محمد جلائی- سرانه مطالعه در جامعه امروز یکی از مهم ترین ارکان توسعه‌یافتگی ملت های مختلف است.درباره سطح فرهنگ مردمان هر کشوری هم شاید بتوان بر اساس آمار فروش کتاب در آن کشور قضاوت کرد. این مسئله سبب شده است تا اهالی فرهنگ و رسانه در سالهای اخیر توجه بیشتری به میزان فروش کتاب به مثابه یک کالای مهم فرهنگی نشان دهند. هر روزه شاهد ارائه آمار های مختلف از سرانه مطالعه و میزان فروش کتاب در ایران هستیم و البته آمار ها و ارقامی که از مراکز مختلف آماری منتشر می شوند نشان از وضعیت بد نشر در ایران دارند.
بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران حوزه نشر تمامی تحلیل ها و تفاسیر خود را به نوعی به مقوله مهم اقتصاد پیوند می دهند. از جمله مسائل مهمی که در تحلیل وضعیت بد اقتصاد نشر بیش از مسائل دیگر به آن توجه می شود گرانی کاغذ است. موضوع مهمی که گریبان بسیاری از ناشران را گرفته است. گرانی کاغذ اما تنها دلیل وضعیت بد نشر در ایران نیست و به نظر بسیاری دیگر مسائل موجود است که در بررسی های تحلیلی باید به کار بست. یکی از این مسائل افت کیفیت کتاب های تولید شده در کنار افزایش تعداد عناوین منتشره است.
گزاش حاضر به بررسی یکی از مسائلی پرداخته است که به احتمال زیاد نقش مهمی در این کاهش کیفیت در کنار افزایش تعداد عناوین کتاب های تولیدی دارد. این موضوع پرداخت تمام هزینه انتشار یک کتاب از طرف مولف کتاب و در واقع از بین رفتن نقش اصلی ناشر در روند انتشار یک کتاب است. در این روند گذشته از آن که با عدم سرمایه گذاری مولف در انتشار کتاب، هر گونه فیلتر کیفی از بین خواهد رفت، بازار کتاب پر از کتاب هایی خواهد شد که احتمالا از سوی مخاطبان چندان مورد توجه قرار نخواهند گرفت و تنها باعث رشد منفی فروش کتاب در کشور نیز خواهند شد.
روزنامه جهان اقتصاد برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ یک کارشناس بازار نشر رفته و نظرات او در این زمینه را جویا شده است.
این کارشناس ضمن اشاره به عدم وجود ارزش اقتصادی و مالی در انتشار برخی آثار گفت: «وقتی کسی خودش سرمایه گذاری می کند یا ناشری از مولفان می خواهد تا برای انتشار کتاب شان سرمایه گذاری کنند، اصلا نقش ناشر زیر سوال رفته است. ناشر واسطه بین مولف و چاپخانه نیست. ناشر قرار است که در کیفیت و سطح کتاب تاثیر بگذارد. اگر قرار باشد که ناشر تنها نقش واسطه ای داشته باشد مولف می تواند خودش مستقیما اثرش را به چاپخانه تحویل دهد.
وی همچنین در پاسخ به اینکه سرمایه گذاری مولف در انتشار اثرش در بازار نشر خارج ازایران نیز وجود دارد یا خیر گفت: «ساز و کار انتشارات در خارج از ایران به دلیل اینکه چیزی به عنوان مجوز انتشار وجود ندارد و کاملا متفاوت است.»
وی ضمن اشاره به نقش ناشر برای دریافت مجوز انتشار عنوان کرد: « اگر قرار نباشد لزوما مجوز انتشار از طریق ناشر گرفته شود خود مولف در صورت داشتن حداقل آگاهی ای از شیوه دریافت مجوز انتشار می تواند اقدام به گرفتن مجوز کند و عملا نقش ناشر به عنوان یک فیلتر کیفی و فرهنگی از بین برود.»
کتاب اولی ها، سرمایه گذار یا نویسنده؟
موضوع کتاب اولی ها نیز از دیگر مسائلی است که توجه بسیار ی از صاحب نظران این حوزه را مشغول خود کرده است. لزوم وجود یک معیار مناسب برای انتشار آثار نویسندگانی که تجربه انتشار کتاب در کارنامه فرهنگی خود ندارند بیش از هر چیز مهم است و شاید بشود به نوعی این موضوع را به سرمایه گذاری مولفان در انتشار اثرشان تعمیم داد.
در اغلب موارد نویسندگان تازه کار با پرداخت کل هزینه انتشار کتاب اول شان از جایگاه نوستندگی خود کنار می روند و نقش سرمایه گذار را ایفا می کنند که این سوال مهم بوجود می آید: کتاب اولی ها، سرمایه گذار هستند یا نویسنده؟
در واقع بسیار از کتاب اولی ها از آنجایی که تجربه ای در انتشار کتاب ندارند برای جلب رضایت ناشر در انتشار اثرشان کل سرمایه گذاری انتشار را بر عهده می کیرند.
این کارشناس نشر کتاب درباره شکل صحیح انتشار کتاب این دسته از نویسندگان به جهان اقتصاد گفت:«آن چه که مسلم است کار نوشتن مقدار زیادی به تجربه نویسنده بر می گردد و اگر کسی در تالیف یا ترجمه کم تجربه باشد کارش حرفه ای نخواهد بود. یعنی ممکن است ناشری در پذیرش کتاب سخت نگیرد و هر کتابی را برای انتشار بپذیرد که این دو وجه پیدا می کند: یا ناشر کتاب را ویرایش می کند و این آثار را به یک حد استانداردی می رساند و چاپ می کند که در این صورت ناشر متقبل هزینه ای می شود یا اینکه همان کار اولیه ای را هم که حرفه ای نیست چاپ می کند و چشمش را روی کیفیت کتاب می بندد و به احتمال زیاد این کتاب، کتاب کم ارزشی خواهد بود و بازار و مردم به آن توجهی نمی کنند و در واقع تنها اتلاف انرژی و کاغذ خواهد بود. بنابر این قبل از اینکه کسی بتواند کتاب اول اش را تالیف یا ترجمه کند می تواند در مطبوعات یا در واحد های انتشاراتی کار نوشتن را یاد بگیرد و بعد به سراغ چاپ نخستین اثر خود برود.»
اصلاح زیر ساخت های اقتصادی صنعت نشر ایران، یکی از پایه های بهبود وضعیت مطالعه در جامعه ایران است. جامعه ای که در انبوهی از کتاب ها تولید می شود، اما خواننده ای برای این آثار وجود ندارد. بازاری که این روزها با رویه هایی مانند پرداخت کامل هزینه انتشار کتاب توسط مولف بیشتر زیر هجمه کیفیت های کمی قرار می گیرد که مخاطب نداشته اش را بیشتر سرخورده و گریزان خواهد کرد.
در این مسیر لازم است یا ناشران در بررسی کیفی کتاب ها و سرمایه گذاری برای چاپ آن ها درگیر باشند و نویسندگان هم به کار اصلی خود یعنی قلم زدن مشغول باشند و هیچ ناشری تنها واسطه بین مولف و چاپخانه نباشد.
