از آنجا که بخش خصوصی برخوردار از سهم و نقش قابل توجهی در اقتصاد ملی کشورها است، از دیدگاه کلان اقتصادی، میزان فعالیت واهمیت بورس اوراق بهادار با درجه توسعه یافتگی اقتصاد ملی رابطه ای همسو دارد. از طرف دیگر فضای کلان اقتصادی و متغیرهای مرتبط با آن از جمله مهم ترین عوامل اثرگذار بر فرآیند سرمایه گذاری در هر بورس اوراق بهادار است. به گونه ای که در دوران رونق اقتصادی همراه با ثبات نسبی قیمت ها و با توجه به این که در این دوران پس اندازکنندگان و سرمایه گذاران و سوداگران پول و بورس سه گروه مختلف هستند و بر اساس انگیزه های مختلف رفتار می کنند، سرمایه گذاری تولیدی روند معمولی خود را طی می کند و در قالب آن سرمایه گذاران برای ساخت کارخانه، خرید وسایل تولید و افزایش موجودی انبار هزینه می کنند و بنابراین ظرفیت اقتصادی مرتب بالا می رود و منجر به افزایش کارایی اقتصادی می شود (تفضلی، ۱۳۷۸)، اما در دوران رکود (حتی دوره رونق) همراه با عدم ثبات نسبی قیمت ها، رفتار این سه گروه در جهت افزایش سرمایه گذاری های تولیدی و در نهایت افزایش کارایی اقتصادی تنظیم نخواهد شد در نتیجه ی این امر تحقق هدف اصلی این بازار، یعنی تامین مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس با مشکل مواجه خواهد شد. سلامتی و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺬاران، ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺪﻳﺮان ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ (اولیری،۱۹۹۸). اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻗﺘﺼﺎد ﻫﺮ ﻛﺸﻮری ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد. اﻣﺮوزه ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﻛﺖﻫﺎی درمانده ی مالی ﺑﺮای اﻗﺘﺼﺎد ﻳﻚ ﻛﺸﻮر ﻣﻬﻢ و ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدی در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ می شود(زوپوانیدیس و دیمیتراس، ۱۹۹۶). ادبیات پژوهش

تعریف درماندگی مالی و ورشکستگی

در حوزه مالی، یک شرکت زمانی درمانده مالی تلقی می شود که در ایفای تعهدات به اعتبار دهندگان، دچار مشکل شود. بدهی های یک شرکت ممکن است برای تامین مالی عملیات آن استفاده شود، اما با این کار بیشتر در معرض خطر تجربه درماندگی مالی قرار می گیرد(کردستانی و همکاران، ۱۳۹۳). بنابراین اگر درماندگی مالی شرکت بهبود نیابد، به ورشکستگی منجر می شود(های گینز ، ۲۰۰۷). ورشکستگی ممکن است در یک مغازه خرده فروشی کوچک که قادر به ایفای تعهد اجاره اش نیست و بدین دلیل بسته می‌شود و یا در یک شرکت تولیدی بزرگ به‌دلیل نداشتن نقدینگی مطلوب و زیان های مستمر سالا‌نه رخ دهد. حسابداران باید علل پدید آورنده ورشکستگی را بخوبی درک کنند زیرا آنها هستند که می توانند قبل از وقوع ورشکستگی، مدیریت را از آن آگاه سازند و راه‌حل های پیشگیری کننده ارائه نمایند(نیوتن ، ۱۹۹۸). در ادبیات مالی واژه‌های غیرمتمایزی برای ورشکستگی وجود دارد. برخی از این واژه‌ها عبارتند از(حاجی ها، ۱۳۸۴). وضع نامطلوب مالی، شکست، عدم موفقیت واحدتجاری، وخامت، ورشکستگی، عدم قدرت پرداخت دیون و غیره. ‌ورشکستگی‌ هنگامی‌ رخ‌ می‌دهد که‌ بدهی های‌ یک‌ شرکت‌ از ارزش‌ دارائی های‌ موجود در شرکت‌ تجاوز کند(گیتمن ، ۱۹۹۶). در قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، ورشکستگی را بدین شکل تعریف می کند: "ورشکستگی حالت یک بازرگان یا شرکتی تجاری است که از پرداخت بدهی‌های خود ناتوان شود و نتواند پیمان های بازرگانی خود را عملی کند". ورشکستگی و مقررات آن تنها دربرگیرندهی بازرگانان می شود و چنانچه اشخاص عادی قادر به پرداخت بدهی خود نباشند اصطلاحاً به آنان «معسر» گفته می‌شود(صفری،۱۳۷۶).ازنظر حقوقی، ورشکستگی‌ عبارت‌ است‌ از این‌ که‌ بدهکار از کل‌ دارایی‌ خود به‌ نفع‌ طلبکار صرف‌نظر کند. ولی‌ هرگاه‌ از ورشکستگی‌ برائت‌ حاصل‌ کند، می‌تواند مجدداً‌ کار خود را آغاز کند(قائم‌مقام‌ فراهانی، ۱۳۶۸ ).منوچهر فرهنگ ورشکستگی را، اقدامی‌ قانونی می داند که‌ به‌ موجب‌ آن‌ به ‌طورکلی دارایی های‌ یک‌ بدهکار عاجز از پرداخت‌ بدهی‌ خود به‌ سود طلبکاران‌ ضبط‌ ‌شود (قائم‌مقام‌ فراهانی،۱۳۶۸).

مراحل نامطلوب شدن وضع مالی شرکت

نیوتن (۱۹۹۸) مراحل نامطلوب شدن وضع مالی شرکت را به دوره نهفتگی، کسری وجه نقد، نبود قدرت پرداخت دیون مالی یا تجاری، نبود قدرت پرداخت دیون کامل (درماندگی مالی) و در نهایت ورشکستگی تقسیم کرد. گرچه اغلب شرکت هایی که دچار درماندگی مالی و نهایتاً ورشکستگی شده اند از این مراحل پیروی می کنند، اما برخی شرکت ها ممکن است بدون طی همه مراحل به ورشکستگی کامل برسند و برخی ممکن است به دلیل موانع قانونی و حقوقی برای اعلام ورشکستگی در مرحله ی نبود قدرت پرداخت دیون کامل (درماندگی مالی) فعالیت های خود را متوقف کنند. به هر حال وضعیت واحد تجاری به‌طور ناگهانی و غیرمنتظره منجر به درماندگی مالی و نهایتاً ورشکستگی نمی‌شود. در مرحله نهفتگی ممکن است یک یا چند وضعیت نامطلوب به‌طور پنهانی برای واحد تجاری وجود داشته باشد بدون اینکه فوراً قابل شناسایی باشد. مثلا‌ً تغییر در تقاضای تولید، استمرار افزایش در هزینه‌های سربار، منسوخ شدن روش های تولید و. . . از این عوامل هستند. اغلب در دوره نهفتگی است که زیان اقتصادی رخ می‌دهد و بازده دارایی ها سقوط می‌کند. بهترین وضع برای شرکت این است که مشکل در همین مرحله کشف شود. مسئله دوم اینکه راه‌حل های آسانتری که در این مرحله موثر است در مراحل بعد پاسخگو نخواهد بود. و نکته سوم، اعتماد عمومی دستخوش تزلزل نخواهد شد اگر مشکل در همین مرحله کشف و رفع شود. برطرف ساختن مشکل‌در مراحل بعدی باعث کاهش اعتماد عمومی به شرکت می‌شود و در نتیجه دسترسی به وجوه دشوارتر شده و شاید شرکت ناچار به رد پروژه‌های سودآور شود. مرحله کسری نقد وقتی شروع می‌شود که برای اولین بار یک واحد تجاری برای ایفای تعهدات جاری یا نیاز فوری، دسترسی به وجه نقد نداشته باشد گرچه چند برابر نیازش ممکن است داراییهای فیزیکی داشته و سابقه سوداوری کافی نیز داشته باشد. مسئله اینجاست که دارایی ها به قدر کافی قابل نقد شدن نیستند و سرمایه حبس شده است. در مرحله نبود قدرت پرداخت دیون مالی یا تجاری، شرکت هنوز قادر به تحصیل وجه کافی از کانال های مصرف هست. مدیریت ابزارهای مناسب دارد؛ مثلا‌ً استفاده از افراد حرفه‌ای مالی یا تجاری، کمیته اعتباردهنده و تجدید ساختار در تکنیک های تامین مالی. از طریق این روش ها هنوز هم می‌توان مشکل را در این مرحله شناسایی و برطرف کرد. در مرحله نبود قدرت پرداخت دیون کامل است که دیگر شرکت روبه نابودی رفته است. کل بدهی ها از ارزش دارایی های شرکت فزونی دارد و شرکت دیگر نمی‌تواند از ورشکستگی کامل خود اجتناب کند(حاجی ها، ۱۳۸۴؛ رهنمای رودپشتی، ۱۳۹۰).

مدل مفهومی تحقیق

مدلی که برای این تحقیق بر اساس مبانی نظری و مطالعات تجربی در نظر گرفته شده است به شکل ذیل می باشد:  

در رابطه فوق Y، یک متغیر کیفی و گسسته می باشد که مشمول مقیاس اسمی است. در تحقیق حاضر مطابق ماده ۱۴۱ قانون تجارت، شرکت هایی که زیان انباشته ی آنها حداقل نیمی از سرمایه آنها بود به عنوان شرکت های ورشکسته در نظر گرفته شده است. متغیر Y برای این نوع شرکت ها مقدار یک و برای شرکت های سالم مقدار صفر اختیار می کند

برآورد مدل

با توجه به توانایی بالای الگوهای اقتصادسنجی در پیش بینی و بررسی تاثیر پدیده های مختلف بر یکدیگر در این بخش به کمک این الگو و با استفاده از داده های تجربی به مدلسازی رابطه بین متغیرهای کلان اقتصادی و درماندگی مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته می شود. از آنجا که داده های مورد استفاده در این مطالعه به صورت سری زمانی نبوده و بسته به شرکت ها مختلف در مقاطع مختلف جمع آوری شده است. لذا باید از مدل پانل دیتا استفاده شود

بررسی مانایی متغیرها

اغلب تئوری‌های اقتصادی رابطه بلند مدت بین متغیرها را به شکل سطح بیان می‌کنند. برای اطمینان از وجود یک رابطه بلند مدت میان متغیرهای موجود در مدل لازم است که آن متغیرها ایستا بوده و از درجه انباشتگی یکسانی برخوردار باشند. لذا با اسفاده از آزمون LLC مانایی متغیرها را بررسی میکنیم همانطور که نتایج تحقیق نشان می دهد، کلیه متغیرها در سطح ۱% مانا می باشند. پس از بررسی آزمون ها انتخاب مدل و تعیین مدل مناسب تحقیق در ادامه با استفاده از نرم افزار به برآورد ضرایب مدل می پردازیم. جدول زیر نتایج حاصل از تخمین مدل را نشان می دهد: همانگونه که نتایج جدول فوق نشان می دهد، متغیرهای مستقل بطور کلی توانسته اند بیش از ۶۳% تغییرات احتمال درماندگی شرکت های دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار کشور را توضیح دهند. از سوی دیگر آماره LR با مقدار ۳۳/۲۷۱ و سطح احتمالی نزدیک به صفر نشان می دهد که در مجموع ضرایب کلیه متغیرها بطور همزمان نمی تواند صفر باشد.

نتیجه گیری و بحث

نتایج فوق نشان می دهد که میان تورم(RCPI) و احتمال ورشکستگی شرکت های تحت بررسی یک رابطه مثبت و معنی دار در سطح ۹۹% وجود دارد. این نتیجه نیز با در نظر گرفتن افزایش انتظارات تورمی در اثر تورم و در نتیجه افزایش هزینه ها دور از انتظار نخواهد بود. به بیان دیگر افزایش هزینه ها در شرکت های تحت بررسی لااقل نشان می دهد که احتمال ورشکستگی نیز بالاتر خواهد بود. همچنین نتایج فوق نشان می دهد که میان نرخ سود سپرده های بانکی(r) و احتمال ورشکستگی رابطه مثبت وجود دارد. به نحوی که اثر حاشیه ای این متغیر در توضیح احتمال ورشکستگی شرکت های تحت بررسی برابر با ۱۷ درصد می باشد. از سوی دیگر نتایج و یافته های نشان دهند رابطه منفی معنی دار میان کل تسهیلات بانکی و احتمال ورشکستگی در شرکت های تحت بررسی می باشد، چرا هرچه تسهیلات بانکی افزایش یابد به مفهوم دسترسی بیشتر و راحت تر شرکت های تحت بررسی به این تسهیلات و در نتیجه مدیریت مناسب تر بحران ها و کاهش احتمال ورشکستگی می باشد. همچنین نتایج نشان می دهد که افزایش رشد اقتصادی تاثیر منفی معنی داری بر کاهش احتمال ورشکستگی شرکت های تحت بررسی دارد. به نحوی که اثر حاشیه ای این متغیر برابر با ۴۲/۰- بوده و نشان می دهد که در شرایط رونق اقتصادی شرکت های تحت بررسی نیز از این رونق منتفع می گردند. همچنین نتایج نشان می دهد که میان شاخص قیمت واقعی سهام و احتمال ورشکستگی یک رابطه منفی معنی دار وجود دارد. چرا که در شرایطی که شاخص بورس روند صعودی دارد به احتمال بالا شاخص شرکت های های تحت بررسی و در کل چشم انداز وضع مالی آنها نیز مثبت بوده و لذا احتمال ورشکستگی کاهش می یابد. نتایج فوق همچنین نشان دهنده یک رابطه منفی معنی دار میان بازدهی سهام شرکت های تحت بررسی با احتمال ورشکستگی آنها می باشد. چرا که هرچه بازدهی بالاتر باشد احتمال ورشکستگی نیز کاهش خواهد یافت.

پیشنهادهایی مبتنی بر نتایج تحقیق

- از آنجا که بررسی اثرات مربوط به تورم بر احتمال درماندگی مالی شرکت های صنایع دارویی حاکی از تاثیر مثبت و معنی دار این متغیر است. در دسته اقدامات مربوط به این عامل مدیران و سیاست گذاران اقتصادی در جهت فراهم سازی فعالیت هرچه بهتر این شرکت ها زمینه های لازم در جهت کنترل و کاهش مستمر تورم تا سطح مطلوب را اتخاذ نمایند. - بر اساس نتایج تحقیق مبنی بر تاثیر مثبت افزایش سود سپرده های بانکی بر احتمال ورشکستگی، مدیران بازارهای پولی بانکی کشور و سیاست گذاران بانک مرکزی می توانند به منظور تداوم فعالیت اقتصادی شرکت های دارویی با توجه به نقش حیاتی این صنایع اقداماتی در جهت دسترسی شرکت های فعالیت در این صنایع به تسهیلات و منابع مالی کم هزینه و همچنین کاهش نرخ های تسهیلات پرداختی به این دسته از شرکت ها اقدام نمایند. - نتایج برآورد ضریب رشد اقتصادی در مدل نشان داد که با افزایش رشد اقتصادی احتمال ورشکستگی شرکت های فعالیت در صنایع دارویی کاهش معنی داری خواهد داشت. لذا در این خصوص به مدیران و سیاست گذاران اقتصادی توصیه می شود با توجه به نقش و جایگاه ویژه صنایع دارویی، جهت تداوم فعالیت شرکت های فعال در این زمینه و به منظور اطمینان عاملان اقتصادی فعال در این حوزه از آینده فعالیت خود و تامین مطمئن کالاهای و محصولات ایشان زمینه-های رشد مداوم و توسعه اقتصادی در کشور را فراهم سازند. - سازمان بورس اوراق بهادار می‌تواند با توجه به نتایج این تحقیق و تحقیقات مشابه اطلاعات جامع‌تری را در خصوص احتمال و ریسک درماندگی مالی، برای سهامداران منتشر نماید. - توصیه به مراجع تدوین استانداردهای حسابداری به افشای اختیاری اطلاعات جامع در خصوص میزان و سطح احتمال درماندگی مالی شرکت ها. کامران طارمی ۱- کارشناسی ارشد مدیریت ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر

 

برای مشاهده متن کامل این تحقیق کلیک نمایید. kamrantaremi@yahoo.com