نابودی بناهای تاریخی؛

مهدی زاهدی-حفظ میراث فرهنگی و نگهداری از بناهای تاریخی که یکی از ارکان این میراث به شمار می رود همواره یکی از مهمترین مباحثی است که علاوه بر مردم، لزوم توجه ویژه حاکمان را می طلبد، توجهی که در طول تاریخ در دوره هایی کوتاه شاهد آن بوده ایم و در زمانهایی طولانی آنچنان در پس پرده قرار گرفته که حتی نمونه های فراوانی از تخریب و نابودی این میراث به دست خود حاکمان ثبت شده است! بنا بر روایت های تاریخی، درشرح حال مسعودمیرزا ملقب به ظل‌السلطان آمده‌است که وی در مدت حکومت خود در اصفهان، برخی از عمارت‌های باقی‌مانده از دورهٔ صفوی را نابود کرد! براساس شواهد از بخش عمده ای از این بناها جز تصویرهایی که هنرمندان آن زمان ترسیم کرده اند چیزی باقی نمانده است.فاجعه آنجا بود که فرمانروایی مسعودمیرزای قاجار ۳۴ سال به طول انجامید و در کارنامه اش ویرانی بیش از۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در پایتخت دولت صفوی همراه بود. به غیر از این مورد خاص، اتفاقات بسیاری در تاریخ به وقوع پیوسته که بیشتر آنها با حمله و کشورگشایی و جنگ همراه بوده که علاوه بر آسیبهای ایجاد شده ناشی از نبرد، فاتحان وقت بناهای ارزشمند مغلوبان را با خاک یکسان می کردند. اما آنچه در این گزارش به آن پرداخته ایم، تخریب هایی است که به دلیل بی توجهی ریشه دار مسئولان در مورد بناهای گرانبهای تاریخی به وقوع پیوسته است. صدور مجوزهای ساخت و ساز در این مناطق، عدم ثبت ملی و جهانی بسیاری از این آثار، رهاشدن بناهای تاریخی به دلایل مالی و امثال آن، تنها نمونه هایی از دلایل شکل گیری چنین اتفاقاتی است. چندی پیش از قول فرماندار ریگان خبر رسید: توفان های شدید شن بناهای تاریخی این شهرستان را برای نابودی هدف قرار داده است.امین باقری با بیان اینکه در شهرستان ریگان ۵۰ اثر تاریخی وجود دارد اعلام کرده بود در این میان تنها یک اثر تاریخی در این منطقه به ثبت ملی رسیده است. اسفندماه گذشته از میناب هم خبرهای تاسف باری به گوش رسید؛ شهرستان میناب که بیش از ۲۵۰۰ سال تاریخ را پشت سر گذاشته است این روزها درگیر بحث صدور مجوز ساخت و ساز در بناهای تاریخی خود است.به گفته آگاهان، میناب از وجود آثار باستانی بهره مند بوده که قدمت برخی از آنها به بیش از ده هزار سال می رسد اما به دلیل نابودی اسناد هویتی آنها وموجود بودن بناهای تاریخی که قدمت آن به ۲۵۰۰ سال می رسد شهرستان میناب را شهر تاریخی با سلسله های گذشته ۲۵۰۰ ساله می نامند. فعالان میراث فرهنگی درباره یکی از شاهکارهای این شهر می گویند: قلعه هزاره بی بی مینو یکی از آثاری است که قدمت تاریخی آن به دوران تاریخ پس از اسلام بر می گردد که درسایه بی توجهی مدیران و مسئولان مربوطه میراث فرهنگی در حال نابودی و تخریب است.این قلعه که حتی در سال ۱۳۸۲ درفهرست آثار ملی به ثبت رسیده این روزها در غبار غفلت مسئولان وهمچنین ساخت وسازهای اطراف آن در حال تبدیل شدن به یک ویرانه است. شرح این دو نمونه به دلیل نزدیکی زمانی آن ذکر شد در حالی که در بسیاری از نقاط سرزمین ایران، دلسوزان میراث فرهنگی همواره شاهد اینگونه اتفاقات تلخ هستند. مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران به دلیل جایگاه ویژه ای که در این زمینه دارد مسئولیت مهمی در کنترل این بحران ها به عهده دارد. او در این باره می گوید: متاسفانه به لحاظ عملکرد دستگاه‌های‌ مسوول و کم‌توجهی ارگان‌هایی که نسبت به حفظ و نگه‌داری بناهای تاریخی در کشور مسوولیت دارند در وضعیت بحرانی به سر می‌بریم، ضمن این‌که مردم نیز به دلیل عملکرد مسوولان و کم‌توجهی در هر دو عرصه مدیریت و آگاهی‌رسانی عمومی، ذهنیت مثبتی نسبت به اقدامات انجام شده در این زمینه ندارند. معتقدم بی‌توجهی گسترده‌ای نسبت به بناهای ارزشمند وجود دارد که باعث ضربه‌های فراوانی شده به حدی که می‌گویم امروز و در شرایط فعلی از نظر حفظ بناهای تاریخی در وضعیت بحرانی به سر می‌بریم. معاون وزیر راه و شهرسازی از بی‌توجهی گسترده نسبت به نابودی بناهای ارزشمند تاریخی اظهار تاسف می کند و می گوید: در بسیاری از شهرهای تاریخی آثار منحصر به فردی داشتیم که متاسفانه آنها را از دست دادیم. محمدسعید ایزدی می افزاید: در حال حاضر نیز تعداد اندکی از بناهای تاریخی به جا مانده‌اند که باید در حفظ آنها نهایت تلاش خود را به کار ببندیم. به عنوان نمونه، در شهر اصفهان، معدود ساختمان‌های ارزشمندی داریم که به نظر می‌رسد از ویران کردن آنها احساس شرم وجود دارد ولی بقیه ساختمان‌ها به راحتی از ثبت ملی خارج و تخریب شده‌اند. مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران با اشاره به اینکه علاوه بر کم توجهی مسوولان در دوره‌های مختلف و عدم آگاهی رسانی به عامه مردم برای پاسداشت آثار تاریخی با ارزش قدیمی و معاصر، وجهه‌های دیگری نیز برای بی‌توجهی و بی‌تفاوتی نسبت به بناهای تاریخی قابل بررسی است معتقد است: منحصر کردن دید و نگاه به ساختمان‌های متعلق به یک دوره خاص نوع دیگری از بی‌توجهی به میراث با ارزشی است که در شهرها موجود هستند. معتقدم، اساسا نسبت به میراث معاصر در سال‌های اخیر کم‌توجهی شده و همین مساله باعث شده تا طی سالیان اخیر، روند تخریب بناهای تاریخی سرعت بیشتری به خود بگیرد. ایزدی خاطرنشان می کند: تلاش ما در سال‌های گذشته این بوده که علاوه بر ساختمان‌های ارزشمند و تاریخی که متعلق به پیش از دوران معاصر هستند، ساختمان‌های دوران معاصر را نیز به عنوان میراث معاصر و صنعتی مورد توجه ویژه قرار دهیم و برای حفظ آنها تلاش کنیم. وی با تاکید بر اینکه بی‌توجهی تنها شامل بناها و آثار باارزش و قدمت تاریخی نبوده و شامل میراث معاصر نیز می‌شود یادآور می شود: این بی‌توجهی نه تنها دامنگیر ساختمان‌ها و بناهای تاریخی شده بلکه دامنگیر محیط اطراف بناها نیز شده است. به عنوان‌نمونه، راه‌های تاریخی، عناصر وابسته به راه‌های تاریخی همچون پل‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن، کارخانه‌های تاریخی ارزشمند، متاسفانه در دوره‌های مختلف مورد بی‌توجهی قرار گرفته و برخی از آنها نیز دچار تخریب و آسیب‌های جدی شده‌اند.