سطح روابط اقتصادی و تجاری ایران و روسیه به‌رغم همسایگی چندان قابل توجه نبوده و چنانکه در یک دهه گذشته هیچگاه روسیه در فهرست ۱۰ بازار اول صادارتی ایران نبوده و در حوزه واردات نیز در سال‌های اخیر با افزایش نسبی در مقاطعی از زمان در جمع ده مبدأ اول واردات کالا به ایران قرارگرفته‌است.‏ به گزارش جهان‌ اقتصاد، ایران و روسیه هیچگاه روابط سیاسی خصمانه‌ای نداشته‌اند و به عنوان دو همسایه تلاش کرده‌اند در مسائل مشترک از مسیر تعامل به نتیج برسند و در حوزه اقتصاد نیز هیچگاه عنوان شریک اصلی طرف دیگری را به خود نگرفته‌اند.‏ با این در چند سال اخیر بالاخص از پی روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، افزایش روابط اقتصادی در دستور کار دو طرفین قرارگرفته‌است اما خروجی آن بیش از آنکه در مرزهای تجاری نموده داشته باشد بر روی کاغذ و امضای تفاهمنامه‌ها ثبت شده‌است.‏ این روند به گونه‌ای بوده که حتی در مقطعی که رابطه سیاسی روسیه و ترکیه که سال‌ها است به عنوان شرکای تجاری متعهد نامشان در گزارش‌های تجاری بین‌المللی ثبت می‌شود، به دلیل سرنگونی هواپیمای نظامی روس توسط ارتش ترکیه به منازعه کشیده‌شد و روسیه حکم بر تحریم تجاری ترکیه داد، همچنان تجار ایرانی شانس زیادی برای ورود به بازار این کشور نداشتند.‏ این روند تا جایی پیش رفت که اسدالله عسگر اولادی رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه که مورد وثوق مقامات ارشد دولت روسیه است و سال‌ها است به تجارت با این کشور مشغول است، به رفتار همسایه شمالی با دیگر تجار ایرانی انتقاد کرد و با دلخوری اعلام کرد تا رفع مشکلات پیش آمده دیگر به این کشور سفر نخواهدکرد.‏ با این حال چندی است که روس‌ها مسیر دیگری را پیش گرفته‌اند و در حوزه اقتصاد سعی بر تعامل بیشتر با ایران دارند که البته می‌توان این تغییر مواضع را به مشکلات این کشور با اتحادیه اروپا و کاهش سطح روابط اقتصادی با این منطقه نسبت داد و حتی نگران بود که اگر مشکلاتی که موجب تاریک شدن روابط سیاسی ایشان شده، رفع شود و تعاملات اقتصادی‌شان به روند گذشته باز گردد، مجدد روس‌ها برای توسعه روابط اقتصاد با ایران، انگیزه کنونی را از دست داده و به شرایط گذشته باز گردند.‏ اما گزینه‌ای که امروز در راستای روابط دو طرف روی میز قراردارد، کاهش موانع موجود برای توسعه روابط اقتصادی است و یکی از اولویت‌ها حذف روادید است، چنانکه غلامحسین شافعی رئیس اتاق بازرگانی ایران در دیدار با لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران، بر لزوم رفع موانع تجاری و نزدیک‌تر شدن بخش‌های خصوصی دو کشور تأکیدکرد.‏ وی گفت: "دو کشور به لحاظ موضع‌گیری‌های سیاسی در شرایط پرتلاطم امروز دنیا، بسیار به یکدیگر نزدیک هستند و این موضوع تأثیر مثبتی بر روابط اقتصادی دو کشور داشته است."‏ شافعی به همکاری‌های روسیه در طول دوران تحریم اشاره کرد و گفت: "حوزه‌های متنوعی برای افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور وجود دارد. همچنین بندرها و مسیرهای حمل‌ونقل کالا بین ایران و روسیه فعال‌اند و تلاش سفیر روسیه نیز در افزایش سطح همکاری‌ها تأثیرگذار بوده است."‏ وی عضویت ایران به‌عنوان ناظر در سازمان همکاری شانگهای را فرصتی برای افزایش همکاری و گفتگو با اعضا دانست و گفت: "بیشتر جمعیت دنیا در کشورهای عضو این سازمان زندگی می‌کنند که در اقتصاد جهان تأثیرگذار هستند. امیدواریم با همکاری کشورهای دوست، به عضو دائم تغییر وضعیت دهیم."‏ شافعی بر لزوم همکاری بیشتر اتاق بازرگانی و سفارت روسیه برای تدوین استراتژی و برنامه‌ای اصولی جهت نزدیک‌تر شدن استان‌های دو کشور تأکید کرد و افزود: "در نظر داریم که در استان‌های روسیه دفاتر نمایندگی اتاق بازرگانی را افتتاح کنیم و ارتباط بین تجار و فعالان اقتصادی استان‌های دو کشور که پتانسیل‌های اقتصادی مکمل باهم دارند را تسهیل کنیم. این موضوع نیاز به همکاری نزدیک و مطالعه اتاق ایران و سفارت روسیه باهم دارد."‏ در ادامه لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران، با اشاره به دیدار چند سال قبل وی با غلامحسین شافعی ظرفیت‌های همکاری بین دو کشور را متنوع عنوان کرد و گفت: "طی یک سال اخیر پس از رفع تحریم‌ها شاهد افزایش سطح همکاری‌های اقتصادی و تبادل کالا بین ایران و روسیه بوده‌ایم."‏ وی به هماهنگی برای برگزاری جلسه کمیسیون مشترک ایران و روسیه با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران، وزیر انرژی روسیه و بیش از ۱۰۰ شرکت برتر روسی و فعالان بخش خصوصی ایران در هتل المپیک اشاره کرد و گفت: "۲۳ آذرماه این همایش برگزار خواهد شد و در حاشیه این نشست، وزرا و مقامات دولتی با یکدیگر و فعالان بخش خصوصی در مورد توسعه همکاری‌های اقتصادی مذاکره خواهند کرد."‏ جاگاریان حل مشکلات روادید را نیازمند مذاکرات رایزن‌های کنسولی وزارت خارجه‌های دو کشور دانست و افزود: "اکنون تجاری که دعوت‌نامه ندارند می‌توانند با مراجعه به دفتر نمایندگی بخش بازرگانی سفارت روسیه واقع در خیابان پامنار، بس از مصاحبه نسبت به دریافت ویزای تجاری اقدام کنند."‏ اسدالله عسگراولادی، رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه از نبود ساز و کار صدور روادید برای فعالان اقتصادی ایرانی گلایه کرد و گفت: "تا مشکلات اخذ روادید برای تجار ایرانی برطرف نشود، دیگر پایم را به روسیه نمی‌گذارم."‏ عسگراولادی روند جدید سفارت روسیه مبنی بر الزام دریافت دعوت‌نامه از طرف شرکت‌های روسی برای سفر تجار ایرانی را مورد انتقاد قرارداد، افزود: "حجم مناسبات اقتصادی ما و روسیه به مرز هدف‌گذاری ۴ میلیارد دلاری نزدیک هم نشده است. دلیل اصلی آن موانع دریافت روادید برای تجار ایرانی است."‏ وی افزود: "باید تمهیدات و سازوکاری تدوین شود تا تجاری که شریک روسی ندارند بتوانند با معرفی‌نامه اتاق بازرگانی ایران یا اتاق مشترک ایران و روسیه به‌راحتی ویزای تجاری دریافت کند."‏ این در حالی است که مدیرکل کنسولی وزارت امور خارجه روسیه هدف استراتژیک طرفین را رسیدن به رژیم بدون روادید برای سفرهای کوتاه مدت اتباع دو کشور خواند که زمینه خوبی برای آن فراهم شده‌است‎.‎ یوگنی سرگویچ ایوانف در گفتگو با تسنیم ضمن تاکید بر تمایل دو کشور برای افزایش سطح تعاملات، به توافقنامه بین دو کشور برای تسهیل شرایط سفر اشاره کرد و  افزود: این توافقنامه روز ۶ فوریه به اجرا درآمد و تصور می‌کنم بسیار موفقیت آمیز بوده است؛ زیرا بسیاری از مشکلات ما در بخش روادید حل شده و سفرهای بازرگانی و گردشگری راحت‌تر شده که منجر به افزایش صدور روادید برای اتباع و گردشگران ایرانی شده است. به طور مثال برای سال ۲۰۱۵ ما صدور ۴۰ هزار روادید را داشتیم که در ۱۰ ماهه سال ۲۰۱۶ به ۸۰ هزار رسید و افزایش ۱۰۰ درصدی را نشان می‌دهد‎.‎ مدیرکل کنسولی وزارت امور خارجه روسیه ادامه داد: در قراردادی که درباره سفر گروه‌های توریستی آماده شده است، از ۵ تا ۵۰ نفر به صورت گروهی می‌توانند بدون ویزا تا ۱۵ روز به روسیه سفرکرده و در شهرهای مختلف این کشور به گردشگری بپردازند‎.‎ وی با اشاره به اینکه برای توریست‌هایی که قصد سفر به صورت انفرادی دارند و برای بازرگانان فعلاً روادید لازم است، تصریح کرد: تلاش می‌کنیم هرچه بیشتر روند صدور روادید را تسهیل کنیم. ما در این زمینه تجربه زیادی داریم‎.‎ سرگویچ ادامه داد: کار پیرامون لغو روادید برای خدمه هواپیمایی نیز در مرحله نهایی می‌باشد‎.‎ مدیرکل کنسولی وزارت امور خارجه روسیه با اشاره به تسهیلاتی که برای بازرگانان در نظر گرفته شده است، گفت: به جز قرارداد گروه‌های توریستی، با ایران مکانیسم دعوت‌نامه‌های مستقیم برای تجار را هم دنبال می‌کنیم. در حال حاضر آنها باید توسط اتاق‌های بازرگانی دو کشور دعوت نامه بگیرند و ما به دنبال این هستیم که دعوت نامه از طرف تجار کشورهای میزبان صادر شود که این موضوع می‌تواند سفرهای تجاری را بسیار ساده‌تر کند که البته کار روی آن زمان بر است ولی تصور می‌کنم بعد از دو یا سه ماه به نتیجه برسد‎.‎ وی هدف استراتژیک طرفین را رسیدن به رژیم بدون روادید برای سفرهای کوتاه مدت اتباع دو کشور خواند که زمینه خوبی برای آن فراهم شده و یادآور شد: قرارداد سال ۲۰۱۵ برای تسهیل صدور روادید و تسهیل شرایط آن برای تجار و بازرگانان بسیار مناسب بود و همچنین قراردادی برای اتباعی که پاسپورت‌های دیپلماتیک دارند نیز منعقد شد که بدون روادید وارد دو کشور شوند‎.‎ با مطرح شدن این موضوع و اعلام اینکه پیشرفت‌هایی در مذاکرات دو طرف حاصل شده برخی اخبار به لغو روادید میان دو کشور اشاره کردند که با انتشار این خبر ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد: در همکاری نزدیک با طرف ایرانی تلاش‌های مرحله به مرحله و موفق برای تسهیل نظام صدور روادید میان دو کشور جریان دارد اما هنوز توافقی برای لغو روادید میان ایران روسیه حاصل نشده است‎.‎ وی گفت: در همکاری نزدیک با طرف ایرانی تلاش های مرحله به مرحله و موفق برای تسهیل نظام صدور روادید میان دو کشور جریان دارد‎.‎ این موضوع از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز تأیید شد و وی اخبار منتشره مبنی بر لغو روادید میان ایران و روسیه را ناقص دانست و گفت: قرار است ویزای تورهای گردشگری تحت شرایط خاصی، میان دو کشور لغو شود که هنوز امضا و اجرایی نشده است.‏ بهرام قاسمی گفت:  این خبر به صورتی که ادر برخی رسانه‌ها منتشر شد، صحت ندارد.‏ سخنگوی وزارت امور خارجه ادامه داد: در این خصوص آنچه می‌توان فعلاً اظهار کرد آن است که براساس مذاکرات صورت گرفته قبلی بین دو کشور، قرار است ویزای تورهای گردشگری تحت شرایط خاصی که مورد موافقت قرار گرفته، میان دو کشور لغو شود که این توافق نیز هنوز اجرایی نشده است.‏ سخنگوی دستگاه دیپلماسی خاطرنشان کرد: توافق و سند مورد اشاره پاراف شده و قرار است بزودی بین دو کشور امضاء شود.‏ قاسمی در گفت‌وگو با ایرنا همچنین اظهار داشت: تا انجام تفاهمات لازم برای لغو ویزای عادی برای شهروندان دو کشور هنوز گام‌های زیادی باقی است که باید در فرصت مقتضی بین مقامات ذیربط دو کشور مورد تفاهم قرار گرفته و به مرحله اجرا در آید.‏ وی توصیه کرد با توجه به این که نشر این گونه اخبار ناقص و تیترهای غیر دقیق می‌تواند برای هموطنان عزیز ایرانی مشکل ساز شود، بهتر آن است که قبل از انتشار این گونه اخبار، از منابع موثق و ذیصلاح استعلام شود.‏ علی شفائی ali.shafaee@jahaneghtesad.com