چندین سال است که جامعه شناسان و کارشناسان اجتماعی در مورد دو قطبی شدن جامعه هشدار می دهند. اما جامعه دو قطبی چه جامعه ای است و ویژگی آن چیست؟ شاید کمتر کشوری در جهان بتوان یافت که مردم آن همه چیز را تا این حد یا سیاه ببینند یا سفید. گویی رنگ خاکستری از اذهان ملت ایران پاک شده است!
منظور از سیاه یا سفید آن است که در ارتباط با تمام مسائل کشور اعم از سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره بخشی از جامعه حالت تدافعی گرفته و تمام عیار از عملکرد نظام در همه زمینه ها دفاع می کند. اینان آنانی هستند که در ذهنشان طیف رنگها به سفید خلاصه می شود و حتی به خود اجازه می دهند که به عنوان مجری در تلویزیون اعلام کنند که چنانچه کسی به جز سفیدی ببیند باید از کشور برود! این بخش از جامعه تمام مشکلات را به گردن دشمن خارجی انداخته و از تریبون نماز جمعه اعلام می کند افرادی که از روی پرچم آمریکا رد نمی شوند جملگی جاسوس و خائنند و حکم به اعدام آنها می دهد. صد البته که این گروه معتقدند تمام سیاست های نظام در چهار دهه گذشته بی عیب و نقص بوده و ایران اسلامی به سرعت در مسیر پیشرفت در حال حرکت است. اما بخش دیگری از جامعه در طرف مقابل این کارزار صف آرایی کرده و اعتقاد دارد که روش فعلی حکمرانی ناکارآمد و ناپایدار بوده و ادامه حرکت در این مسیر کشور را به نابودی خواهد کشاند. در اذهان این بخش از جامعه مشکلات کشور جملگی ناشی از عدم صداقت و ناکارایی مسئولین بوده و مادامی که بازنگری اساسی و تغییر بنیادین در روش حکمرانی و سیاست های نظام صورت نگیرد نمی توان انتظاری غیر از این داشت.
خلاصه اینکه شاهد جنگی تمام عیار در سطح جامعه هستیم و نتیجه آن است که در پی هر حادثه یا تصمیم بزرگ و کوچک یک روز این لشکر و روز دیگر لشکر متخاصم در خیابانها صف آرایی کرده و قدرت خود را به رخ می کشد. وای بر ما که شرایط را به گونه ای رقم زده ایم که مردم یک کشور که بدون شک در موفقیت و شکست آن همگی سهیمند این گونه مقابل هم قرار گرفته اند. چگونه می توان در چنین شرایطی انتظار داشت کشور پیشرفت کند؟ متاسفانه کار را به جایی رسانده ایم که تناقضات اجتماعی در جامعه تا آنجا موج می زند که در تعطیلات مذهبی از یک طرف برخی با برگزاری مراسم و دادن چای و شربت خیابانها را بند می آورند و هم زمان بخش دیگری در ترافیک چند ده کیلومتری جاده شمال گرفتارند! البته که این شرایط اجتماعی و دو قطبی شدن جامعه از آسمان بر سرمان نریخته است. ممکن است برخی این را هم توطئه دشمن خارجی دانسته و باز خود را تبرئه کنند. وقتی نظام حکمرانی همه خط و خطوط و مرزها را ترسیم کرده و بدون توجه به حریم شخصی آحاد جامعه همه چیز را سیاه یا سفید می بیند چگونه می توان انتظار جامعه ای تعاملی داشت؟ از قول وینستون چرچیل نقل شده است که در سیاست چیزی به نام دوست و دشمن دایمی وجود ندارد و این منافع ملی است که ملاک دوستی و دشمنی قرار می گیرد. لیکن چهل سال است که برای ما سیاه سیاه است و سفید سفید و خاکستری وجود ندارد و در این میان پای مردانگی را هم به میدان آورده که حرف مرد یکیست! حال در چنین جامعه ای دو قطبی که هر طرف مدام برای طرف مقابل شاخ و شانه می کشد چگونه می توان انتظار همدلی و همکاری حتی برای اجرای سیاست های صحیح داشت که مساله افزایش نرخ بنزین یکی از مثال های اخیر آن است. یکی از جامعه شناسان هشدار می داد که در شرایط اجتماعی کنونی نمی توان انتظار انجام کارهای بزرگ داشت. متاسفانه می بینیم در این شرایط حتی انجام کارهای کوچک هم بسیار دشوار است. حال می رسیم به قضیه کولر گازی. اخیراً وزیر نیرو اعلام کرد که با تعویض یک میلیون کولر گازی در کشور، سالیانه ۲ میلیارد متر مکعب گاز کمتر مصرف می شود. بلافاصله عده ای از سر شوخ طبعی و برخی هم که عینک سیاه به چشم دارند به طور گسترده در فضای مجازی فعال شدند و بر این نکته تاکید کردند که کولر گازی، فقط اسمش گازی است و با برق کار می کند. البته منظور جناب وزیر آن بود که با افزایش بازدهی کولر های گازی مصرف برق کاهش یافته و از آنجا که بخشی از نیروگاه های کشور گازی هستند پس مصرف گاز کاهش می یابد. تا اینجا می توان فهمید و حتی قبول کردکه بخشی از جامعه ذوق هنری خود را به کار انداخته و طنز پردازی کند. اما در ادامه می بینیم که برخی با ژست کارشناسی در فضای مجازی این گونه القاء می کنند که موضوع اصلاً ربطی به مصرف برق ندارد. در این میان همکاری با محیط زیست آلمان را پیش کشیده و ادعا می کنند که کاهش مصرف برق تنها پوششی است برای اجرای تعهدات ایران در ارتباط با توافق نامه پاریس. حتی پا را از این هم فراتر نهاده و بحث جاسوسی در پوشش محیط زیست را مطرح می کنند. می بینید چگونه مساله ساده تعویض کولر، صرف نظر از اینکه این اقدام درستی است یا نه، به جاسوسی تبدیل می شود. اینجاست که می بینیم چگونه دو قطبی شدن جامعه امکان انجام هر اقدام درستی را هم از بین برده است.
و نکته آخراینکه وضعیت انرژی در کشور واقعاً ناپایدار بوده و در شرایط بحرانی قرار دارد. مصرف انرژی اعم از برق، گاز، بنزین و گازوئیل بسیار بالا بوده و در شرایط فعلی قیمت انرژی به گونه ای است که عملاً امکان کاهش مصرف وجود ندارد. افزایش دایمی مصرف انرژی و پائین بودن قیمت انواع حامل های انرژی بار مالی سنگینی به صورت یارانه انرژی بر دوش دولت نهاده است و شرایط به گونه ای رقم خورده که در آینده نزدیک دولت امکان تامین آن را نخواهد داشت کما اینکه حتی در بودجه سال آینده با مشکلات جدی مواجه بوده و مثل همیشه سیاست از این ستون تا آن ستون را پیش گرفته است. لذا هر اقدامی در راستای کاهش مصرف برق از جمله تعویض کولر گازی امری پسندیده است. مساله اصلی آن است که تعویض کولر چه ربطی به وزارت نیرو دارد؟ وقتی وزیر نیروی کشور به جای آنکه به دنبال برنامه ریزی برای تامین بهینه برق در سال ها و دهه های آتی، ارتقاء سطح فناوری و نقش آفرینی این صنعت مهم در منطقه، توسعه انرژی های تجدید پذیر و رفع چالش عظیم آب در کشور باشد، تعویض کولر را در سر لوحه اقدامات وزارت خود قرار می دهد یعنی به معنی واقعی کلمه،
خانه از پای بست ویران است خواجه در فکر نقش ایوان است
در کجای دنیا وزارت نیرو به دنبال تعویض کولر است؟ در این مقیاس وزیر صنعت ما باید آچار به دست به دنبال آن باشد تا پیج سفت کند و لابد وزیر کشاورزی هم باید در کنار تنور نانوایی شاطری کند! متاسفانه شاهد آن هستیم که طی چهار دهه کارگزاران نظام حکمرانی از جمله دولت هر روز به لحاظ کمّی افزایش و از نظر کیفی کاهش یافته است. امروز کار به جایی رسیده که بخشی از جامعه امید خود را از دست داده و همه چیز را سیاه می بیند. البته که در این وانفسای اجتماعی، بخش دیگری هم کماکان به گل و بلبل بودن همه چیز اصرار ورزیده و تنها مساله باقیمانده را در این می بیند که هر که دوست ندارد از کشور برود! به قول حضرت حافظ،
سحر، کرشمه صبحم بشارتی خوش داد
که کسی همیشه گرفتار غم نخواهد ماند
دکتر هاشم اورعی - استاد دانشگاه صنعتی شریف
