رضا طبیب زاده- پژوهشگر اقتصادی- با ازدیاد جمعیت کره زمین و محدود بودن منآبع آب، خاک، ریه تنفس آن یعنی جنگل ها و مهم‌تر مدیریت ناصحیح بشر برای استفاده بی محابا از این منابع، مهم‌تر روند افزایش انفجارگونه جمعیت و خصوصا محدود بودن این منابع تجدید ناپذیر، روز به روز بر اهمیت حفظ این منابع در جهان توسط ساکنین کره زمین افزوده می شود و گفته اینکه «همه زندگی از آب است» کاملا عینیت پیدا می‌کند.

با بالا رفتن سطح تکنولوژی در جهان و با شروع زیاد شدن جمعیت کره زمین برای نیاز تامین آب برای مصارف مختلف، به تدریج آب به عنوان چالش اصلی در معادلات جهانی بین مردم جهان و دولت‌ها بدل شده است. بالاخص با ورود صنعت در چند قرن گذشته جهان و توزیع گازهای بی‌رویه آلاینده گلخانه‌ای بشر خود به دست خود شروع به تخریب محیط زیست و فضای زندگی خود ، حذف و از بین بردن تدریجی جانوارن با تخریب محیط زیست آنها و همچنین گیاهان متنوع نمود و درجه حرارت کره زمین را اگاهانه یا نااگاهانه بالا برد و دنیا را مواجه به دگرگونی‌ها و چالش‌های جدی من جمله آب شدن شمالگان و بالاخص جنوبگان و ایجاد سونامی های غیر منتظره و به زیر آب رفتن بخش هایی از کره زمین در سالهای اخیر گردید که کنفرانس پاریس در سال 2015 با شرکت همه کشورهای جهان نشان دهنده اهمیت این موضوع برای جهانیان و جلوگیری از اثرات بی رویه این تخریب و جلوگیری از ادامه آن برای حفظ کره زمین بوده‌ایم.

پدیده ریزگردها هم یک بحث کاملا علمی و کاربردی است و کارشناسان به این حوزه بایستی وارد شوند ولی به اختصار در این مقاله به لحاظ مربوط بودن آن با بحث مدیریت منابع آب به آن پرداخته شده است.

ایران در ناحیه خشک خاورمیانه واقع شده است و حدود نیمی از سطح ایران توسط بیابان‌ها پوشیده شده و از طرفی باران در سال حدود 220 میلی‌متر است و براساس نرم های کلی هرمنطقه‌ای بارش از 150 میلی‌متر کمتر باشد به‌علت عدم ایجاد پوشش‌های نگهدارنده گیاهی پدیده فرسایش از طریق باد حادث می شود. به‌کارگیری معادل‌های گرد و غبار ، گرد و خاک ، ریزگردها برای واژه  Dust  یا معادل‌های مشابه انگلیسی آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد که در لغت نامه زبان فارسی برای این پدیده هنوز کلمه معادل صحیح و علمی انتخاب و بکار برده نشده است . شاید کلمه ریزگرد من جمیع جهات با توجه به منبع وجودی باد و حرکت ذرات ریز حدود میکرون کلمه مناسبی باشد که هم اکنون در جامعه ما نیز متداول گردیده است و به‌نظر می‌رسد برای حذف یا جایگزینی استفاده از این واژه دلیل علمی و شاید منطقی ندارد .

کنترل ریزگردها فرایندی طولانی داشته و نیازمند برنامه ریزی مدون و ممتد است، اما بهترین روش و راهکار اثر کم کردن طوفان‌های با سرعت بعضا بسیار زیاد و حرکت گرد و غبار و کاهش فرسایش خاک است. راهکار دیگر استفاده از آب برای ایجاد پوشش گیاهی و مواد قیری برای پوشانیدن زمین مستعد برای جلوگیری حرکت دانه های شن و ماسه و ریزدانه ها است ، یکی از موادی که از گذشته جهت تثبیت خاک استفاده میشد استفاده از پوشش با مواد نفتی است که آنرا می توان در نواحی وسیع و با هزینه کمتری اجرا کرد ولی دارای مشکلات زیاد زیست محیطی است بنابراین برای کاهش اثرات مخرب زیست محیطی بهره برداری از قیرهای امولسیونی بعنوان اخرین راهکار نه راهکار اصلی استفاده می گردد.

هم اکنون، در کشور با پدیده تشدید شده‌ای از آلودگی هوا و حرکت ریزگردها مواجه هستیم که جنوب و غرب کشور را بصورت جدی درنوردیده و ساکنین این نواحی را با مشکلات عدیده روبرو کرده است و در این ارتباط مشکلات فزاینده ای را برای مردم و زندگی شهری و اجبارا کوچ انها از زادگاه خود کرده  است. ریزگردها در گذشته های دور و اخیرا از ابتدای دهه 80 در اهواز مشاهده گردیده و تاکنون نیز بصورت نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است و طرح های کاهش ریزگردها بایستی بصورت جدی و با یک برنامه بلند مدت دنبال شود .

در شرایط حال در جهان دو پدیده اصلی قالب یکی استفاده و مدیریت صحیح از منابع آب کشورها در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با توجه به امکانات آب و هوایی در آینده از یک طرف و در مقابل آن نگاه جهان به موضوع نیاز انرژی در بین دولتها مطرح است و در این مورد اختلاف نظرهای بسیار و حتی جنگ های سیاسی و امنیتی اتفاق افتاده و در آینده این درگیری ها بسیار محتمل است .

در راس امور ما در کشور اول مسئله مدیریت کم آبی است. 50 % کشور ما در مناطق بیابانی است و مناطق قابل سکونت و شهری ما در حدود 30 % - 25 % در کشور است لذا با چنین شرایطی بدون تردید ما باید با توجه به نزولات جوی از یک طرف، ظرفیت و آورد رودخانه‌های داخلی و رودخانه‌های مرزی مدیریت صحیحی برای مصارف مختلف خود یعنی نیازهای کشاورزی، صنعتی و شرب داشته باشیم . در راس این مدیریت مسئولان دولتی بالاخص سه قوه مقننه، قضاییه و خصوصا مجریه قرار دارند . این بدان معنی نیست که عامه و آحاد مردم مسئولتی نداشته و فقط مصرف کننده اند، برعکس فرد فرد ایرانی بایستی آب را مایملک خود تلقی نمایند و به ان احترام بگذارند و هدر ان علاوه بر مسئولیت فردی ، اخلاقی و ایمانی مسئولیت قضایی نیز داشته باشد و لذا نیاز به یک مدیریت صحیح کاملا احساس می شود و این امر بایستی از همین امروز شروع شود تا حال دیر شده است .

موضوع ریزگردها موضوع جدیدی در کشور ما نیست این امر جنبه جهانی داشته و در تمام نقاط دنیا مردم با این پدیده مواجه‌اند . شاید حذف کل این موضوع اصلا امکان پذیر در دنیا و در کشور ما نباشد ولی آنچه که مهم است مقابله عملی و جدی با آن به منظور کم کردن معضلات و اثرات اجتماعی آن بر روی زندگی روزمره ایرانیان چه از نظر مسائل سلامت و چه از نقطه نظر آرامش روحی و روانی جامعه است . برخورد به مساله فوق‌الذکر باید با یک برنامه نه خیلی کوتاه مدت بلکه برنامه میان مدت 10 -15 ساله شروع و به نتیجه مطلوب رسید و این امر نیاز به یک بررسی تحقیقاتی علمی و عملی با بکارگیری دانش مهندسی و مهم تر استفاده از روش‌های تجربه شده جهانی در کشور ما صورت گیرد . نگارنده معتقد است این موضوع از هیمن امروز باید توسط مسئولان ذیربط برنامه ریزی شود. ما نمی توانیم در فضای حذف کامل ریزگردها باشیم بلکه بایستی با آن مقابله کنیم و اثرات آن را به حداقل کاهش دهیم . پیشنهاد است با محوریت دو قوه مجریه و مقننه گروه نخبگانی با ریاست رئیس جمهور تشکیل و این گروه موظف باشد که ظرف حداکثر 6 ماه الی یکسال راهکارهای عملی و اجرایی برای پلان پیش روی 10 الی 15 ساله ارائه نمایند .