سالهای متمادی است، کشف قیمت ریال در مقابل سایر ارزهای رایج و مهم، توسط بازاری ناشناخته و پیچیده از لحاظ عوامل و نحوهی اجرای آن اتفّاق میافتد. چند صرّافی بزرگ در دوبی یا استانبول در کنار کارگزارانشان در تهران و عوامل سرپایی در خیابان فردوسی و حوالی منوچهری بازیگر اصلی داد و ستد و کشف نرخ ارز هستند. همیشه مقامات ناظر خصوصاً بانک مرکزی با رصد این بازار غیررسمیو به صورت منفعلانه و عموماً بعد از تحوّلات مهم اتفاق افتاده در این بازار اقدام به واکنش میکنند. بدیهی است بزرگترین دارندهی ارز در کشور ما و بازیگر مهم در این بازار بانک مرکزی است. اما نبود بازاری مکانیزه و شفّاف همیشه این بازیگر اصلی را متاخّر از اتفاقات بازار سنتی به واکنش وادار کرده است. در موارد حادّ و بحرانی دیدهایم که بانک مرکزی با دخالت فیزیکی در بازار و عرضهی فیزیکی ارزهای رایج در صدد کنترل بحران بوده و در صورتی که کنترل بحران از توانش خارج شود، عوامل انتظامی و امنیتی را به مدد خواسته و با برخوردهای قهری مانند جمع کردن دلالان سرپایی خیابان فردوسی و حومه یا با بستن چند صرّافی در صدد القای آرامش و ایجاد کنترل برای این بازار ناشفاف و غیر اصولی بودهاست. حال اگر بازاری متشکّل، مکانیزه و تماماً الکترونیک مانند آنچه بر روی سهام و ابزارهای مالی جدید وجود دارد، ایجاد شود، چه جهش و اتفاق مهمیروی خواهد داد؟ بورس ارز چیست؟ تصوّر کنید، تمامیصرّافان مجاز، بخشهای بینالملل و دیلینگ روم بانکهای تجاری و تخصّصی و بانک مرکزی به یک شبکهی معاملاتی تماماً الکترونیک در سراسر کشور و بعداً در سراسر دنیا و در قالب یک بستر معاملاتی لحظهای (online trading platform ) به یکدیگر متصل بوده و سفارشهای خرید و فروش مقادیر مشخصی از ارزهای رایج و اصلی را در طی روز از این طریق به یکدیگر داده و در صورت قیمت واحد در سفارشها معاملات انجام شده و بعد از بسته شدن بازار هم یک سازمان رسمی، قانونی و توانمند (مانند شرکت سپردهگذاری مرکزی و تسویه وجوه ایران) امور تسویه، تهاتر و جابجایی آنچه دادوستد شده را بر عهده داشته باشد. این بازار مشخصات زیر را از دید فعّالان و مشارکت کنندگان خواهد داشت: ۱) در این بستر لحظهای و کاملاً الکترونیک همهی عوامل بازار در سراسر کشور از ارسال سفارش-های خرید و فروش مطّلع میشوند. ۲) ارسال سفارشهای خرید و فروش بلافاصله روی قیمتها اثر خواهد گذاشت. ۳) قیمت در سراسر جغرافیای الکترونیک این بازار واحد خواهد بود. ۴)وجود سازمان رسمیعملیات پس از معاملات، ریسک تسویه و تهاتر را به صفر خواهد رساند و همهی فعّالان مطمئن خواهند بود که وجه حاصل از فروش را دریافت یا ارز خریداری شده را تحویل خواهند گرفت. ۵) سفارشهای خرید و فروش در لحظه به موتور اصلی معاملاتی ارسال و هر سفارش در صورت اهمیّت و بزرگی تأثیر خود را روی قیمت خواهد گذاشت. در مجموع کشف قیمت، افشاء و انتشار آن کاملاً شفاف شده و مکانیزم حراج الکترونیک در این بازار ایجاد خواهد شد. حال اگر معاملات تحویل آتی یک یا چند ارز مهم در این بازار طراحی و اجرا شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ ۱) مصرف کنندگان عمدهی ارز که عموماً وارد کنندگان هستند، با خرید قراردادهای آتی مقادیر مورد نیاز از رشد قیمت ارز در آینده خود را مصون میکنند. ۲) فروشندگان عمدهی ارز که عموماً صادر کنندگان میباشند، با فروش قراردادهای آتی مقادیر احتمالی ارزهایی که در آینده به دست خواهند آورد، از نزول قیمت ارز در آینده خود را مصون میکنند. ۳) معاملات روزانه روی این قراردادهای آتی باعث کشف نرخهای تحویل ارز در سررسیدهای اصلی در آینده شده و بهترین سینگال برای کشف قیمت فعلی ارز خواهد بود. ۴) معاملهگران روزانه به نیّت کسب سودهای کوتاه مدت وارد این بازار شده، به نقدشوندگی و بالابردن حجم معاملات که باعث کشف قیمت بهتر و دقیقتر میشود، کمک میکنند. ۵) امکان اعطای دسترسی به فعّالین خارجی مانند بانکهای بینالمللی و صرّافان خارج از ایران برای معاملات آتی در این بازار به راحتی فراهم میشود. از دیدگان مقامات ناظر خصوصاً بانک مرکزی وجود این بازار چه فایدهای دارد؟ ۱) در معاملات نقد مقامات ناظر با رصد لحظهای سفارشهای خرید و فروش از اقصی نقاط کشور یا خارج از ایران از کمبود یا مازاد نیاز ارز در هر منطقه مطلّع میشوند. ۲) درصورت بالارفتن کفهی تقاضا با عرضهی ارز برای تحویل فوری (مثلا ۲۴ یا ۴۸ ساعت آینده) امکان جوابگویی به تقاضای بازار بصورت لحظهای و دقیق برای ناظر ایجاد میشود. ۳) فعّالین رسمیاین بازار (کارگزاران، صرّافان، بانکها) صرفاً با مجوز مقام ناظر به این سامانه دسترسی داشته و به میزان تضامین تودیع شده نزد این بورس یا اطاق پایاپای آن اجازه معامله دارند. ۴) در صورت بالارفتن بیش از حد کفهی عرضه و پایین آمدن قیمت نقد، امکان خرید مجدد ارزها از بازار به صورت کالاً شفاف و تمیز برای ناظر امکانپذیر میشود. ۵) در صورت طراحی و اجرای قراردادهای تحویل آتی ارز، بانک مرکزی با بازی و مانور روی قیمتها و موقعیّتهای خود در تحویل آتی یک، سه و شش ماههی ارزها به راحتی و با کمترین هزینه و ریسک امکان مدیریت قیمت و ارسال سیگنال به بازار برای آینده را خواهد داشت. بدیهی است اجرای واقعی این طرح ملی که باید حداقل در سه دهه گذشته اجرا میشد، جزئیات بسیار زیاد فنی و عملیاتی دارد که از حوصلهی این مقاله خارج است. حال که با تصویب شورای عالی بورس مقرّر است، بورس ارز به صورت یک تابلوی مجزا در شرکت بورس کالای ایران (سهامیعام) طرّاحی و اجرا شود، لازم است همهی دلسوزان ایران اسلامیو همهی کسانی که برای شفافّیت، رسمیّت و سلامت قیمتگذاری کالاهای اساسی مسئولند، ضمن همراهی و کمک به سازمان بورس، بانک مرکزی و شرکت بورس کالای ایران اهتمام ویژهای به خرج داده تا ان شاءالله بعد از لغو تحریمها و بازگشایی فضای دادو ستد بینالمللی تا پایان سال ۹۵ این بورس مهم و ملّی هم به بورسهای رسمیدیگرکشور بپیوندد. --------------------------------------- حسین خزلی (خرازی) عضو هیات مدیره شرکت بورس کالای ایران مدیرعامل شرکت کارگزاری بانک کشاورزی (سهامیخاص)