کدخبر: 43497
21:29
1395/08/07
نگاهی به چرایی بی‌بهره‌گی از سرمایه اجتماعی دوران دفاع مقدس
نگاهی به چرایی بی‌بهره‌گی از سرمایه اجتماعی دوران دفاع مقدس
بخش اول
علیرضا امامی فرد-در سلسله نشست‌های بحث‌های دفاع مقدس، این بار دکتر فرشاد مومنی رییس مؤسسه دین و اقتصاد وجه دیگری را مورد بررسی قرار می‌دهد. در آخرین جلسه از مجموعه بحث‌هایی که به مناسبت سال‌روز هفته دفاع مقدس در این مؤسسه برگزار شده است، برنامه‌ای برای سخنرانی دکتر میرطاهر موسوی تنظیم شده است. عنوان سخنرانی این استاد دانشگاه «سرمایه اجتماعی در دروران دفاع مقدس» اعلام شده است.
دکتر فرشاد مؤمن در ابتدای این نشست و پش از آغاز سخنرانی دکتر میرطاهر موسوی سخنانی را به عنوان مقدمه ورورد به بحث مطرح کرد و پس از آن دکتر میرطاهر موسوی به ارائه سخنرانی خویش پرداخت.
دکتر مؤمنی در مقدمه خویش گفت: در جلسات گذشته بیشتر سعی کردیم وجوه غیر اقتصادی بر عملکرد اقتصادی را مبنا قرار دهیم. دلیل آن هم این است که ما بعضی از اوقات فراموش می کنیم که این تفکیک وجوه مختلف زندگی انسان، یک تفکیک اعتقادی و قراردادی است و در نفس الامر ما با این پدیده رو به رو هستیم و این تفکیک هم صرفا هدفش کمک به تحقق شناخت ما است. بنابراین خیلی از سهل انگاری‌ها و غفلت‌هایی که در عرصه سیاست‌گذاری اتفاق می‌افتد مربوط به وجوه دیگر موثر بر پیوند رابطه‌ای که با عملکرد اقتصادی دارند، نادیده گرفته می‌شود و یک ظلم دو جانبه معرفتی را شکل می‌دهد. یعنی ما هم نمی‌توانیم آن پدیده کلی را درست کنیم و هم آن وجه خاصی را که می‌خواستیم بهتر متوجه بشویم را نمی‌توانیم درک کنیم. چیزی که عمومیت دارد را ما در سطح نظری می‌گوییم معضل همکاکی بر حسب انسان شناسی های مختلف. این سوال به طور جدی مطرح می شود که چرا انسانها باید با هم همکاری کنند و اگر متقاعد هم شدند آن بستر فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی که مساله همکاری را می‌تواند امکان‌پذیر بکند باید دارای مشخصه‌هایی باشد؟
وقتی که ما از منظر تحولات نظری توسعه به این قضیه نگاه می کنیم می بینیم کوشش‌هایی بعد از جنگ جهانی دوم شد و وجوه غیر اقتصاد را حاشیه‌ای و پسماند در نظر گرفت و تصورش را به سمت این قضیه در نظر گرفتند که اگر تحولی در حوزه اقتصاد صورت پذیرد بقیه آن وجوه را هم به شکل متناسب به حرکت در می‌آورد. جامعه‌های جهانی و به طور مشخص کشورهای در حال توسعه هزینه بسیار بزرگ انسانی و مادی پرداختند تا متوجه شوند که در برنامه‌ریزی توسعه نادیده گرفتن پیوندها و تعامل بین همه وجوه جمعی چقدر می‌تواند پرهزینه باشد.
در ربع پایانی قرن بیستم به اعتبار مجموعه تحقیقاتی‌که در عرصه علوم و فناوری اتفاق افتاد و آن توجهی که به وجه اجتماعی در غالب مفاهیمی مثل توسعه اجتماعی یا انسجام اجتماعی و از این قبیل بحث ها بود که مطرح می‌شد آمد و به شکل سرمایه اجتماعی مورد توجه قرار گرفت. طبیعتا در بحث سرمایه اجتماعی مسایلی خاصِ کشورهای صنعتی این بار محور اصلی وجه اجتماعی زندگی انسانها داشت که شاید مهمترین آنها پدیده ای است که در کلی ترین حالت به آن انقلاب دانایی گفته می شود و در عرصه ملی هم مساله جهانی شدن مساله‌ای بود که اهمیت وجه اجتماعی زندگی انسانها را خیلی برجسته کرده است. انقلاب دانایی از این جهت سهمیه اجتماعی را جدی کرد که در واقع یک تحول انقلابی، دانایی وارد تابع تولید شود، در حال وقوع بود. در بخش‌های پیشگام ما با معضل حقوق مالکیت رو به رو بودیم.
حقوق مالکیت بر روی ایده‌ها و دانایی صورت‌بندی روشنی نشده است و این نگرانی وجود داشت که مثلا از ناحیه عدم اطمینان‌های مربوط به بلاتکلیفی نسبی در مساله حقوق مالکیت برآیند خلق ایده‌ها و نوآوری‌های علمی و فنی دچار اختلال شود.
شما اگر دقت کرده باشید آن احکام سه‌گانه ای که برای مفهوم سرمایه اجتماعی در نظر گرفته می‌شود، به عنوان مثال در هنجارها و شبکه روابط این در بالاترین سطح در حیطه کوشش‌های علمی موضوعیت پیدا می‌کند. در اصل دانایی که چون حقوق مالکیت تعریف نشده باید روی آنها تاکید بیشتری صورت بگیرد تا بتواند این دوره گذرا را طی کنند و آن ترتیبات نهادی لازم را تدارک ببیند و این‌که شما می‌بینید از حدود سال ۱۹۹۰ به این طرف بیش از پنجاه درصد اقتصاددان‌هایی که جایزه نوبل گرفته اند از میان نهادگراها انتخاب شده‌اند. این دلبستگی ایدیولوژیک به نهادگرایی را منعکس نمی‌کند بلکه مساله پیشگام جامعه جهانی را منعکس می‌کند که در واقع ما در یک شرایط تغییر قاعده بازی هستیم و این تغییر بازی باید شکل نهادگرایی را به خودش بگیرد.
مسآله جهانی شدن هم به اعتبار گسترش ارتباطات و اصطکاک‌هایی که در بعد جهانی به طور طبیعی اتفاق می‌افتد و مساله ظهور ریسک ها را ادر این تعامل ها رشد می دهد، باعث می شد تا مساله سرمایه اجتماعی بیشتری از پیش مورد توجه و مطالعه قرار بگیرد.
بعد‌ها که این مفهوم بسط پیدا کرد و کاربست آنها برای صورت بندی مسائل در مباحث کشورهای درحال توسعه توسعه مورد مطالعه قرار گرفت. ما وقتی میخواهیم اوضاع حیات اجتماعی دوران دفاع مقدس را مورد مطالعه قرار دهیم مشاهده می‌کنیم که بیش از ابعاد اقتصادی ابعاد اجتماعی در ذهن‌ها‌ی مردم و حافظه تاریخی مانده و به خاطر سپرده شده است. این که آن وضعیت چطور پدیدار شد و چرا ادامه نیافت و چه مناسباتی در آن زمان برقرار بود؟
مسائل آن وضعیت این پرسش ها را به وجود می آورد که چرا ما نتوانستیم آن شرایط را مرود مطالعه قرار دهیم و از دست‌آوردها آن دوران بهره کافی برای اداره امور امروز کشور بهره بگیریم؟
بر همین اساس امروز از دکتر میرطاهر موسوی که سابقه مطالعه فراوانی در این زمینه دارند و تألیفات گسترده‌ای را هم پیش از این در زمینه سرمایه اجتماعی منتشر کرده‌اند، دعوت کردیم تا وضعیت دقیق‌تری از شرایط آن روزگار و دست‌آوردهای تحقیقاتی خودشان را به ما ارائه کنند.
ادامه این گزارش را در روز بعد در روزنامه جهان اقتصاد مطالعه کنید.
