طراحی در دنیای خودرو اهمیت زیادی دارد و بهعنوان حرفهای کاملا تخصصی از مرحله ایده تا ساخت نمونه اولیه را شامل میشود. یکی از عوامل موفقیت شرکتهای مطرح خودروسازی در جهان، استفاده از طراحیهای منحصر به فرد و همکاری با طراحان سرشناس است. طراحی خودرو یک کار گروهی و حاصل همکاری طراحان، مهندسان و حتی شرکتهای مختلف است و لذا کار گروهی و جمع ایدههای طراحان منفرد از اهمیت بالایی برخوردار است. این نوع طراحی از مرحله ایده تا تولید، هزینه و زمان زیادی را به خود اختصاص میدهد. هزینه طراحی یک خودرو بسته به اینکه بهبود طراحیهای گذشته یا طراحی کاملا جدید باشد، بین ۱۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار هزینه در بر داشته و بین ۲ تا ۴ سال طول میکشد. طراحی خودرو مراحل مختلفی از ایده اولیه تا تولید را در بر میگیرد و اگرچه ممکن است تفاوتهایی بین شرکتهای مختلف داشته باشد.
با توجه به هزینههای بالای نوآوری در طراحی خودرو، شرکتهای خودروسازی با هدف افزایش بهرهوری، کاهش هزینهها و افزایش جذابیت محصولات، رویکرد پیشین در زمینه انجام تمامی مراحل طراحی در داخل شرکت را کنار گذاشتهاند و در سالهای اخیر همکاری مشترک شرکتهای خودروساز در زمینه طراحی، به دلیل صرفه اقتصادی و به اشتراکگذاری توانمندیها، رواج یافته است. برای مثال، شرکتهای تویوتا، بامو و پژو شرکتی در کشور چک راهاندازی کردهاند که بهطور مشترک طراحی و ساخت موتور دیزل را انجام میدهد و آن را با قیمت رقابتی برای هر سه خودروساز عرضه میکند؛ که این کار سبب میشود هزینههای توسعه کاهش یابد. همچنین برونسپاری بخشهایی یا تمامی فرآیند طراحی و ساخت نیز بسیار معمول است. این برونسپاری معمولا به دلیل تخصص و یا مهارت شرکتها در طراحی مدلهای خاص یا دلایلی نظیر زیبایی در طراحی، کارایی و ایمنی اتفاق میافتد.
شرکتهایی نظیر برتون ، هولیز ، والمت و ولیام-کارمن در زمینه طراحی و تولید خودرو به شرکتهای خودروسازی خدمات ارائه میدهند. به عنوان مثال شرکت ایتالیایی پینینفارینا برای بیش از ۵۰ سال طراحی مدلهایی از خودروهای مرسدس، فراری، مازراتی، آلفا رومئو، پژو و فیات را انجام میدهد. این شرکت علاوه بر طراحی خودرو برای برندهای مطرح جهانی، با شرکتهای خودروسازی آسیایی مانند شرکتهای کرهای هیوندای و دوو، و شرکتهای چینی نظیر چری، جک و بریلیانس نیز همکاری دارد. این شرکت تمامی مراحل طراحی و توسعه خودرو نظیر طراحی اولیه (طرح اولیه و تصاویر)، مدل سه بعدی مجازی (مدلسازی مجازی، مطالعات امکانسنجی، مطالعات آیرودینامیکی)، مدل فیزیکی (ماکت)، تستها و آزمایشهای مختلف (اسکن نوری، تونل باد، پایداری، مهندسی معکوس) و ساخت مدل نهایی را انجام میدهد. پینینفارینا از دهه ۱۹۸۰ با گسترش فعالیتهای خود در زمینه طراحی قطارهای سریعالسیر، اتوبوس،تراموا، کشتی تفریحی، هواپیما و جتهای شخصی نیز فعالیت میکند و با تأسیس شرکت "Pininfarina Extra"، حوزههای فعالیت خود را در زمینه طراحی صنعتی، طراحی داخلی، معماری و طراحی گرافیک نیز گسترش داد.
با عنایت به موارد مطرح شده، از ابتدای شکلگیری صنعت خودرو در ایران تاکنون یکی از مهمترین ضعفها و حلقههای مفقوده این صنعت نداشتن توان طراحی خودرو و توسعه پلتفرم در داخل کشور بوده است. اولین تجربه موفق ایران در این زمینه، طراحی خودرو سمند روی شاسی پژو ۴۰۵ و با مشاوره طراحان و مهندسان انگلیسی، آلمانی، اتریشی و کرهای بوده است. طراحی این خودرو در دهه هفتاد شمسی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان (معادل ۵۰۰ میلیون دلار) هزینه داشته و بیش از ۶ سال به طول انجامیده است. با توجه به اینکه پلتفرم این خودرو با پژو ۴۰۵ مشترک است، این زمان و هزینه در مقیاس جهانی زیاد محسوب میشود. علاوه براین پس از معرفی سمند در سال ۱۳۸۱، ایران خودرو عمدتا بر روی فیسلیفت محصولات موجود تمرکز کرده است و پلتفرم جدیدی توسعه نیافته است. این در حالیست که عمر طراحی خودرو در جهان کاهش یافته است؛ برای مثال در کشور کرهجنوبی عمر طراحی خودرو حدود ۴ سال است و پس از آن خودرو با چهره جدید یا بازطراحی ارائه میشود. این مهم توسط شرکتهای داخلی نیز مورد توجه قرار گرفته است و در سال ۱۳۹۶ نیز قراردادی بین ایران خودرو و ۱۰ شرکت از کشورهای مختلف از جمله، آلمان، ایتالیا، کرهجنوبی و بلژیک به ارزش بیش از ۲۵۰۰میلیون دلار جهت طراحی و توسعه پلفرم جدید منعقد شده است. در صورتی که این همکاری تداوم یابد و منجر به یادگیری طرف ایرانی و ایجاد توان طراحی بین شرکتهای ایرانی همکار گردد و تحتالشعاع محدودیتهای تحریم واقع نشود، صنعت خودرو ایران میتواند توانایی طراحی و تولید کامل یک پلتـفرم را کسب کند. مسئله مهم در این نوع همکاریها آن است که اولاً یادگیری به طور کامل انجام پذیرفته و طرف ایرانی درگیر، به نحوی فعالیت نماید که از انتقال دانش طراحی اطمینان حاصل شود و در ثانی، بخش خصوصی به عنوان عنصر اصلی در این زمینه فعالیت کرده و در ارتباط با خودروسازان، انباشت دانشِ چگونگی طراحی خودرو در کشور شکل گیرد. در این راستا، ایجاد یک مرکز طراحی و توسعه مشترک خودرو در همکاری نزدیک خودروسازان داخلی با بخش خصوصی و مشاوران خارجی، میتواند راهکار مناسبی برای یادگیری تخصصی اجزاء مختلف طراحی خودرو در این مرکز و کاهش هزینه و زمان طراحی خودرو برای خودروسازان ایرانی در جهت بهبود رقابتپذیری باشد.
نکات کلیدی:
• با توجه به تحول سریع فناوریها و اهمیت نوآوری در تولید محصولات جدید، برونسپاری طراحی خودرو یا دریافت خدمات مشاوره در مراحل طراحی خودرو امری متداول است. دلایل متعددی برای برونسپاری طراحی و توسعه خودرو شامل نیاز به تخصصهای گسترده و صرف هزینه و زمان زیاد و ریسک شکست طرح متصور است.
• این موضوع در شرکتهای نوپا و تولیدکنندگانی که سابقه چندانی در طراحی ندارند اهمیت بیشتری مییابد، به طوری که در حال حاضر خودروسازان چینی جهت رقابت در بازار جهانی و جذب مشتریان، طراحی خودروهای چینی را به شرکتهای طراحی بینالمللی واگذار میکنند، و یا با بکارگیری طراحان معتبر سعی در ایجاد مراکز طراحی تخصصی دارند.
• برونسپاری طراحی با اهداف متفاوت بکار گرفته میشود. به عنوان مثال در صنعت خودرو، شرکت فولکس واگن برای ایجاد تنوع در طراحی محصولات و یا طراحی محصولات لوکس با شرکت پینینفارینا همکاری میکند، در حالی که شرکتهای خودروسازی چینی به دلیل نداشتن تجربه در طراحی و با هدف یادگیری و همچنین جذب مشتری، طراحی محصولات خود را به پینینفارینا واگذار کردهاند.
• شرکتهای خودروسازی طی همکاری با مراکز طراحی میتوانند محصولات جدید و نوآورانه را در بازه زمانی کوتاهتری وارد بازار کنند، هزینههای طراحی و توسعه محصول را کاهش دهند، از ریسک شکست در مرحله طراحی کاسته و در نهایت از تمامی قابلیتهای علمی و خلاقیت موجود در بازار در جهت منافع شرکت استفاده کنند.
• با توجه به اینکه بسیاری از شرکتهای ایرانی توان مالی و نیروی متخصص کافی برای طراحی محصولات جدید را ندارند، این شرکتها میتوانند با سرمایهگذاری در ایجاد یک "مرکز طراحی و توسعه مشترک" و در همکاری با شرکتهای طراحی بینالمللی، زمینهای را برای یادگیری دانش طراحی خودرو در این مرکز و خدمات رسانی آن به کلیه شرکتهای خودروساز ایرانی فراهم نمایند.
• طی سالیان گذشته همکاریهای متعددی با شرکتهای بینالمللی طراحی انجام گرفته است، اما شرکتهای داخلی به دانش طراحی پلتفرم دست پیدا نکردهاند. لذا لازم است تا در همکاریهای آتی بر انتقال دانش و فناوری طراحی پلتفرم تاکید و توجه خاص شود.
علاوه بر صنعت خودرو، در رشته فعالیتهای صنعتی دیگر نیز میتوان با شناسایی دقیق زنجیره ارزش، شرکتهای تولیدکننده و شرکتهای دارای پتانسیل برای طراحی و توسعه، این حلقه از زنجیره را به صورت تخصصی در اختیار تعداد محدودی از شرکتهای طراحی و توسعه قرار داده و با ایجاد اقتصاد مقیاس برای آنان، از سرریز دانش آنها در دیگر صنایع نیز سود برد. به عنوان مثال، چنانچه یک شرکت تخصصی طراحی و توسعه پمپهای صنعتی در یک صنعت (مانند صنعت نفت) شکل بگیرد، میتوان از توان آن برای طراحی پمپهای مورد نیاز در دیگر صنایع نیز بهره برد.
محمد شیخ علیشاهی - مسعود افشاری مفرد
پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی