هدف بازار آب سود و زیان نیست
گروه امورزیربنایی-به گفته کارشناسان در استرالیا هدف از تشکیل بازار آب جذب سرمایه‌گذار برای تکمیل تاسیسات آبی این کشور است در حالی که آمریکا از ابزار بازار، برای افزایش بهره‌وری آب استفاده می‌شود. در ایران نیز قبل از ورود به مسئله بازار آب، باید اهداف سیاستگذاران از ورود به این عرصه به دقت تبیین شود.
بازار آب جزئی از پازل بزرگ مدیریت منابع آب هر کشوری است. مدیران آب سایر کشورهای جهان با اهداف متفاوتی اقدام به تشکیل چنین بازاری کرده‌اند.
مسئله تشکیل بازار آب سال گذشته یکی از برنامه‌های اصلی در وزارت نیرو به عنوان متولی بخش آب کشور مطرح بود. برای تشکیل چنین بازاری مطالعه درباره وضعیت این بازارها در داخل و رجوع به تجربیات سایر کشورها ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل وزارت نیرو پروژه‌های مطالعاتی متفاوتی را تعریف کرد تا بداند آیا کشورهایی که بازار آب در آنها شکل گرفته، در این راه موفق بوده‌اند یا خیر. بر اساس پروژه‌های مطالعاتی انجام شده در وزارت نیرو تشکیل بورس آب ابزاری است که استرالیا برای مدیریت منابع آب خود انتخاب کرده‌است.
در بورس آب این کشور بالاترین تبادلات در حوزه دارلینگ (طولانی ترین رود استرالیا) انجام می‌شود. همچنین در ایالات کالیفرنیای آمریکا و قسمتی از مکزیک بازارهای برجسته و نمونه‌های موفقی از بازار آب شکل گرفته‌اند. بازارهای شکل گرفته در مکزیک و یا آمریکا بازارهای محلی هستند که فواید و مضراتی دارند.
دولت استرالیا تشکیل بورس آب را با هدف جذب سرمایه‌گذار برای ساخت تاسیسات آبی انجام داده است. در این کشور، اگرچه بورس آب شکل گرفته اما بخش خصوصی مشکلاتی در زمینه تخصیص و بازتخصیص منابع آب دارد. نقطه ضعف بازار استرالیا این است که انحصار ایجاد کرده و عده‌ای همه چیز را در اختیار گرفته‌اند. بورس بازی در این کشور معضل دیگری است که باید به آن توجه کرد. همچنین در بعضی مناطق این کشور مشکلاتی در ارتباط با اضافه برداشت ایجاد شده‌است.
نقاط مثبت بورس استرالیا نیز سرمایه گذاری بزرگ در حوضه آب است زیرا آب ارزش پیدا کرده‌است. به این ترتیب توسعه صادرات محصولات کشاورزی دراین کشور رقم خورده و حتی بهره‌وری آب اصلاح شده‌است.
*ایران به دنبال افزایش بهره‌وری آب
هدف آمریکا از تشکیل بازارهای محلی آب کمک به ایجاد ارزش افزوده و اصلاح بهره‌وری آب با هدف کسب درآمد بیشتر و هدایت منابع آب به سمت محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر است.
بازار آب آمریکا هم اثرات مثبت و هم منفی خاص خود را دارد. مثلا در کالیفرنیا این بازار هم به کاهش مصرف کمک کرده و هم توجه به مسئله ارزش افزوده آب سبب شده این ماده حیاتی را درست مصرف کنند و به تکنولوژی‌های کاهنده مصرف روی آورند. نکته منفی بازار کالیفرنیا آن است که بسیاری از افراد معتقدند که اگر بازار منفی شکل گیرد، ممکن است بر بحث‌های زیست محیطی تاثیر منفی داشته باشد. خرید و فروش باعث می‌شود سهم محیط زیست رعایت نشود که آن هم از طریق بانک‌های آبی که با حضور دولت ایجاد می‌شود قابل حل است.
در بازار آب مکزیک بیشتر خصوصی‌سازی مطرح است. در خارج از کشور بیشتر به دنبال این هستند که مالکیت تاسیسات را واگذار کنند. در انگلستان که پرچمدار این قضیه است همچنین مکزیک، برای جذب سرمایه‌گذار مالکیت کاملا دست بخش خصوصی است اما آژانس‌های حاکمیتی برای امر نظارت بر خدمات، نرخ و مسایل حفاظت منابع آب در کنار دولت شکل گرفته‌است. این مدلی است که کارشناسان ایرانی هم فکر می‌کنند تحت عنوان نهاد تنظیم مقررات باید درکشور اجرا شود. در ایران از مدلی مشابه کالیفرنیا می‌توانیم استفاده کنیم زیرا اراضی کشاورزی ایران یکپارچه نیست و نمی‌توانیم بورس آزادی که سرمایه‌گذاران سایر کشورها وارد آن شوند، تشکیل دهیم.
در ایران نیز هدف از تشکیل بازار آب را افزایش بهره وری و ارتقای ارزش اقتصادی آب، کنترل و جلوگیری از مصرف بی رویه آب به ویژه در بخش کشاورزی، برقراری تعادل در نظام قیمت، عرضه و تقاضای آب، جلب مشارکت بخش های غیردولتی برای سرمایه گذاری در بخش آب، مدیریت و بهره برداری از تاسیسات آبی و واگذاری تصدی گری دولت در زمینه تامین، انتقال و توزیع آب به بهره برداران عنوان کرده اند. به طوری که در دوره وزارت حمید چیت چیان، وی اذعان داشته بود: تشکیل این بازار ۱۰۰ درصد مورد قبول وزارت نیرو است و پیشنهاد ما این است که محور ایجاد بازار آب به دست اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی ایران باشد تا کار به دست بخش خصوصی واقعی شکل گیرد و در این راستا آمادگی داریم کارگروه ویژه‌ای برای تشکیل بازار آب ایجاد کنیم.
*بازار آب ابزاری برای مدیریت مصرف
در بازار آب هدف سود و زیان نیست و دولت‌ها به خاطر رفاه اجتماعی وارد چرخه تشکیل بازار آب می‌شوند. به همین خاطر بازار شکست‌خورده آب وجود ندارد. دولت‌ها معمولا در شرایطی که بازار زیان‌ده می‌شود به آن کمک می‌کنند. به عنوان مثال در استرالیا سرمایه‌گذاران در سال مالی که برای خود تعریف کرده‌اند، باید سود سرمایه‌شان را دریافت کنند. اگر به دلیل خشکسالی شرکت‌ها زیان دهند قطعا در بازار باقی نخواهند ماند. برای حفظ انگیزه سرمایه‌گذاران دولت در برخی سال‌ها که درآمد کاهش می‌یابد در بازار دخالت می‌کند.
معروفترین بازارهای آب دنیا متعلق به اسپانیا، استرالیا، آمریکا و شیلی است. محدودیت منابع آب عامل شکل‌گیری بازار آب بوده به نحوی که درجنوب اروپای پرآب یعنی اسپانیا این پتانسیل ایجاد شده‌است. در صورت فراهم بودن زیرساخت‌های لازم برای تشکیل بازار، قوانین مناسب و آماده بودن شرایط بازار آب می‌تواند در مدیریت و برنامه‌ریزی دقیق در بخش آب تاثیرگذار باشد.
