در مورد نشست ورشو نظرات و تحلیل های فراوانی بیان شده است. هدف از این نوشته تحلیل نشست مذکور در قالب نظریه سیستمیک نورئالیسم کنت والتز و نتایج آن بر سیاست کلان ج.ا.ا ایران می باشد چراکه یکی از مهمترین ابعاد سیاست خارجی دولت ترامپ توجه به پایه ها و ابعاد نظریه مذکور می باشد.
همانطور که می دانیم نظریه نورئالیسم کنت والتز سه پایه اصلی دارد: آنارشی، توانایی کسب قدرت، و توزیع قدرت بین المللی . اگر دو مورد اول را در نظام بین الملل پس از جنگ سرد کم و بیش یکسان در نظر بگیریم، مورد سوم یعنی توزیع قدرت بین المللی موردی است که کشورها و بخصوص قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در تلاش برای تغییر آن می باشند. موردی که در نشست ورشو نیز یک هدف اساسی بود. تلاش دولت ایالات متحده برای افزایش قدرت اجماع در عرصه بین المللی. امری که در سال های اخیر و بواسطه رشد و گسترش شبکه های ارتباطی و افزایش سطح آگاهی افکار عمومی بسیار مهم و اثر گذار بوده است. یعنی ایالات متحده دیگر نمی توانند همانند موارد پیشین در عراق یا افغانستان و بدون اقناع افکار عمومی جهانی و نیز همراه کردن قدرت های عمده جهانی، اقدامی یکجانبه انجام دهد.
چراکه این اقدام یکجانبه در دراز مدت می تواند از مشروعیت این کشور از حیث قدرت سیاسی و اقتصادی بکاهد. همانطور که والتز نیز در نظریه خود اشاره می کند، سازمان ها و نهادهای بین المللی تا جایی می توانند باثبات و اثرگذار باشند که بتوانند در جهت منافع قدرت های بزرگ عمل کنند. در اینجا نیز می بینم با توجه به حضور دو قدرت متعارض با منافع ایالات متحده در شورای امنیت سازمان ملل متحد یعنی چین و روسیه و احتمال بالای وتوی آنها برای موارد مطروحه آمریکا در شورای امنیت، این سازمان اثرگذاری خود را برای پیشبرد اهداف آمریکا از دست می دهد و این کشور سعی دارد با ائتلاف و اجماع های جایگزین، هم افکار عمومی را اقناع کند و هم بتواند با مشارکت دیگر قدرتها هزینه های اقدام یکجانبه را به حداقل برساند.
محاسبات دیپلماتیک آمریکا در این نشست لزوما همواره با موفقیت همراه نبود و گاهی اوقات واقعیت بر مزایا و هزینه های فعالیت در محیطی مملو از متحدانی که چندان احساس راحتی نمی کردند، بر این محاسبات سایه می انداخت. این مساله در سخنرانی پنس در روز پنج شنبه و زمانی که به مواضع ایران حمله می کرد هم آشکار بود؛ پنس در میانه اظهاراتش اندکی توقف کرد تا آلمان، بریتانیا و فرانسه را مورد انتقاد قرار دهد: "سه کشور رهبری تلاش ها برای ایجاد مکانیسمی برای درهم شکستن تحریم های ما علیه ایران را بر عهده داشتند. زمان آن رسیده که شرکای اروپایی ما از توافق هسته ای ایران خارج شوند."
اما مورد مهمی که باید به آن اشاره کرد مربوط به نتایج آن است که میتواند برای راهبرد سیاست خارجی ایران اثرگذار باشد. این نشست تا حدود زیادی نشان داد که ایالات متحده در همراه کردن قدرت های بزرگ جهانی در قبال منزوی کردن ایران ناکام می باشد. همچنین عدم استقبال کشورها که عمدتا در سطحی پایین‌تر مشارکت کردند، نشان می‌دهد که آنها هم باور ندارند از این نشست دستاوردی چشمگیری حاصل می‌شود. به عبارت دیگر نشست ورشو با تمام هزینه‌هایش، یادآور اجلاس ۲۰۱۷ ریاض است که ۵۵ کشور را میزبانی کرد اما مجموعه‌ای از اتفاقات و محاسبات نادرست، آمریکا را در معرفی ایران و متحدانش به عنوان "مادر تروریسم" و تشکیل ناتو عربی برای مقابله با آن ادعا ناکام گذاشت.
امری که به موجب تضارب آرا میان این قدرتها و ایالات متحده می باشد و در نتیجه دیپلماسی صحیح و اصولی جمهوری اسلامی ایران می باشد. یعنی ایجاد شکاف میان منافع دو قدرت جهانی از طریق دادن امتیاز صحیح و بموقع. یعنی در حال حاضر قدرتهای اروپایی می دانند که در صورت پیروی از سیاست های خصمانه و تنش زای ایالات متحده، خطر تصمیم سازی تندروها در داخل جمهوری اسلامی نیز بیشتر می شود و مجموع این اقدامات می تواند منطقه و عرصه بین المللی را بی ثبات سازد. این هنری است که دستگاه دیپلماسی ایران آن را به مرحله عمل رسانده و مصادیق آن نیز همین مواردی نظیر اجلاس ورشو می باشد.
دیگر تأثیر این نشست نیز می تواند این مورد باشد که همزمان با اوج گرفتن تهدیدات منطقه ای علیه صلح خاورمیانه، قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای به این نتیجه برسند که نمی توان قدرت و نقش ایران را در معادلات صلح و ثبت نادیده گرفت. چراکه حضور و نقش ایران می تواند با خود اثرگذاری کشورهایی نظیر روسیه، چین و ترکیه را نیز در پی داشته باشد و از این طریق بتوانند ثباتی نسبی را در منطقه برقرار کنند. بسیار واضح است که هرگونه ثباتی از تعادل پدید می آید و تعادل مورد نظر در خاورمیانه زمانی شکل می گیرد که کشورهایی نظیر ایران و عربستان تعادل داشته باشند، نه اینکه قدرت یکی بر دیگری فزونی یابد.
کوروش مجیدی - کارشناس مسائل سیاسی
