احسان اسدی-گروه زندگی Ehssan.jahad2015@gmail.com قبل از اینکه انسان در صحنه کره زمین حاضر شود زنبور عسل وجود داشته و نقش خود را در محیط زیست گیاهی ایفا می کرده و موجب سلامت گیاهان از نظر ژنتیکی بوده و باعث جلو گیری از بسیاری نقص ها شده بطوریکه اگر زنبور عسل وجود نداشت شاید بسیاری از گیاهان از بین رفته و در نتیجه کره زمین برای زندگی و ادامه بقای گیاهی و جانوری و انسانی ، سخت و غیر ممکن می شده است . در بررسی های بعمل آمده و تحقیقات انجام شده در ارتباط با دیرینه شناسی زنبور عسل ، اولین فسیل زنبور عسل با قدمت حدود ۴۰ میلیون سال در منطقه بالتیک ، مبین این است که قدمت زندگی زنبور عسل بیشتر از زندگی انسانهای روی کره زمین می باشد . هنوز مشخص نیست از چه زمانی انسان پی به وجود زنبور عسل برده و آن را مورد بهره برداری قرار داده است . قدیمی ترین آثاری که در جهان وجود دارد و نشان دهنده برداشت عسل وجود دارد از ده تا پانزده هزار سال تجاوز نمی کند . در ایران از دیرباز زنبور عسل مورد توجه بوده و آثار و نقش زنبور عسل بر دسته خنجری که تقریباً ۸۰۰ سال قبل از میلاد در زمان حکومت اعیلامی ها در استان لرستان کشف شده و اکنون در یکی از موزه های کشورهای اروپایی نگهداری می گردد . در دوران هخامنشان زنبور عسل بسیار مورد توجه قرار گرفته و از آن بصورت حرفه ایی استفاده می شده است . ایرانیان زنبور را موجودی مقدس و مظهر پاکی می دانستند و مورد احترام بوده است . از نظر ادیان هم زنبور مورد توجه بوده و از همه برتر دین مبین اسلام در کتاب آسمانی قرآن سوره ای به نام عسل (نحل) نازل شده است و در آن خداوند توانا و بینا به زنبور عسل وحی کرده و دستور داده فرموده است و مآموریت مهمی را در طبیعت به عهده او قرار داده سات . به نظر می رسد زنبور عسل تنها موجودی غیر از پیامبران باشد که مورد وحی الهی قرار گرفته باشد . امروزه بافت سنتی کشور زنبور عسل را بهره الهی می داند و برای او تقدس خاصی قائل هستند بطوریکه با دیدن زنبور عسل صلوات فرستاده و سعی می کنند که تمیز و پاک وارد زنبورستان شوند و زنبور عسل را پاکترین موجود در روی کره خاکی می دانند . بهترین و با ارزش ترین کار زنبور عسل در طبیعت انتقال گرده گل از پرچم یک گیاه به مادگی گلی از گیاه دیگر از همان گونه می باشد . ارزش گرده افشانی زنبور عسل در بخش زراعت و منابع طبیعی بیش از صد برابر تولیدات زنبور عسل مثل عسل ، موم ، بره موم ، ژله رویال ، زهر و ... می باشد ، بطوریکه اگر گلها بوسیله زنبور عسل گرده افشانی نشوند به مروز زمان و به موجب ازدواجهای فامیلی که پیش می آید دانه ها به مرور زمان کوچکتر ، ضعیفتر و ناقص می گردند . میوه ها با کیفیت کمتر و افت تولید در باغات صورت گرفته و باغداران را دچار زیان مالی و خسارت سنگین می نماید . بطور کلی زنبور عسل با عمل گرده افشانی بین گیاهان مختلف یک گونه از بیماری همخونی آنها جلوگیری کرده و باعث سلامت گیاهان و درختان می گردد . به همین دلیل زنبور عسل در تعادل محیط زیست کره زمین نقشی بس بزرگ و برجسته داشته و حائز اهمیت فراوان می باشد . در همین راستا می شود ادعا کرد حفظ زنبور عسل به معنی حفظ محیط زیست و ادامه حیات است و این ادعایی گزاف نمی باشد . امروزه پرورش زنبور عسل و نگهداری از آن به عنوان یک شغل تولیدی با ارزش معرفی شده و افرادی از جامعه در صورتیکه بخواهند به کار زنبورداری بپردازند با سرمایه کم شروع به کار نمیاند ، بازده سرمایه این کار سریع و حداکثر یکساله می باشد . کشور ما با توجه به پوشش گیاهی مرتعی ، باغی و زراعی متنوع و چهار فصل بودن دارای پتانسیل خوبی برای زنبورداری است . در سال ۱۸۵۱ یک آمریکائی به نام لانگستروت قابهای متحرک کندوی زنبور عسل را تعمیم داد و با این کار بزرگترین پیشرفت در تاریخ زنبورداری جهان را بوجود آورد بطوری که تمام اصول زنبوداری امروز روی یافته هایی قرار دارند که وی ایجاد کننده اش بود. هر ۳ گرم شهدی که زنبور عسل از روی گلها جمع آوری می کند در کندو آن را غلیظ و تبدیل به ۱ گرم می نماید . برای غلیظ کردن شهدهای جمع آوری شده در روز ، زنبور عسل آن را پس از غروب خورشید دوباره داخل شانه ها مکیده و وارد کیسه عسلی اش می کند . در آنجا کمی از آبش را جذب و مقداری دیاستاز برویش اضافه نموده ، داخل شان ها می گذارد . زنبور بعد آن را مکیده و همین عمل را تکرار می کند . این کار آنقدر ادامه می یابد تا عسل به غلظت طبیعی خود برسد . در این وقت است که به سلولی که عسل غلیظ شده در آنجا انبار شده حمل و پس از پر کردن آن سرش را با موم می پوشانند . بر خلاف مشهور عسل مدفوع زنبور نیست ، بلکه زنبور شهد را بوسیله خرطوم و دهان از گل ها جمع و به کیسه عسل که در داخل شکمش قرار دارد انتقال داده و پس از آنکه کیسه مزبور پر شد (ظرفیت کیسه عسلی ۴۰ میلی گرم) به کندو برگشته ، از راه دهان و خرطوم آن را در داخل سلولهای شش ضلعی خالی کرده و انبار می کند . بعد از آن زنبورهایی که قادر به بیرون رفتن نیستند و یا شب که همه زنبورها در داخل کندو هستند . دوباره با خرطوم خود شهد را به داخل شکم مکیده و با جذب آب و شکستن فندهای چند کربین به وسیله آنزیم های ترشحی از معده خود آن را به عسلی تیره تبدیل می کنند . رنگ و مزه و بوی عسل هیچ ارتباطی با نژاد زنبور ندارد ، تنها به گلهایی بستگی دارد که زنبور شهد ها را از آنها جمع آوری می کند . مثلاً عسل اسپرس خیلی خوشمزه و عسل آفتابگردان بی مزه است و هر دو هم خالص هستند . عسلی که شکرک بزند حتماً خالص و عسلی که شکرک نزند ممکن است خالص یا ناخالص باشد . بطور کلی همه عسل های خالص شکرک می زنند ولی مدت لازم برای شکرک زدن عسل های مختلف با هم فرق می کند . بطور مثال عسل گلزا چند روز پس از استراکتور کردنش شکرک زده و عسل اقاقیا به چهار سال وقت احتیاج دارد تا شکرک بزند .