جلال سهرابی
کارشناس ارشد کشاورزی
یکی از اهداف تاکید شده در سند چشم‌انداز توسعه کشور،تبدیل ایران به بزرگترین قدرت منطقه‌است.این هدف در تفکیک هر بخش به عنوان یک برنامه راهبردی عمل می کند.در بخش کشاورزی نیز با توجه به امکانات و مزیت های کشور این هدف به راحتی قابل حصول‌است و بسترهای لازم برای رسیدن به آن را در اختیار داریم ولی باید در تبدیل امکانات بالقوه به بالفعل و دست یابی به جریان فعال و اقتصادی در این عرصه تلاش کنیم.
بررسی دقیق در سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی از تولید ناخالص ملی نشان می دهد که مقدار آن در سطح جهان از حدود ۶ درصد در سال ۱۳۶۹ به ۴ درصد در سال ۱۳۸۳ کاهش یافته‌است.در ایران این میزان از حدود ۲۴ به ۱۱ درصد در سالهای مزبور رسیده‌است که عامل اصلی آن از جمله کم آبی و خشکسالی،افزایش قیمت حاملهای انرژی و نهاده‌ها و کاهش صادرات و افزایش واردات در بعضی اقلام مصرفی در محصولات زراعی بوده‌است.در بین کشورهای منطقه جنوب غربی آسیا،قرقیزستان و ازبکستان به‌ترتیب با ۳۷ و ۳۱ درصد بالاترین سهم ارزش افزوده به بخش کشاورزی را از کل تولید ناخالص داخلی دارا هستند.در سایر کشورها به ویژه کشورهای توسعه یافته این شاخص بسیار پایین‌تر‌است به طوری که در آمریکا و آلمان،مقدار آن برابر ۱ درصد‌است.نیجریه با ۱۷ درصد بالاترین سهم را در بین کشورهای منتخب جهان در سال ۱۳۸۳ نشان می دهد.بالاترین نرخ رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی در منطقه مربوط به افغانستان،ارمنستان،آذربایجان و قزاقستان با رشد بالای ۱۰ درصد است.این در حالی‌است که در چشم‌انداز سند توسعه افزایش ارزش افزوده بخش کشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار‌است و می‌توان با تدبیر و تلاش به اهداف آن دست یافت.اکنون بد نیست به رتبه های ایران در تولید برخی از مهمترین محصولات کشاورزی و دامی نگاهی بیندازیم:
رتبه های جهانی ایران در تولید محصولات مختلف کشاورزی: رتبه ۱ در تولید انار،پسته،خاویار و زعفران، رتبه ۲ در تولید خرما،انجیر
رتبه ۳ در تولید میوه های جالیزی،گیلاس و سیب، رتبه ۴ در تولید گوشت گوسفند،پشم،گردو و بادام، رتبه ۵ در تولید سبزی ها،حبوبات و گیاهان داروئی، رتبه ۶ در تولید شیرگاو، رتبه ۷ در تولید پیاز،انگور و شیر گوسفند و بز، رتبه ۸ در تولید ادویه،محصول مرکبات،هلو،انواع کدو، رتبه ۹ در تولید عدس،چای و عسل و رتبه ۱۰ در تولید خرمالو و خشکبار.
کشور ایران یکی از کشورهای وسیع جهان‌است که در محدوده ۲۵ درجه و سه دقیقه الی ۳۹ درجه و ۴۷ دقیقه عرض شمالی و ۴۴ درجه و پنج دقیقه الی ۶۳ درجه و ۱۸ دقیقه طول شرقی واقع شده‌است و وسعت آن ۱٫۶۴۸٫۱۹۸ کیلومتر مربع‌است که تقریباٌ ۷/۰ آن را آب تشکیل می دهد.از آنجا که ایران در عرض های جغرافیایی بالا قرار دارد و ویژگی این موقعیت جغرافیایی این‌است که تفاوت بین فصل ها در آن ها بیشتر‌است،با تامین آب و تکمیل زیرساختهای لازم می‌توان در آن فرآورده های بسیار متنوع کشاورزی را تولید و صادر کرد اما بدلیل کمبود بارش سالانه و پراکنش نامناسب آن در سطح کشور،ایران جزء مناطق گرم و کم باران طبقه بندی شده‌است.
به دلیل گستره خاک نامرغوب و نامناسب بودن روشهای‌استحصال آب و آبیاری و‌استفاده بی رویه از منابع آب زیرزمینی و کشت متراکم و سنتی اراضی در بیشتر نواحی،تولید محصولات کشاورزی در اکثر زمین‌های قابل کشت در ایران توجیه اقتصادی ندارد و اکنون سالهاست که کشاورزی در این مناطق تعطیل شده و کشاورزان نیز کشاورزی را رها کرده و پس از مهاجرت به شهرها از تولید کننده به مصرف کننده تبدیل شده اند و دیگر نه خود و نه فرزندان آنها رغبتی به کشاورزی ندارند.
با توجه به آمار،با تولید محصولات‌استراتژیک و مهم چون گندم با تولید حدود ۱۵ میلیون تن،علوفه دامی ۱۹ میلیون تن،گوجه فرنگی بیش از ۵/۷ میلیون تن،شیر گاو ۷ میلیون تن نیاز کشور تامین شده‌است اما بسیار کمتر از پتانسیل واقعی‌است و به جرات می‌توان گفت حداقل دو برابر انواع نهاده‌ها شامل آب،سوختهای فسیلی،انرژی،سرمایه و پول،کود،سموم شیمیائی و زمان مصرف شده که لازم‌است بدرستی بازنگری و کارشناسی شود چون افزایش تولید در واحد سطح بدون نیاز به افزایش سطح زیر کشت امکان پذیر‌است و بخوبی می‌توان قیمت تمام شده محصولات کشاورزی و دامی را مدیریت کرد و از مصرف بی رویه در تمام عوامل تولید جلوگیری کرد.
