند یافت. همچنین پیشنهاد میشود با ایجاد نظارت برتامین این انرژی بعلاوه نظارت بر بازار انرژی و شناسایی کمبود های بالقوه با کمک اهرمهایی همچون توجه به مکانیزم توسعه پاک CDM و همکاریهای مشترک (JI) در همراهی با سازمان حفاظت محیط زیست بتوان گامهای بلندی در زمینه توسعه تجدیدپذیرها برداشت.

ج ) به سوی یک ترکیب انرژی پایدار، کارآمد و متنوع با تدوین نقشه راه توسعه تجدیدپذیرها

هر کشور برای انتخاب ترکیب انرژی خود را از منابع در دسترس آزاد است. این انتخاب برای امنیت انرژی مهم است و می تواند با یک بررسی استراتژیک انرژی در سطح کشورهای مترقی جهان برای ایران حاصل آید.

تهیه یک نقشه راه اولین گام در زمینه توسعه هدفمند تجدیدپذیرها خواهد بود.این نقشه راه باید عام و خاص اهداف کشوررا(فرضاً برای سال 1404) بررسی نموده و یک لیست از اقداماتی را که برای ترویج و توسعه از منابع انرژی پاک و تجدید پذیر برای تولید برق موردنیاز خواهد بود را ترکیب نماید.

د ) به سوی یک سیاست خارجی منسجم انرژی با یک استراتژی انرژی کارآمد

بر اساس یک استراتژی کارآمد انرژی، ایران قادر خواهد بود برای پاسخ موثر به بحران انرژی در گفت و گو با کشورهای تولید کننده برق پاک ،توجه به ترکیب انرژی و ایجاد زیرساخت های جدید در همکاری های انرژی با کشورهای منطقه گام بردارد .

علاوه بر این موظف به تبدیل شدن به یک عنصر مهم منطقه ای در گفتگو در خصوص مسائلی از جمله تغییرات آب و هوا و توسعه پایدار خواهد شد.

•ایجاد کارگروه برای توسعه سیستمهای هیبرید تولید برق تجدیدپذیر و تهیه اطلس هیبریدی

•بومی سازی فن آوریهای توربین آبی کوچک به لحاظ صرفه بالای اقتصادی این نوع توربینها و کاربردهای وسیع آن در حوزه های مختلف

•انواع مختلف انرژی های تجدیدپذیر مشمول طرحهای حمایتی کمیسیون انرژی گردند .

•بررسی جایگاه مولدهای تجدیدپذیر در شبکه های هوشمند و توسعه آن

در ذیل برنامه‌ی چهارگانه‌ی فوق؛ باید توجه ویژه‌ای به ظرفیت‌ها و امکانات انواع انرژی‌های تجدیدپذیر داشته باشیم. در ادامه، نوع رویکرد لازم جهت استفاده از امکانات و توانمندی‌های موجود کشور، و با هدف توسعه‌ی تولید و به‌کارگیری این انرژی‌ها به شکل خلاصه ارائه می‌شود

انرژی باد

تجزیه و تحلیلها نشان می دهد که خوراک تعرفه ها در حال حاضر موثر ترین سیستم حمایتی در توسعه انرژی بادی در آلمان، دانمارک و اسپانیابوده است. لذا اقدامات ذیل ضروری است:

-تجدید نظر در خصوص قیمت خرید برق تضمینی و تعرفه ها

-بومی سازی و توسعه توربینهای بادی کوچک جهت تولید برق غیرمتمرکز (DG)

   انرژی خورشیدی (حرارتی و فتوولتائیک )

- توسعه استفاده از پنلهای فتوولتائیک در یک گام موثر با نصب در ساختمانهای اداری و سازمانها بمنظور رویت انظار عمومی جهت آگاهی دادن و پذیرش بیشتر افکار عمومی

- بررسی و مطالعه احداث یک نیروگاه خورشیدی از نوع CRS (و انجام مطالعات امکانسنجی احداث یک نیروگاه خورشیدی سهموی خطی دیگر در یکی از مناطق مستعد پتانسیلی کشور)

انرژی ژئوترمال ( زمین گرمایی)

-توسعه استفاده از هیت پمپها (پمپهای حرارتی) در کاربردهایی نظبر :

1- تولید سرمایش و گرمایش در منازل (مناطقی که دارای پتانسیل هستند)

2-استخر پرورش آبزیان .

3- استخرهای ورزشی

4-گلخانه ها

-توسعه نیروگاهی ( که البته این گزینه کمی در مقایسه با سایر گزینه های نیروگاهی تجدیدپذیر پرهزینه است.)

انرژی هیدروژن و پیل سوختی

1-استفاده از متال هیدریدها در زمینه ذخیره سازی هیدروژن بعنوان گزینه ای پتانسیلی جهت استفاده در خودروهای هیدروژنی آینده.

2-توجه به پیلهای سوختی   بعنوان اولین گام در توسعه استفاده از پیلهای سوختی باتوجه به وچود زیرساختهای موجود(درجایگاههای تزریق سوخت)و رویکرد کاهش انتشارات حاصل از خودروها

3-مطالعه بیشتر برروی پیلهای سوختی مقیاس بزرگ که در نیروگاهها قابل استفاده اند

4-همکاری با وزارت دفاع جهت جلوگیری از موازی کاری در دو وزارتخانه و کاهش اتلاف سرمایه کشور بواسطه مطالعات مشابه بویژه برروی پیلهای سوختی قابل استفاده در کاربردهای پرتابل و مقیای کوچک نظیر پیلهای سوختی پلیمری (PEM) و متانولی

بیوانرژی (انرژی زیست توده یا بیومس)

.   استفاده از فناورهای مهار کربن در نیروگاها و امکان ذخیره سازی میلیونهای مترمکعب گاز CO2 جهت تزریق و ازدیاد برداشت از چاههای نفت (در تعامل با وزارت نفت

. توسعه استفاده از بیوفیولها در بخش حمل و نقل با اتخاذ سیاستهای ملی در سطح کلان و نیز تدوین استانداردهای این نوع سوختها

 استفاده از پتانسیل صنایع نیشکر و امکان تولید همزمان برق و حرارت ( و حتی بیواتانول) در صنایع نیشکر (بویژه در تعامل با شرکت توسعه نیشکر هفت تپه جهت تبدیل زائدات نیشکر و باگاسی که بجای تبدیل به برق سوزانده شده و بهدر میرود).

 بررسی استفاده از فناوریهای زغال پاک و نیز امکان همسوزی زباله و زغالسنگ در برخی نیروگاهها

 استفاده از ظرفیت محوطه نیروگاهها بمنظور کشت محصولات انرژی زا و همچنین نصب فتو بیو راکتورها (بمنظور تولید بیو دیزل با همکاری سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران) جهت استفاده مفید از انتشارات CO2 حاصل و کسب اعتبارات کربن و نیز با هدف ترغیب توسعه بیوفیولها

 انجام مطالعه در خصوص چگونگی بهبود و اجرای بویلرهای خانگی بیومس سوز و کاهش آلودگی آنها

 بکارگیری موتورهای تناوبی با سوخت بیودیزل

(بیودیزل سوختی است که از دانه های روغنی خوراکی و غیر خوراکی و نیز روغنهای زائد سرخ کردنی قابل تولید است و این فناوری در کشور بومی شده است).

 بیوانرژی (انرژی بیومس) برای تولید همزمان برق و حرارت با رویکرد توسعه پایدار با استفاده از سیستمهای ترموشیمیایی و احتراق بمظور تولید برق پراکنده (DG) در مقیاس کوچک وبخصوص برای توسعه کشاورزی پایدار

توسعه شهری با بیوانرژی

1-      بررسی امکان استفاده از بیومس(استفاده از زباله) به عنوان سوخت کمکی در کارخانجات سیمان

2-      تولید همزمان برق و حرارت در تصفیه خانه های دارای لجن فعال با فناوریهای بیوشیمیایی (با تولید بیوگاز)

باتوجه به اینکه طی پروژه ای که پایان پذیرفته است؛ میتوان از فناوری یک کمپانی خارجی بسیار معروف استفاده کرد که که دارای فرآیند منحصر بفرد خود با بازدهی بسیار خوب بوده است. در این رابطه همچنین تولید محصولات جانبی مفید همچون کود ارگانیک عاری از پاتوژنها جهت مصارف کشاورزی   هم قابل حصول است .

برای این منظور در تصفیه خانه ها نیاز به ساخت هاضم و تجهیز آن توسط تاسیسات جانبی ( لوله‌گذاری، پمپها،سیستم تصفیه و شستشوی گاز،مخزن نگهداری گاز و..) و موتور بیوگاز سوز وبرخی تاسیسات جانبی دیگر است که البته در طراحی برخی تصفیه خانه هادرکشور، هاضم نیز دیده شده و دیگر نیاز به ساخت آن نخواهد بود. تنها تکمیل تجهیزات فرایندی کافیست.

برق روستایی

علیرغم آنچه که عمدتاً در کشور در این جحوزه دیده میشود و عمدتاً فعالیت این بخش، بیشتر در زمینه نصب و بهره برداری از پنلهای خورشیدی است اما اقلام دیگری نیز جهت تولید برق و توسعه روستائی شایان توجه هستند که چه بسا قادر به تولید کیلووات برق بیشتر ( برای تعداد خانوار بیشتر) و دارای سازگاری بیشتر برای استفاده کاربران باشند.

از عمده ترین این فناورها میتوان توربینهای آبی کوچک ،PAT، گازیفایرهای مقیاس کوچک ، بویلرها و سیستمهای دیگر احتراق بیومس سوز مقیاس کوچک و انواعی از سیستمهای توسعه یافته اشاره کرد که چه بسا کشورهایی مثل چین ،هند و کشورهای اسکاندیناوی و آمریکای لاتین جهت برقرسانی روستایی خود بخدمت گرفته اند و این سیستمها در برآیند ارزیابی خود حتی مقرون بصرفه تر و منطقی تر هستند.

•توسعه استفاده از انرژی از بیوفیولهای حاصل از منابع تجدید پذیر در بخش حمل ونقل

اهمیت حفظ ذخایرنفت موجود و نیاز به تنوع ترکیب سوخت در کشور، نشان دهنده چالش های به طور فزاینده ای فوری در بخش حمل و نقل و اقتصاد ملی است.

طرح کشت محصولات انرژی زا چه گیاهان مناسب برای تولید بیواتانول (و چه کشت درختچه های سریع الرشد بمنظور تولید برق پاک بروش گازی سازی) و چه کشت دانه های روغنی مناسب (بهمراه جمع آوری روغنهای زائد سرخ کردنی حاصل از پروسسینگ صنایع غذایی) برای تولید بیودیزل نیز از دیگر فعالیتهای کلیدی بمنظور ارتقاء استفاده از زیست توده کشاورزی و جنگلی برای تولید سوختهای زیستی و چه بسا توسعه پایدار در بخش کشاورزی است. در این روش، بهمراه تولید برق پاک و ارتقاء جایگاه ایران عزیزمان در بکارگیری فناوریهای تجدیدپذیر در تولید برق و سوخت پاک نیز قابل حصول است.

این آیتم، ایجاد یک چارچوب دقیق و برنامه ریزی شده را برای استفاده از بیوفیولهای حاصل از منابع تجدید پذیر به منظور محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای و ترویج حمل و نقل پاک پیشنهاد میکند

برای این منظور، برنامه هایی بعنوان اقدام ملی تعریف شوند.

به عنوان مثال می‌توان به استفاده از 5% ترکیب بنزین و اتانول(E5) پس از اطمینان از تامین میزان اتانول مورد نیاز در کشور چه از طریق مذاکره با تولید کنندگان و حمایت از آنها و چه واردات آن بجای بنزین وارداتی در اوایل توسعه این برنامه، همگام با حمایت از سرمایه گذاران و تولید کنندگان داخلی اتانول وتوسعه زیر ساختهایی برای حمایت از صنایع تولید کننده بیواتانول ( و حتی بیودیزل) در همکاری با وزارت کشاورزی اشاره کرد

- سوختهای بخش حمل و نقل

این موضوع باید با هدف تولید مقرون به صرفه بیواتانول از لیگنوسلولز و بیودیزل پیگیری شود . درحال حاضر پتاسیل صنعت کشاورزی ایران برای تولید بیوفیولها شناسایی شده است.

در گام بعدی می بایست تمام مراکزی که در زمینه تولید بیوفیولها در کشورها فعال هستند را (که بیش از 30 مرکز هستند) تجمیع نمود و سپس با ایجاد کارگروهی ویژه در همکاری با وزارت کشاورزی و برخی صنایع و وزارتخانه های درگیر،استراتژی ها و برنامه های کلان راهبردی را جهت نیل به تولید، توسعه و بکارگیری هرجه سریعتر این نوع سوختها اتخاذ نمود.

سازمانهای متولی باید متناوباً گزارشی تنظیم نمایند که نشان دهد دولت تا چه حد در رسیدن به اهداف خود موفق بوده برای توسعه بیشتر آینده مصرف RES-E چه اقداماتی رابرای اتخاذ پیشنهاد میدهد.