مجید شکوهی- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به تازگی طی نامهای به بانکها سقف قابل تخصیصی برای کارتهای اعتباری را تا پانصد میلیون ریال افزایش داد. این اقدام، در شرایط فعلی که اقتصاد کشور نیاز به تحریک تقاضا و افزایش قدرت خرید مردم دارد بسیار میمون و مطلوب به نظر میرسد و فرصت تازهای را برای توسعه صنعت کارتهای اعتباری در کشور فراهم میکند. به ویژه در حالی که در اکثر کشورهای پیشرفته سهم تراکنش کارتهای اعتباری به قریب ۳۰% کل تراکنشهای کارتی میرسد در کشور ما این کمتر از ۱% است که نشان از فاصله قابل توجه ما با وضعیت جاری در سایر کشورها دارد. لذا این امر به ذهن متبادر میشود که با این اقدام بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانکها بتوانند با افزایش فعالیت در حوزه کارتهای اعتباری ظرف ۳تا۵ سال آینده به سطح مطلوبی دست یابند. اما برای اجرای این امر مهم ملاحظاتی را باید مورد توجه قرار داد.
اول اینکه تخصیص اعتبار به مشتریان میبایست به گونهای باشد که تبعات منفی منتهی به عدم وصول مطالبات را در برنداشته باشد.
دوم اینکه به صورت واقعی بتوان آن را جایگزین تسهیلات خرد نمود.
سوم اینکه حتیالامکان باید از شیوههای نوین اعتبار سنجی مبتنی بر رفتار اعتباری مشتریان (بجای روشهای سنتی ضامن و وثیقه) بهره جست.
چهارم اینکه میتوان برای افزایش تأثیر مثبت کارتهای اعتباری، محصولات متنوع کارتهای اعتباری گردشی وکارتهای اعتباری با امتیاز ثابت (یا وام کارت) را در ردهها و بخشهای مختلف اقتصادی به کار بست.
به نظر میرسد با یک بخشبندی ساده میتوان کارآمدی و اثربخشی کارتها را افزایش داد.
بخش اول به کارتهای اعتباری تا سقف یکصد میلیون ریال اختصاص مییابد. این دسته از کارتها اعتباری گردشی دارند و میتوان آنها را تحت عنوان «کارت اعتباری گردشی مصرفی» یا " Consumer Credit Cards" قرار داد.
مشتری این کارتها مردم عادی و عموماً قشر متوسط جامعه میباشند و هدف از آن جایگزین کردن استفاده از کارت اعتباری به جای کارتهای نقدی و پوشش دادن خریدها و مصارف متداول ماهانه مردم و دارندگان کارت است.
گردشی بودن ماهیت اعتبار این کارتها موجب میشود، دارندگان کارت ماهانه از اعتبار اعطایی استفاده نموده و با بازپرداخت اعتبار مصرفی ( به طور یک جا یا اقساطی)، اصل اعتبار بازپرداخت شده در حساب کارت تجدید شده و قابلیت استفاده مجدد دارد. با توجه به اینکه این کارتها ماهیتاً برای مصارف روزمره استفاده میشود، بازپرداخت مدتدار آن میتواند محدود به یک دوره حداکثر ۱۲ ماهه باشد و نیازی نیست بازپرداخت بلند مدت و طولانی داشته باشد.
بخش دوم به کارتهای اعتباری با اعتبار ثابت و یکبار مصرف و به منظور خرید کالاهای بادوام یا پرداختهایی با مبالغ بالاتر اختصاص مییابد. این محصولات ماهیت اعتبارگردشی ندارد و با یکبار مصرف به تسهیلات میان مدت ۲۴ تا ۴۸ یا ۶۰ ماهه تبدیل میشوند. مشتری با استفاده از دوره محدود اعتبار کارت (مثلاً دو ماه) کل یا میزان مورد نیاز از اعتبار تخصیصی را مصرف نموده و براساس جدول اقساطی تعیین شده نسبت به بازپرداخت آن اقدام میکند. پیشنهاد آن است که میزان اعتبار این کارتها بین یکصد تا پانصد میلیون ریال باشد.
بخش سوم به کارتهای اعتباری با اعتبار گردشی مخصوص کسبه و اصناف مربوط میشود. اصطلاحاً از این کارتها میتوان با عنوان "Business Credit Cards" یا «کارتهای اعتباری کسب و کار» یاد کرد و مصارف آن به بخش B2B اختصاص مییابد. کسبه دارنده این نوع کارت میتوانند کالا یا خدمات مورد نیاز برای کسب و کار خود را با استفاده از اعتبار این کارت تأمین نموده و به فروش برسانند و اعتبار مصرفی را با توجه به ماهیت گردشی اعتبار به صورت یکجا یا اقساطی در بازهی زمانی یک ماهه بازپرداخت کنند. با عنایت به گردش سریع نقدینگی و اعتبارات در حوزه کسب و کار، دوره بازپرداخت این نوع اعتبارات نیز نباید طولانی باشد و حداکثر زمان ۱۲ ماهه پیشنهاد میشود. این محصول میتواند به عنوان ابزاری مناسب برای تأمین نقدینگی یا اعتبار بنگاههای کوچک و متوسط مورد استفاده قرار گیرد.
آنچه از مجموع بخشبندی محصولات کارت اعتباری عاید میشود، میتواند منجر به افزایش قدرت خرید اقشار متوسط و با درآمد ثابت جامعه شود، با تحریک تقاضا در جامعه میزان فروش کالا و خدمات را افزایش دهد، ابزاری برای افزایش قدرت پولی اصناف و کسبه کوچک و متوسط باشد، روشهای بازپرداخت متنوع و حق انتخاب در بازپرداخت اعتبارات مصرفی را در اختیار مشتریان قرار دهد و در مجموع میتواند در شرایط رکود به عنوان ابزاری مناسب برای تبدیل شرایط رکود به شرایط رشد بهکار گرفته شود.