دکتر عبدالعزیز راددرویش، اقتصاددان
پرداخت یارانه به روشهای گوناگون از جنگ جهانی دوم در دنیا شروع شده است . در ایران پس از انقلاب اسلامی نیز از سال ۱۳۹۰ آغاز گردیده است . مسئولین کشور اعلام می نمایند پرداخت یارانه به کسانی تعلق می گیرد که ثروتمند نباشند و روش تشخیص آن را نیز بررسی حسابها ، املاک ، مسافرتهای خارجی و ... بیان می نمایند . این چنین ادبیاتی سبب دوقطبی نمودن جامعه به غنی و فقیر می شود و برای هر دو قشر خوشایند نمی باشد ؛ این در حالی است که بسیاری از مردم در میانه این دو یعنی قشر متوسط جامعه می باشند . اعلام بررسی منابع مالی و غیر مالی مردم و تکرار مکرر آن در رسانه ها باعث به هم ریختگی روانی ملت می شود. از سوی دیگر پرداخت یارانه معیشتی مورد تایید سران محترم سه قوه می باشد، لذا با وجود روشهای علمی اخذ مالیات که عکس آن پرداخت یارانه می باشد این چنین اظهاراتی ناشی از عدم وجود اتاق فکر با حضور نخبگان علمی و عملی برای برنامه ریزی و تعیین راهبردهای مدیریت ملی در هر سه قوه می باشد . در این مقاله ضمن تعریف مالیات ، تامین اجتماعی ، یارانه و تجربیات جهانی
راه حل فنی و آزمون شده را ارائه می نمایم .
مالیات بر حسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) پرداختی است الزامی و بلاعوض. مالیات ممکن است به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق گیرد.
چنین تعریفی پرداختهای تأمین اجتماعی را هم در بر میگیرد، حال آن که بر حسب مقررات و عرف مالیاتی ایران اصطلاح مالیات پرداختهای اخیر را شامل نمیگردد. اقتصاددانان معمولاً از مالیات بر مصرف در مقابل مالیات بر درآمد حمایت میکنند، به عنوان مثال سیگار از جمله کالاهایی است که دولتها برای جلوگیری از مصرف آن مالیاتهای سنگین بر آن وضع میکنند. بر اساس گزارشی که بنیاد بلومبرگ به تازگی توسط رویترز منتشر کردهاست، صنعت تنباکو ۱۰ درصد درآمدهای مالیاتی چین را به خود اختصاص داده، شرکتهای دخانیات مانند فیلیپ موریس حدود ۶ میلیون اندونزیایی را تحت استخدام دارند و به تنهایی بیش از شش میلیارد دلار مالیات غیرمستقیم به صندوق دولت میپردازد.
تأمین اجتماعی نیز یک سیستم همگانی از بیمههای اجباری است. بیمه اجتماعی از بیمههای بازنشستگی، بیمههای دولتی درمانی، بیمههای بیکاری و بیمه حوادث و تصادفها تشکیل میشود. یارانه یا سوبسید (به فرانسوی: subvention) شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت میشود؛ یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده میشود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه.
یارانه از نظر دولتها نوعی مالیات منفی محسوب شده و در رده مالیاتها در بودجه دولتی لحاظ میگردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب میآورند که این مالیات از طرف دولتها، پرداخت میشود، نه دریافت. پرداخت یارانه از دیدگاه دولتها به علت اهداف: اقتصادی، توسعهای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت میگردند. این اهداف میتواند در پرداخت یارانه به مصرفکننده، تولیدکننده، ادارات خدماتی، صادرکننده یا واردکننده تحقق یابد. وبهطور کلی اهداف یارانه را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد: ۱٫ هدف مند نمودن بکارگیری منابع کمیاب ۲٫ تثبیت قیمتها ۳٫ توزیع درآمد
**برخی تجربیات جهانی
برنامههای اجتماعی در آمریکا شامل یارانه برای آموزش دانشگاهی، بیمهٔ ناتوانی بیکاری، یارانه برای کارگران کم درآمد واجد شرایط، یارانه برای مسکن، مزایای برنامه کمکی تغذیه الحاقی، مزایای بازنشستگی برای اشخاص واجد شرایط و برنامههای بیمه سلامت کارکنان دولت می باشد . تأمین اجتماعی بزرگترین و مشهورترین برنامه کمک اجتماعی است .
**راه حل
قدم ابتدایی آن است که دولت از طریق سازمان امور مالیاتی و با قید فوریت با برقراری سامانه جامع مالیاتی - که متاسفانه از سال ۱۳۸۳ شروع شده ولی به نتیجه نرسیده را اجرایی نماید . " در صورتی که ساختار مالیات هوشمند که تمامی تراکنش های مالی در اقتصاد کشور را پوشش می دهد به مرحله اجرا گذاشته شود به طور حتم می توان از آن طریق مالیات بر درآمد را با کمترین میزان خطا به کل جامعه ایران تعمیم داد و از این طریق مالیات اخذ شده را بر مبنای کسب واقعی درآمد افراد محاسبه کنیم و حتی اگر در این ساختار نیازی به تخصیص یارانه به خانوارها احساس شود هم می تواند دقیق تر صورت گیرد و هم می توان مطمئن بود که کمترین میزان یارانه در چنین شرایطی به دولتها تحمیل خواهد شد ؛ زیرا در عمل به جای هرنوع پرداخت انتقالی دولت ها از محل معافیت ها یا مشوق های مالیاتی یارانه مربوطه را در سبد درآمدی افراد لحاظ می کنند. از سوی دیگر این روند نیز کاهش هزینه های توزیع یارانه است که در عمل با چنین ساختاری از فهرست هزینه های ضروری دولتها خارج خواهد شد. "
همزمان با ایجاد ساختار فوق اجرای راهبردهای زیر ضروری می باشند: ۱٫ مالیات بر مجموع درآمد نوعی مالیات است که دولت بر افراد و اشخاص اعمال میکند و بسته به درآمد و عواید پرداختکننده مالیات متغیر است. عموماً مقدار این نوع مالیات برابر درصدی از مجموع درآمد سالیانه قابل مالیاتگیری است. نرخ مالیات با افزایشِ درآمد قابل مالیاتگیری زیاد میشود. نرخهای مالیات بسته به نوع یا خصوصیاتِ مالیات پردازنده ممکن است متغیر باشد.
- مالیات بر عایدی سرمایه یا مالیات بر سود سرمایه، (به انگلیسی: capital gains tax) که عمدتاً به صورت مخفف CGT استفاده میشود گونهای مالیات بر عواید سرمایهای است، که با هدف کاهش میزان سود سرمایهگذاری در بازارهای غیرمولد و موازی بخش تولید، اخذ میگردد. کاهش نوسانات قیمتی، کنترل سوداگری و تورم، هدایت سرمایهها به سمت فعالیتهای مولد، کاهش فاصله طبقاتی و نابرابری درآمدی
۳-پرداخت یارانه :
هر فرد ایرانی که در سن قانونی قرار دارد بایستی دارای یک پرونده مالیاتی باشد و چنانچه درآمد وی بیش از نیاز زندگی معمولی باشد مطابق قوانین و مقررات مالیات می دهد و اگر کمتر از آن باشد به اندازه ای که سالیانه در بودجه سنواتی تعیین می شود یارانه از دولت دریافت می نماید . ضمنا به کسانی که پرونده مالیاتی آنها به هر دلیلی مخدوش می باشد یارانه تعلق نمی گیرد . لذا نیازی به بررسی اموال ، دارایی ها ، سفرهای خارجی و ... توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نمی باشد . اهمیت تخصیص بهینه یارانه ها به ترتیب زیر است:
۱٫ تخصیص ۵۰ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به یارانه کالایی ( خوراکی ) برای افراد ذیصلاح برای جبران عقب ماندگی های ناشی از سوء تغذیه ( بر اساس نظر سازمان امور مالیاتی ) توسط کارت الکترونیکی و همچنین تامین کسری بودجه شیر مدارس ( روزانه یک شیر یک نفره برای تمام دانش آموزان تمام مقاطع تحصیلی و مهد کودک های تحت پوشش سازما ن بهزیستی و آموزش و پرورش و پیش دبستانی سراسر کشور) و همچنین یک عدد میوه ( ترجیحا سیب )
- تخصیص ۲۵ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به تامین اجتماعی و صندوق های بازنشستگی
- تخصیص ۵ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به توسعه دولت الکترونیک
- تخصیص ۱ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به آموزش و فرهنگ سازی بر اساس قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی
- تخصیص ۱۳ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به توسعه حمل و نقل عمومی بر اساس قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت
- تخصیص ۱ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان به آموزش مهارت آموزی به بیکاران
- تخصیص ۵ % درآمدهای بیش از قیمت ۱۵۰۰ تومان برای کمک به اسقاط خودروهای پرمصرف و جایگزینی آنها با خودروهای گازسوز