محمد مهدی میثمی
m.meisami@jahaneghtesad.com
پیش بینی آنچه در سال آیندهی میلادی برای بازار نفت رقم میخورد امری تقریبا محال است. با این حال، میتوان به برخی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر بازار در سال ۲۰۱۷ اشاره کرد. در ابتدا به موارد اثرگذار بر کاهش بهای نفت یا آهسته شدن افزایش بها اشاره میکنم:
۱- به نظر میرسد که توافق کشورهای اوپک و غیر اوپک برای کاهش تولید چندان قابل اعتماد نباشد و پایبندی همهی کشورهای درگیر در برنامه به تعهداتشان تا حدی محل تردید است. هنوز هم کشوری مانند عراق از سهمش از کاهش تولید ناراضی است و تحقق صد در صدی کاهش حدود هزار و ۸۰۰ بشکه در روز میزان توافق شده بعید به نظر میرسد. همچنین مشخص نیست که تا چه زمانی پادشاهی سعودی به امتیاز دادن به کشورمان (مانند آنچه در توافق اوپک اتفاق افتاد) ادامه میدهد و دوباره مانند آنچه در دوران تحریم اتفاق افتاد، هوس فشار آوردن به ایران را در سر نمیپروراند.
۲- به مورد قبلی این نکته را نیز باید اضافه کرد که برخی از مهمترین تولید کنندگان نفت جهان از همراهی با برنامهی کاهش تولید برکنار مانده اند. کشورهایی مانند ایالات متحده، نروژ، چین و کانادا از این جمله اند که میتوانند با اتخاذ تصمیاتی در جهات عکس کشورهای همراه توافق، اوضاع بازار نفت را آشفته سازند.
۳- در مورد آمریکا باید اشاره کرد که دولت ترامپ به وضوح طرفدار توسعهی صنعت نفت است. در ماههای اخیر باراک اوباما محدودیتهای صادرات نفت را کاهش داده است، اما به نظر میرسد که دونالد ترامپ از این هم فراتر برود. رئیس جمهور جدید ایالات متحده در کمپینهای تبلیغاتی خود از توجه به صنعت نفت برای اشتغالزایی سخن گفته و برای حمایت از تولید کنندگان مستقل نفت قول داده است. به جز این، ضروری است به یاد آوریم که ایالات متحده در حال نبرد با عربستان سعودی برای کسب عنوان بزرگترین تولید کنندهی نفت جهان است.
۴- قدرتمندی دلار نیز به شدت بر بهای نفت سنگینی خواهد کرد. سناریویی که در حال حاضر طرفداران بیشتری دارد، بالا بودن ارزش دلار در طی سراسر سال ۲۰۱۷ است که این امر موضوع امیدوار کننده ای برای بازار نفت نیست.
پس از بررسی عوامل منفی تاثیر گذار بر آیندهی بازار نفت، به بیان موارد مثبت یعنی عواملی که موجب افزایش بهای نفت میشود، میپردازم:
۱- اوضاع سیاسی منطقه ای و جهانی میتوانند بهای نفت را به اوج برسانند. در ابتدا باید تحولات روابط میان ایالات متحده و کشورمان و همچنین رابطه با عربستان را در نظر گرفت. آنچه که تاکنون مشهود است بهبود و ترمیم روابط میان آمریکا و روسیه است که با دوستی دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین تا حد زیادی جای چون و چرا نمیگذارد. با وجود این، ترامپ هنوز دربارهی سیاستهایش در مورد روابط با کشورهای عربی و بخصوص عربستان که در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آشکارا از رقیب وی یعنی هیلاری کلینتون حمایت میکردند، اظهار نظر نکرده است. از طرف دیگر، اعلام حضور برخی از چهرههای افراطی و منتقد برجام در کابینهی رئیس جمهور جدید ایالات متحده موجب بروز نگرانیهایی برای کشور ما شده است. بازگشت تحریمها هر اندازه هم که ناممکن به نظر برسد، با دور کردن دست ایران از بازار نفت اوضاع آن را متحول میکند. در این میان اما آیندهی اوضاع سیاسی عراق و لیبی را نیز نباید از چشم دور داشت.
۲- در کنار عدم قطعیت تحولات سیاسی، عرضه و تقاضا نیز میتوانند موجب تغییرات عمده در بازار نفت بشوند. به لحاظ عرضه ممکن است تولید برخی از کشورها سقوط کند. بعنوان مثال میتوان به ونزوئلا اشاره کرد که در بحرانهای عمیق اقتصادی و اجتماعی غوطه ور است. از طرف دیگر زیرساختهای صنعت نفت در کشورها هستند که با تعیین ظرفیت و حد و مرز تولید، عامل تعیین کننده ای به شمار میروند. نبود سرمایه گذاریهای به موقع و کافی بدون شک سبب کاهش تولید برخی از کشورها در سال آینده میشود و این امر تاثیری مستقیم بر بهای نفت خواهد گذاشت.
۳- اما افزایش واقعی بهای نفت تنها با بالا رفتن بیش از پیش بینی تقاضای جهانی نفت در سال آینده تحقق پیدا میکند. آژانس بین المللی انرژی ارزیابی اش از پیش بینی تقاضای جهانی نفت در سال آیندهی میلادی را با اضافه کردن ۱۰۰ هزار بشکه به ۱٫۳ میلیون بشکه در روز افزایش داده است که هنوز از میزان ۱٫۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۴ میلادی (دوران اوج بهای نفت) کمتر است. البته هنوز بهبود تقاضا در سال آینده قطعی نیست و باید منتظر ماند.