کدخبر: 40688
20:27
1395/06/30
موسویان : مصالحه واقع‌بینانه در گرو پذیرش متقابل است
موسویان : مصالحه واقع‌بینانه در گرو پذیرش متقابل است
گروه سیاسی- بالا گرفتن تنش میان ایران و عربستان و تبعات آن برای کل منطقه خاورمیانه مسئله‌ای است، که هر روز بیش از قبل ذهن ناظران و تحلیلگران مسائل منطقه را به خود مشغول می‌نماید. واقعیت آن است که مجموعه تحولات دو دهه اخیر و به خصوص تحولات مربوط به بیداری اسلامی یا بهار عربی منجر به افزایش شدید تنش میان حاکمان سعودی و تهران شده است. در واقع مهم‌ترین عامل این افزایش تنش، عملکردریاض زخم خورده از دست بالای ایران در سوریه و عراق و ترسان از بهبود روابط ایران و غرب است که در ماه‌های اخیر کوشیده است با به حداکثر رساندن تنش با تهران روندهایی را که به تضعیف جایگاه منطقه‌ای این کشور منجر شده است را کند کرده یا متوقف سازد. مرگ ملک عبدالله و به قدرت رسیدن ملک سلمان هم تاثیر زیادی در این روند جدید دولت عربستان سعودی داشته است. سیاست ایران ستیزی در دوره جدید به خصوص از طریق محمد بن سلمان، فرزند پادشاه سعودی و وزیر دفاع این کشور و نیز عادل جبیر وزیر امور خارجه این کشور پیگیری می‌شود. محمد بن سلمان جانشین ولیعهد عربستان سعودی هم هست و به گمان بسیاری از ناظران قدرت اصلی اداره کننده این کشور در دوره جدید به شمار می‌رود. او عامل اصلی حمله نظامی عربستان سعودی به یمن نیز بود و سرمایه‌گذاری سیاسی گسترده‌ای روی این اقدام نظامی صورت داد. اقدامی که البته تاکنون دستاورد نظامی یا سیاسی برای این کشور نداشته است و هزینه‌های زیاد نظامی و سیاسی هم به بار آورده است.
عادل جبیر وزیر امور خارجه عربستان سعودی، هم بازوی دیپلماتیک نبرد سعودیها با ایران بوده است. او که پیش از این سفیر عربستان سعودی در ایالات متحده بوده است به داشتن مواضع تند بر علیه ایران مشهور است و در ماه‌هایی که مقام وزیر امور خارجه عربستان را در اختیار داشته است از هیچ کوششی برای مواجه با ایران و تحت فشار قرار دادن کشورمان دریغ نکرده است.
نکته بسیار مهم در مورد وضعیت فعلی عربستان سعودی که در شرایط فعلی مورد توجه ناظران و تحلیلگران هم قرار گرفته است، بحران در خاندان حاکم بر این کشور است. برای سالیان طولانی این کشور، یک دولت «قابل پیش‌بینی» به شمار رفته است، به این معنی که تقریبا روشن بوده است که زمامدار بعدی این کشور چه کسی خواهد بود. با این حال در شرایط فعلی چنین اطمینانی وجود ندارد و روشن نیست که قصرهای قدرت در ریاض پس از مرگ ملک سلمان با چه بحران‌هایی مواجه خواهد شد. از جمله عوامل مهم این پیش‌بینی ناپذیری جاه‌طلبی‌های محمد بن سلمان است.
در هر حال رفتار تهاجمی عربستان سعودی در عرصه سیاست خارجی، در کنار بحران‌های درونی و حاکم شدن پیش بینی ناپذیری بر آینده ریاض اهمیت مدیریت روابط با این کشور را دوچندان کرده است. شکنندگی اوضاع در خاورمیانه و بی‌ثباتی و خشونت در کشورهای منطقه بر لزوم دقت سیاستگذاران و مجریان سیاست خارجی کشورمان افزوده است.
حسین موسویان در گذشته از جمله ارشد‌ترین دیپلمات‌های دستگاه سیاست خارجی ایران بوده است. او سفیر ایران در آلمان و عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای در زمان دولت اصلاحات بوده است و روابط نزدیکی نیز با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی دارد. موسویان در سال‌های اخیر فعالیت خود را در حوزه دیپلماسی عمومی به خصوص معطوف به اصلاح دیدگاه غرب نسبت به ایران و روشن کردن مضرات سیاستهای ایران ستیزانه کرده است. موسویان در آخرین اقدام خود در یادداشت که در وبلاگ لوبلاگ به همراه سینا طوسی منتشر کرده است به بررسی ریشه‌های بحران در روابط ایران و عربستان و راه‌های کاهش آن پرداخته و پیشنهاداتی برای مدیریت این بحران ارایه کرده است.
به گزارش ایلنا متن این یادداشت به شرح زیر است :
در ژانویه امسال و در پی اعدام یک رهبر عالی شیعه در عربستان و حمله تظاهرکنندگان خشمگین به سفارت سعودی در تهران، ریاض روابط دیپلماتیک با تهران را قطع کرد و از آن به بعد روند رو به افزایش جنگ الفاز جایگزین دیپلماسی شده و تشنج در روابط در حد بی سابقه‌ای افزایش داده است.
دولت روحانی از ابتدا برای بهبود روابط تلاش کرد. وزیر خارجه ایران با همتای سعودی خود دیدار کرد و در مراسم تشییع جنازه امیر عبدالله نیز شرکت کرد و پیام‌های لازم را داد که جملگی با پاسخ سرد سعودی مواجه شد.
علت هم این است که سلمان، پادشاه سعودی از زمان روی کار آمدنش سیاست خصمانه علیه ایران را تعقیب کرده است، از جمله اینکه با تمام ظرفیت شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی را به سمت مواضع ضد ایرانی سوق داده و از گروه‌های تروریستی ایران هممچون منافقین نیز حمایت کرده است.
در واقعه تلخ مراسم حج سال گذشته که در صدر تیتر رسانه‌های جهان قراگرفت، ۲۴۰۰ تا ۴۷۰۰ نفر جان باختند که لیست حوادث تلخ حج تحت مدیریت سعودیها را مطول‌تر کرد. در آن مقطع مقام معظم رهبری ایران خویشتنداری ایران را متذکر شد اما هشدار داد که این خویشتنداری نامحدود هم نیست.
منتهی استمرار سیاستهای خصمانه ریاض در یکسال گذشته ، موجب شده که صبر رهبر عالی ایران به‌سر آید و بخاطر بی‌کفایتی سعودیها و ناامنی حجاج خانه خدا، خواستار تجدید نظر جهان اسلام در اداره حرمین شریفین شود. ضمن اینکه وزیر خارجه ایران نیز رژیم سعودی را یک رژیم ظالم و غیرمنطقی بخواند
ترس سعودیها
در کنفرانس‌های متعددی که (موسویان) در دوسال گذشته با سعودیها مباحثه داشته، متوجه شده که وحشت اصلی سعودیها این است که علیرغم سه دهه سخت‌ترین تحریم‌ها و فشارها، ایران امروز دست بالا در منطقه را دارد در حالیکه قدرت‌های تاریخی جهان عرب همچون مصر و عراق یا دچار بحران داخلی هستند یا متحد ایران شده اند لذا ریاض سعی می‌کند به‌عنوان آخرین قدرت عربی مانع تفوق ایران بر منطقه شود.
این قابل درک است که رهبران سعودی احساس آسیب پذیری می‌کنند. عربستان یک کشور جوانی است که به تنهایی قدرت رقابت با ایران را ندارد. عربستان با جمعیتی حدود ۲۰ میلیون (که ۱۵% آنهم اقلیت شیعه‌ای است که مستمرا مورد تبعیض قرار داشته است)، امروز با تهدید فزاینده افراط‌گرایی سنی مواجه شده در حالیکه توده عمومی اسلام گرایش هم خواستار اصلاحات دموکراتیک هستند و شکاف پنهان قبیله‌ای نیز آتش زیر خاکستر جامعه آن است.
در دهه‌های گذشته، ریاض برای حفظ جایگاه منطقه‌ای خود به آمریکا متکی بوده و واشنگتن نیز ضامن جایگاه منطقه‌ای سعودی بوده است. منتهی اخیرا بحث احتمال کاهش حضور آمریکا در منطقه از یک‌طرف و احتمال تعامل آمریکا و ایران بعد از برجام، سعودی را به وحشت انداخت و رویکرد افزایش تشنج با ایران را به عنوان اهرمی برای درگیر نگه داشتن آمریکا در منطقه برگزید. به‌همین خاطر هم اوباما تصریح کرد که عربستان سعی می‌کند از قدرت آمریکا برای درمان ضعف و مشکلات فرقه‌گرایی‌اش بهره برداری کند.
مصالحه واقع بینانه
مصالحه واقع‌بینانه نیازمند پذیرش متقابل است. عربستان باید درک کند که ایران بخاطر ویژگی‌های ساختاری، وزن وموقعیت استراتژیک، نیروی انسانی و منابع طبیعی و هزاران سال تاریخ حکومت‌مداری، همیشه یک قدرت موثر منطقه‌ای خواهد بود.
ایران امروزکشوری است با ۸۰ میلیون جمعیت، عظیم‌ترین منابع ترکیبی نفت و گازجهان، خودکفایی‌های قابل ملاحظه امنیتی و اقتصادی و نیروی انسانی سطح بالای تحصیلکرده است.
عربستان و دو انتخاب
عربستان دو انتخاب در پیش رو دارد. اول اینکه به سیاستهای غیرمنطقی و تجاوزکارانه فعلی‌اش ادامه داده و برای گفتگو با ایران پیش‌شرط‌هایی تعیین کنند که خلاصه آن «نقش منطقه‌ای صفر ایران» است. این سیاستی است که ریاض با تجاوز و بمباران یمن، سرکوب جنبش دموکراسی در بحرین، نفی حکومت اکثریت در عراق، حمایت از تروریست‌ها (که ترامپ و کلینتون هم هردو به آن اعتراف کرده‌اند)، مقابله با بیداری اسلامی در کشورهایی مثل مصر و تونس و صدور ایدئولوژی خطرناک وهابیت (که اخیرا توسط آقای ظریف در مقاله نبویورک تایمز مستند شده) را ادامه دهد.
در تعقیب چنین سیاستی، سعودیها باید به این واقعیت توجه کنند که آمریکا، یعنی ابرقدرت جهان، هم همین سیاست‌ها را برای چند دهه اجرا کرده و نه تنها شکست خورده بلکه منطقه را نیز بی‌ثبات کرده است. ضمن اینکه سعودی مدت‌ها تلاش کرد که اقتصاد ایران را به خون‌ریزی بیاندازد و امروز اقتصاد خودش به خون ریزی افتاده و در روند سقوط قرار گرفته است.
سیاست آلترناتیو کنار گذاشتن تفکر خودزنی وبازی با حاصل جمع صفر و درک این واقعیت است در منطقه تهدیدها و منافع مشترک وجود دارد. تنها پس از درک این واقعیت است که می‌توان از ظرفیت و توانمندی‌های تهران و ریاض برای ایجاد یک توازنی که تکیه‌گاه صلح و امنیت پایدار در منطقه باشد، استفاده کرد. تهران قبلا آمادگی خود را نشان داده است. اکنون بار مسئولیت به عهده عربستان است.
