مرتضی ابراهیمی - بدون تردید نرخ ارز یکی از متغیرهای اصلی اقتصاد است، اما با وجود اهمیت فراوان آن برای سرمایه گذاران، تاجران، بنگاه ها و سیاستگذاران، میزان دانش مسئولان اقتصادی از عوامل اقتصادی موثر بر نوسانات این متغیر در افق های زمانی مختلف، اندک است. زیرا نرخ ارز یکی از پرتلاطم ترین متغیرهای اقتصادی کشور در دهه های گذشته بوده است. نوسانات نرخ ارز علاوه بر اثرگذاری متداول بر تصمیم گیری عوامل اقتصادی و سرمایه گذاران بر سیاست های مالی دولت نیز بسیار موثر است. همچنین مهم ترین منبع بودجه دولت درآمدهای نفتی بوده که به صورت ارزی است، بنابراین پیش بینی درآمدهای ریالی ناشی از فروش نفت منوط به پیش بینی نرخ ارز است، چراکه با افزا یش نوسانات نرخ ارز بر نااطمینانی های قیمت ریالی نفت افزوده شده و درآمدهای ریالی دولت را شدیدا تحت تاثیر قرار داده و بودجه نویسی را با چالش روبه رو می کند و به همین دلیل یکی از مهمترین متغیرهای اثرگذار بر بودجه است.
همچنین یکی از عوامل شکل گیری و تشدید بحران های مالی نوسانات ناشی از بازارهای مالی به خصوص نرخ ارز است که ریسک پذیری و بازدهی کل اقتصاد کشور به خصوص بانکها را متأثر می سازد. برای فائق آمدن بانک ها بر مشکلات ارزی مسئولان ناچارند که ریسک های مالی و غیر مالی مترتب بر عملیات بانکی را کاهش دهند، که این امر بازدهی پایین تر را به همراه خواهد داشت، بنابراین بانک ها لازم است که در جهت تدوین مقررات نوین گام برداشته تا با افزایش سودآوری خود تأثیر شوک های ناشی از نوسانات بازار ارز را کنترل نمایند.
نوسانات ارزی سالهای اخیر در اقتصاد ایران نیز به عنوان یک ریسک مالی، در کنار بسیاری از ریسک های غیر مالی دیگر همچون تحریم، شرایطی را ایجاد نمود که منجر به انتقباض در بخش واقعی اقتصاد و بروز تلاطم در دیگر بازاهای مالی گردید. در این میان میزان اثر پذیری شبکه بانکی ایران از این نوسانات یکی از مسائل مهمی است که پاسخگویی به آن می تواند نشان دهنده میزان استحکام بانکهای ایران در برابر بحران های مالی باشد.
از سوی دیگر نظام مالی بانک محور ایران که در آن به دلیل درهم تنید گی کمتر با نظام مالی جهانی، استانداردهایی نظیر قوانین و مقررات مربوط به ورشکستگی، تفکیک انواع بانک ها و تعیین حیطه فعالیت هریک از آنان، اصول حسابداری منطبق بر رهنمودهای جهانی شکل نگرفته، در اکثر موارد به مسئله مهمی برای سرمایه گذاری تبدیل شده است.
هم اکنون بسیاری از بانک ها در خطر ریسک تغییرات نرخ ارز قرار دارند و از آنجا که تغییرات غیرمنتظره در نرخ ارز می تواند بر خالص سود و زیان بانک ها تأثیر بگذارد، ریسک تغیرات نرخ ارز می تواند یکی از متغیرهای تأثیر گذار بر بازدهی بانکها باشد. بدین جهت بانک مرکزی در دولت یازدهم سعی کرده است تا نرخ ارز را کنترل کند، بانک مرکزی در تلاش برای رسیدن به این امر مهم به کمک همه جانبه سازمان بورس نیازد دارد زیرا بهترین راه برای پوشش نوسانات نرخ ارز استفاده از ابزار مشتقه است.
آقای شاپور محمدی در زمان تودیع و معارفه خود گفته بود: ابزار مشتقه در اقتصاد ایران مغفول مانده است و به نوعی ایشان قول دادند تا این ابزار را در بورس سازماندهی کند.
یکی از مهمترین وظایف ابزار مشتقه، پوشش نوسانات ریسک ارز است، که دولت باید هرچه سریعتر با استفاده از این ابزار نرخ ارز را به کنترل خود دراورند.
با توجه به این که در حال حاضر امکان پوشش ریسک تغیرات نرخ ارز با استفاده از ابزار مشتقه در ایران فراهم نیست لذا بانک های تجاری ایران مستقیما تحت تأثیر تغییرات نرخ ارز هستند و امکان زیان دهی بانک ها از این محل وجود دارد.
